Ish-ministrja e Kulturës dhe njëherazi deputetja e Gjirokastrës, Mirela Kumbaro, ka treguar për revistën ‘Living’ 10 librat që kanë shenjuar jetën e saj.
Nga Mirela Kumbaro
Të jesh i lidhur me librat dhe leximin qysh në fëmijëri nuk është meritë e individit, është fat. Kjo domethene që të ka rënë për pjesë të lindësh në një familje ku librat janë po aq të rëndësishëm sa dhe ushqimi i shëndetshëm. Më tej, është vullnet i individit, duhet të jetë detyrë e shkollës dhe përparësi dhe vizion i shtetit dhe i shoqërisë.
Le të themi që unë kam qenë një njeri me shumë fat. Rrethuar me libra që në lindje, dhe me dy prindër që edhe në ditët më të vështira të ekonomisë së tyre, përpiqeshin që librat të mos mungonin në menunë e ushqimit të shpirtit.
“Ariu artist” i Gaqo Bushakës, është romani im i parë, (duhet të kem qënë 7-8 vjeç) që ngriti murin e leximeve “serioze”, themeli i të cilave ishte hedhur tashmë nga përrallat e librave rusë që më lexonte im atë, nga rregullsia e revistes “Yllka” dhe “Fatosi” ku më kishin abonuar prindërit, dhe nga zëri magjik i Vera Zhejit, në Radio Tirana ku lexonte çdo mbrëmje në orën 19.00 përrallën e ditës, për çka lija në mes çdo lojë.
“Aventurat e Gozhdes” dhe “Aventurat e Çipolinos” bashke me “Tom Sojerin” dhe “Djemtë e rrugës Pal”, mund t’i kem lexuar 4-5 herë sepse jo vetëm ma shpinin fantazinë jashtë realitetit tim por edhe më ngacmonin dëshirën për aventurë dhe për solidaritet shokësh, aq i domosdoshëm dhe i shëndetshëm në adoleshencën e hershme. Ishte koha kur fantazisë sonë i rrinte ngushtë përditshmëria e vogël dhe tejet e kufizuar në liri dhe mundësi.
Dhe meqë po flasim për mungesën e lirisë, brezi im nuk mund të harrojë që vitet e gjimnazit i kemi kaluar nën tundimet e leximit të librave të ndaluar. Një shoku im kishte gjetur një botim të fillim shekullit XX të librit “Idioti” i Dostojevksit në italisht. Ma dha fshehurazi dhe më tha: “Ke vetëm një natë për ta lexuar.” E kujtoj saktësisht atë natë që e gdhiva me librin mbështjellë me gazeta që as prindërit të mos e kuptonin se ç’po bëja, nga frika e terrorit që i kapte sa herë unë ose im vëlla guxonim “akte të tilla herezie”. Të nesërmen isha e vdekur për gjumë dhe me sytë gjak, por njeri i lumtur prej transgresionit dhe shkeljes së një toke të ndaluar. Me mbeti në mendje magjepsja prej Rusisë së Dostojevskit dhe ideja se të jesh “i përkryer” në kuptimin e “Idiotit” nuk është gjithmonë një gjë e mirë, por edhe se vetë mund të isha pak “idiote” si Mishkini i Dostojevskit.
“Paroles” (Fjalë) të poetit francez Jacques Prevert, libri i famshëm me poezi sa realiste aq edhe surrealiste. E gjeta ne bibliotekën e Gjuhëve të Huaja, si një libër me një frëngjishte të thjeshtë, por më goditi se më përmbysi të gjitha kornizat mbi poezinë si kanun i palevizshëm rime, ritmi dhe rregullash strikte. Poeti i rrugës ishte tërheqja ime e parë drejt përkthimit. Përkthime që kurrë s’guxova t’i nxjerr apo t’i ndaj me të tjerë. Qysh atëherë e lexoj dhe rilexoj si një qetësues me të cilin krijon varësi.
“Princi i vogël” i Antoine de Saint Exupery, ka qene dashuri me shikim të parë. Kam një shoqe të ngushtë, Irena Rambi, përkthyese edhe ajo, që sot jeton në Paris, dhe bashkë bënim çdo ditë rrugën deri në shkollë. “Princin e vogël” si traktat dashurie, si hartë fantazie por edhe si thelb i prozës poetike e kishim mësuar përmendësh, dhe i përmendnim njëra tjetrës citime pa fund aq sa zgjaste rruga deri në shkollë, në një garë se kush mbante mend më shumë. Sot e kësaj dite e kam librin e parë në listë, që e dhuroj, që e sugjeroj, që ua lexoj të rriturve e të vegjëlve në përpjekjen time sa të jetë jeta, për kauzën e madhe të leximit.
