Lasgush Poradeci i ka kushtuar dy poema të frymëzuara Naim Frashërit. Janë dy poema të jashtëzakonshme.
Nga Moikom Zeqo
Asnjë poet shqiptar nuk ka arritur dot t’i afrohet sado pak Lasgushit në këtë përkushtim, ku atdhedashuria, përfytyrimi kozmik, idetë inkandeshente krijojnë diçka më të fuqishme se sa bronxi perjetesues i monumenteve.
Në poemën e parë i quajtur thjesht “Naimit”, ka një stil dhe tis baladik. Naimi shfaqet, që nga ai sheshi i purpurt i Qerbelasë, i sakrificës titanike dhe konceptuale në shekuj, duke i rënë xhurasë, mes trimërive stërgjyshërore, që kumbojnë rreth e qark.
Një zë i përmallshëm e sjell në dritën e mendimit ku Naimi :
Ndaj fërfëllon si yll me flakë
Prej shkretëtirës së harrimit.
Zilia e botës ngriu me tmerr përballë shëmbëlltyrës së Naimit, prushi i vuajtjes e mbuloi kraharorin e zhuritur të tij, por Naimi si flutura e vogël e natës e quajtur “Piraust” fluturon drejt flakës, sepse therorësinë e vehtvetes “e pati dhimbjen më të pakët”.
Fjalët e tij prej dhëmbshurie u dëgjuan mbi botë, shumë dëshira të mëdha thurri mëndja e tij e rrallë, por i caktuar nga një short i verbër, ai do të përvëlohej në mes të padijes, ndonëse kishte mijëra rreze shkrepëtimi, do të ndriste veç një hije.
Ndërkaq i dehur prej durimit, me mallin e pendës, e këputi zemrën, si gjënë më të paçmuar që kishte dhe ngriti lart për të ndriçuar dhe udhëhequr të tjerët në rrugët e errëta. (Kjo të kujton zemrën e zjarrtë të Dankos, të shkruar nga Gorki).
U drodh altari i Atdheut, sapo i ndjeu eshtrat e shenjta të Naimit në thellësi të tokës.
Naimi qe shpirti i kombit, gjuha e tij e zjarrtë, që ëndërroi se një ditë do të ndriste me famë gjithë Shqipëria.
Mes ligësish armiqërishte
Stolismë lulen e vullnetit,
Zbuluam gur margaritari
Prej fundit thëthimtar të detit.
E m’i shkëlqyer sesa djelli,
M’i lum se kohët që më s’janë
Filloj për ne ndryshim’ i motit
Me një të pritme të paanë:
Naimi është rapsodi më i madh i kombit. Ai është Fjala e Pikave të Qiririt, që tretet deri në fund.
Por, që nuk vdes asnjëherë.
Sikur të shoh, i tmerrshmë Frashër,
Ndaj po mban zi përgjithmonë,
Ti: më besniku trashëgonjës
I dashuris’ së vendit tonë!
Në vitin 1937, me rastin e 25 vjetorit të Pavarësisë Lasgushi botoi poemën e dytë “Naim Frashëri”.
Nuk kemi thjesht një plotësim të poemës së parë, por kemi një ngritje më të lartë të toneve poetike, që në një farë mënyre të kujton brenda Sinfonisë së 9 të Bethovenit, korin e zërave, më saktë të vikamave, që këndojnë Oden e Gëzimit.
Në çetele të kujtimit, që dhëmkoset pak-nga-pak,
Ja shënova kohës sonë fluturimin vraparak
Lasgushi rikthehet fytyrës profetike të Naimit.
Ç’bën vallë nën rrasën e varrit, nën zinë e përjetëshme të gjumit pa ëndërra?.
A e ndriçon sërish fusha e Qerbelasë?
I këndon këngë malli Drini plak e i kulluar?
Naim Frashëri
Naimi është një Hije e Shenjtëruar, që endet mes të gjallëve. Ai rishfaqet si fantazmë shekspiriane.
Që nga tumba e përmbivarrëshme ai dëgjon nëse është ndrequr e folura (shqipja) në Devoll a në Bujanë.
Një degradim i gjuhës amëtare do të shfaqej si një mjergull e skëterruar, kurse bukuria e Mëmëdheut do të ngjante e pashijuar.
E atje, ku zër’ i kthiell s’diti ç’është fjal’ e shkruar,
Me dëgjimin tënd fisnik e me vërejtjen e pasharë
Gjuh’ e ëmbël e stërgjyshve do të dukej gjuh’ e vdarë:
Humbi radhën çdo të folur, çdo kuvend e ndyti shijen ,
Ligjërata pleqërishte sot ka vrarë vetëdijen.
Aq sa me t’u mëshiruar nëkaq helm e kaqë prishmë,
Më të kot do të vërente veshi yt i harmonishmë
A mos gjejë i tepërlumtur midis fjalëvet barbare
Tingëllimin q’i dha zërit frym’ e gojës shqipëtare…
Ndihet shqetësimi i madh për kohët politike. Gjuhë e Naimit paraqitet jo vetëm si linguistikë, por si dhe gjuhë që flet për lirinë dhe përparimin e kombit.
Ajo ka një harmoni divine, është një vetëtimë e harmonishme, që pushon brenda varrit.
Shkatërrimi i gjuhës nuk është thjeshtë kontaminimi i saj nga fjalët e huaja të panevojshme.
Fjalët e shqipes po mjegullohen nga kuptimet.
Po nër bijt’e Mëmës sate, me gjyrmashë e me stërnipër,
Shkatërrim’ i shpejt’ i gjuhës sot qëndron në vepr’ e sipër;
Sot po humb kuvend’i zogut ç’gjithë bukuri që kishte
Palëngon e nis të shembet folja jonë pleqërishte,
E në breg të kaq rrëmuje psherëtiu dh’u shua fare
Dyke rënë posi pika këng’ e orës shqipëtare.
Kush u tall se pasuria është rrob’ e larë n’ar?
Se një mendj’ e palëmpirë zbukuron një trup bujar?
Në fjalim të Shqipëtarit kush përqeshi? Kush gajasi?
Kush më tha se gjuh’ e sotme shëmbëllen me zë larasi.
Dhe ja shfaqet mbi gjëmën e shkatërrimeve një Demon i shkretëtirës, që përfaqëson të Keqen e Kombit Shqiptar.
Është një qënieje e shpërfytyruar, e krijuar nga Mitet por që deformon realitetin.
Ky Demon kërkon:
… Të përmbysin vetëdijen kur na fton mburim i jetës?!
… të mendojmë kaqe errët mun në mes të së vërtetës?!
… Ta mjerojmë kuvendimin me kaq helm e kaqe prishmë
Kur fillon t’ja thotë shqipja me një hir të perëndishmë?!
Por kundër Demonit Shkatërrimtar është Naim Frashëri. Ai i ngjante Zeut që e fiton për jetë a vdekje me Minotaurin e Labirintit të Kretës.
Kënga e Naimit ndërton. Është kozmogonia e çdo gjëje shqiptare. Kënga e tij është plot shkrepëtima, si ato të froneve qiellore ne Apokalips, prej të cilave dalin aq shumë shkrepëtima, sa nuk mund të imagjinohen dot.
Naimi gjen edhe prej helmit mjaltin e një blete të pranverës, bën që prej ferrave të dalin gonxhe trëndafili. Ai shtrydh nga zemra e tij ambrozin, ushqimin e zotave olimpike.
Poezia Naimiane është si një valle diamantesh, që e le trashëgim për pasardhësit.
Drita e tij verbon qëniet e errësirës:
E kështu kur hën’ e plotë lakuriqin e ka prekur,
Ai ngeci nd’anë muresh dh’e u çukit e ra i vdekur.