Ishte viti i tmerrshëm 1997 kur gjithë shoqëria shqiptare hyri në depresionin e degradimin e tmerrshëm dhe absurd. Ku shqiptarët u vranë mes tyre, u strukën për të shpëtuar kokën ose ikën nga sytë këmbët. U largova në Londër për shkak të punës së bashkëshortit tim. Kanë qenë muaj të trishtë, larg pa dëshirë, ndërkohë që vendi digjej. Dhe me vete kisha marrë në mënyrë të pavetëdijshme vetëm një libër në frëngjisht: “Shakaja” e Milan Kunderës. Roman i jashtëzakonshëm, i zi në humor, therrës në tragjedi, dërrmues në demaskimin që i bënte mungesës së lirisë së fjalës në një regjim totalitar, dhe dhimbshëm njerëzor. Fiks ajo që më duhej në atë kohë të zymtë dhe të rëndë për secilin prej nesh. Ishte si një terapi që i ngjan shprehjes popullore “plumbi del me plumb” . Dhe aty për aty nisa ta përkthej me dëshirën e pamposhtur për ta ndarë me të tjerë miq që ndodheshin në të njëjtën gjendje si unë. Më bëri shumë mirë ai proces i gjatë e i thellë përkthimi. Kështu mori jetë botimi që kemi sot në shqip i këtij libri.
“Çështje të marrëzisë”, i Ismail Kadaresë, ishte një libër që kur doli m’u duk sikur mezi po e prisja. Dhe kjo padyshim lidhet me një lloj ndjesie pangopësie që më kishte lënë romani i tij i mëparshëm “Kronikë në gur”. E adhuroj atë libër të cilin mund ta rilexoj në çdo gur e gjurmë të qytetit që dua aq shumë. Po dukej sikur Kadareja kishte nevojë ta çonte deri në fund komicitetin dhe autoironinë, ndërsa unë kisha nevojë të gjeja edhe gurin e fundit të shpirtit të atij qyteti. Të dy ato libra i lexoj e rilexoj si një shpjegim i nevojshëm i qytetit të gurtë, A thua se e dija atëhere që do të merresha kaq shumë me Gjirokastrën!
Jules Verne, është autori i letërsisë fantastiko-shkencore që ka njohur brezi im. Isha e bindur se librat e tij duhet të ishin po aq të parapëlqyer edhe nga fëmijët e mi. Por dështova në mënyrë spektakolare. U përpoqa shumë, derisa ime bijë me shpjegoi se gjithçka shkruante Jules Verne për xhiron e botës, apo zhytjet nën det, nuk ishin fantazi por realitet dhe nuk ia ngacmonin përfytyrimin. Ishte koha e Harry Potter-it! Dhe nuk e fsheh, në vend që t’i nxisja unë fëmijët e mi drejt leximit, më nxitën ata drejt Harry Potter-it. U kthye në anëtarin e pestë të familjes, i pranishëm në të gjitha format: libër, film, lojra, bluza, mbajtës çelësash, stilolapsa… koleksione që i ruajmë edhe sot me fanatizëm.Dhe e fundit por jo më pak e rëndësishmja, përkthimet e Amik Kasoruhos janë fantastike!
Në vitet 2010 e 2012 punoja si eksperte ndërkombëtare në projekte universitare, dhe falë këtyre projekteve kam njohur jo vetëm njerëz të rinj por edhe vende e kultura të tjera. Kështu zbulova Iranin, ku jepja mësim në Universitetin e Teheranit; ku njoha njerëz të jashtëzakonshëm; një kulturë tejet të pasur; shpirt të thellë njerëzor; dhe një vend nën zgjedhën dhe manipulimin e ideologjise fetare fondamentaliste; një diktaturë që për nga presioni, censura, dhe kërcenimi, më kujtoi shumë kohën e diktaturës komuniste që kemi përjetuar. Dhe në këto vite, duke hulumutar dhe u informuar për atë vend e kulturë, pashë filmin “Persepolis” të Marjane Satrapi-t, shkrimtare dhe kineaste iraniane që jeton në Francë, vepra e të cilës është e ndaluar në Iran. Zbulova gjithashtu që “Persepolis” – emri i vjetër i Iranit, qarkullonte dhe në formën e një romani vizatimor. Është një roman autobiografik shumë i fortë dhe i veçantë, që e thotë atë vend më mirë se çdo përshkrim që mund të bëja. Prandaj më e udhës ishte ta përktheja, çka e realizova bashkë me kolegun Tupja. Është një libër që më ka lënë shenjë.
Në vitin 2012 mora pjesë në Sallonin e Librit në Paris. Duke soditur e prekur librat nga një stendë në tjetrën më kap syri emin e autorit: Gazmend Kapllani! Libri ishte versioni frëngjisht i botimit që në shqip njihet si “Ditar i vogël kufijsh”, përkthyer nga greqishtja. U bëra kureshtare dhe e bleva. Të nesërmen librin e fillova dhe e mbarova në avion në rrugën e kthimit. Stil që të rrëmben, që lexohet në dy kohë, me dy zëra si dy anët e një monedhe. Personazhi në Shqipëri para 90’ dhe në emigracion pas 90’. Pasqyrë e frikshme e vetëvetes. Por e vërtetë dhe shpëtimtare për ta futur thellë dorën në plagë. Qysh atëhere ndjek nga afër letërsinë e Gazmend Kapllanit por asokohe e lexoja në gjuhë të huaj sepse ai shkruante greqisht dhe jo shqip. Kur mora detyrën e ministrit e ftova që të bëhej pjesë e kolanës së botimeve të financuara nga Ministria e Kulturës sepse kisha dhe kam bindjen që librat e Gazmend Kapllanit dhe të shkrimtarëve të tjerë të Diasporës, si Anilda Ibrahimi, Shkelqim Çela, Thanas Medi, Henrik S.G. , Arben Dedja e jo vetëm, janë një dritë e re në letrat shqipe dhe një shpresë për letërsi të mirë shumë!