Ra e shtrirë mes pishtari me qepallë të këputur
E shastisur po nga flaka pendë-shkruarëza flutur,
E kështu-i javiti kryet një shfrerim edhe një bujë,
Ku thesar’ i shenjt’ i gjuhës bëhet lodër e rrëmujë,
Ku çdo goj’ e djallëzuar, mbledhur fshehura në klikë,
Me një fjalë barbaria zë një vend në politikë:
… Se ç’u mbush plot kapedanë – po me mendje-çilimiu…
Ç’ndriti Lushnja trimërore – po ç’u err dhe vetvetiu…
Lasgushi përmend Kongresin e Lushnjës të vitit 1924, një nga ngjarjet më të rëndësishme në historinë politike të Shqipërisë.
Gati përngjan se poezia lirike e Lasgushit shkëlqen deri në apoteozën e një pamfleti që kërkon drejtësinë e shekujve.
Demaskimi që i bën Poeti të keqes dhe përçarjes, armiqve të kombit të sjell ndërmend pamfletin e Emil Zolaos “J’acusse”.
Ka një vrull të pakufishëm demaskimi.
Shpëtimi i Shqipërisë është plot me ndriçimet e një Revolucioni të Shpirtit.
Gjërat nuk janë të lehta:
Lasgush Poradeci
Pastaj rrugësh arratije bje gjykimi – e gjëma shtohet,
Pazë çbëhet ç’u pat bërë – ç’u godit zë shkatërrohet;
Ç’u ndërtua brez pas brezi, be greminë më në ças,
Ku këndoj bilbil’ i kombit, grifsh’ e huaj çirret pas.
Me përbrëndjen e shkrumbosur një poet, një deputet,
Flet e çflet e vret e pret për një të vet virgjinitet…
Prej blatishtash tradhëtie shkumbëzon një farmason
E me ton që të shurdhon dënon një renegacion…
E nj’ aty një tru-venitur që mban dije për një fije,
Lajkatar a dërdëllitës nxjerr lëvozhga gjuhësije,
Dyke lojtur maskaradën, si kasneci në pazar,
Me dy sy të zgurdulluar, me një pedantizm barbar,
Se pat humbur prej qëkuri shpirt’ i gjuhës së atyre,
Që në fat të lum të kombit janë shembëlla mynxyre;
Se për shqipen pleqërishte – për çudin’ e mosfjalosur,
Vesh’ i tyre-i shushulluar ka timpanin e rrëxhosur.
E kështu-i kapsiti kryet ekzotizmi orë-lik,
Vijza mërshe e ngjyrë dheri mori shtat’ i saj fisnik.
E kështu filloi të ngrihet nga varrishtat e çdo ane
Përmi gjuhën shqip të gjallë një mumje egjiptiane.
Ka një mendim të përgjithshëm se poezia e Lasgushit përherë i shmanget politikës, se është një poezi jashtë politikës.
Në vargjet e mësipërme Lasgushi ngjan se ka shkruar një manifest politik.
Mund të thuhet se kjo poemë e tij për Naim Frashërin mund të krahasohet vetëm me poemën “O moj Shqypni, e mjera Shqypni” e Vaso Pashë Shkodranit, mund të krahasohet me poezitë më të mira politike dhe revolucionare të poetit gjerman Henrik Haine.
Kombi shqiptar duke patur Naimin ka të njëjtën ekuacion uniteti, siç ka vetë Naimi kombin shqiptar.
Nga drithmat dhe dhimbjet e Shqipërisë “tundet bota e tërë”.
Sepse gjuha shqipe e Naimit është pothuaj gjithçka ftillëzuese dhe e infinitëshme:
Gjuha: shpirti i shenjt’ i kombit, që kalon dyke kënduar!
Gjuha: zjarr, ku djeg me dritë një mendim i frymëzuar!
Gjuha: afsh’ i gjall’ i jetës! Shpat’ e ndritur e lirisë!
Gjuha: yll’ i vjershërisë! Gjuha: Verb’ i Perëndisë!
ObserverKult
Lexo edhe:
