Përkujtim: (Njëmbëdhjetë muaj pikëllimi nga largimi i djalit tonë të mirë, Luranit)
Nga Xhabir Ahmeti
Pasdite. Prill 81.
Bie zilja. Pastaj hapet dera. Hyn brenda Lurani i vogël me çantën e madhe mbi shpinë.
“Hë, ç’ndodhi, zogu i babit? Pse erdhe kaq herët nga shkolla?”.
“Mësuesja nuk ishte… Është e sëmurë”, thotë Lurani me një pikëllim të përzier me frikë. Pastaj hesht.
Nga dritaret tona me pamje nga blerimi i parkut kalëron monotonia. Lurani i mërzitur ia dha edhe një dozë kësaj monotonie. Mund të thuhet, pse jo, se monotonia e kësaj shkalle i mban nën kontroll edhe cicërimet e dallëndysheve në qoshet e tavaneve të ballkoneve, por edhe krrakamat e korbave të cilët shpesh kërkojnë e gjejnë arra të vjetme që zonjat e shtëpive i kanë hedhur pranë kontejnerëve e me to ngrihen lart, lart mbi bulevardin që na ndan nga lagjja e romëve dhe i lëshojnë së larti të thyhen në asfalt e ta hanë frytin e shijshëm. Ndoshta korbat na tregojnë se ka njëqind mundësi për ta siguruar bukën e gojës e për të dalë nga ngushticat. Ndoshta paralajmërojnë diçka të keqe. Ku ta dish. Po tash edhe korbat i ka zaptuar heshtja. Në blerinë, aty-këtu nëpër qetësi, kalon me hapa të imtë ndonjë grua nga katër hyrjet e ndërtesës sonë katërkatëshe duke tërhequr pas vetes tymin e ëndrrës së parealizuar dhe tretet diku pas punëve a halleve të veta. Ne, brenda në shtëpi, heshtim.
Ndërkohë unë e prish qetësinë:
“A luajtët pak në shkollë”? e pyes Luranin që ende rri me çantën në shpinë, sepse ai vazhdon të jetë i shqetësuar.
“Jo, babi, nuk luajtëm”!… Drejtori erdhi në klasë”…
“Po a do të vijë mësuesja nesër”?…
Prapë heshtje.
Lurani ndoshta s’e dëgjon pyetjen e fundit që ia bëj. Ku ta di kah bredhin mendimet e vocërrakut. Ai, pastaj e lë çantën mbi tavolinë dhe ndalet. Qëndron në këmbë mendueshëm. Më shikon me frikë e keqardhje, dy ndjenja që sot s’kanë kufi mes vetes. Dikur s’e përmban veten. Vrapon e më përqafon. Mezi e dëgjoj zërin e tij që thotë: “Babi”! Atëherë një shukth drite reflektohet nga një xham ose pasqyrë e thyer në blerinë dhe vendoset në murin e dhomës përballë blerinës, një tjetër, më i vogël ia ledhaton flokët Luranit. Mos është kjo shenjë e mirë?… Pastaj dëgjohet ushtima metafizike e qetësisë. Lurani i ka lidhur duart e vockla rreth belit tim. Rrimë kështu bashkë. Dhe, duket se zgjat shumë qetësia. Pastaj unë e kthej kryet kah drita e vendosur në mur. I hedh një sy, shukthi nuk është më. Edhe drita që ia ledhatonte flokët Luranit s’është. Tretet sikur të mos kishte qenë. Gjithçka i bashkohet monotonisë. Sigurisht dielli e tërhoq qerren e tij të zjarrtë kah Mali Sharr duke i marrë me vete shigjetat e veta që e nxisnin xhamin e thyer të luajë me dritat. Jo, jo… diellin tonë që e lyen me dritë të artë tërë botën tash e mbulon një re e përhime. Dhe e ndalon dritën të futet në dhomën tonë. T’ia zvogëlojë efektet monotonisë.
Nuk e çoj më tutje me pyetjet e mia. I them Luranit të shkojë te fqinji Lluka ta kërkojë një çekiç që ia kisha dhënë. Jo që më duhet çekiçi, por dua t’ia largoj shqetësimin djalit. Lurani niset.
“Prit”, i them, po vij edhe unë me ty dhe nisem pas tij. Të flas me djalin. Ta marr vesh ku e ka hallin. Nuk e di pse aq fuqishëm më prek shqetësimi i tij. Por s’i them asgjë. Ecim e heshtim. Ai pastaj ma ngjet për dore. E ndjej ngrohtësinë e dorës së tij nga e cila sikur mbin fjalia: “Të dua shumë babi im”! Edhe te unë gufon kjo fjali “Të dua shumë biri im”!… Fillon të zbulohet ajo që e mundon shpirtin e Luranit.
Bari në blerinë duket si i vyshkur për muajin prill. Kësaj dite monotonisë i ndihmon edhe lagjja e përgjumur e romëve përballë, që rrallëherë si sot e gjen pa gjallërinë karakteristike të stërpikur me muzikë ose me zënka të zëshme. Kjo lagje sot noton në qetësi. Shtëpitë e atjeshme të vogla, me pullaze formash të ndryshme, për shkak të dendësisë që kanë, bëjnë vargje barkash surrealiste të lyera me ngjyra të forta, ku dominonin çiviti, e kuqja dhe e verdha e fortë. Ato forma e ato ngjyra flasin heshtazi edhe për indiferencën e shtetit ndaj “të tjerëve”. I lë “të tjerët” të jetojnë “ku rafsha mos u vrafsha”, jashtë kanunit, por nën vështrimin e syrit të vëllait të madh që sa nuk thotë: “Qafën e thefshin”! Në një sokak të kësaj bote makondiane që del para bulevardit, përballë nesh, para një hapësire tjetër ku jetojmë ne në botën e Pedro Paramos, karshi nesh që heshtim, një rom plak e ndjek një qengj topolak duke krijuar një pamje që mund të shihet vetëm një herë në jetë, në ndonjë pikturë impresioniste ose në ëndrra. Plaku më pëlqen se lëviz dhe e ngre zërin, e thyen monotoninë për dallim nga ne që e shpenzojmë me heshtje kohën që ikën. “S’ke ku ikën, thika e Shëngjergjit të pret!”, i thotë plaku qengjit dhe vazhdon të flasë në një turqishte të Shkupit të arnuar me huazime të shumta sllave. Pastaj plaku e qengji treten në një kthesë të Makondos së tyre. Menjëherë pas kësaj ngjarjeje ndërrohen skenat. Aty, ku pak më parë ishin plaku e qengji, si thneglat prej dheu shfaqen befas dhe ndalen dy milicë. Qëndrojnë aty duke e forcuar monotoninë. Sigurisht përgjojnë nga kjo pikë strategjike që e ka si në shuplakë hyrjen tonë në lagjen Komala,”një vend që ngrihet nga hiri si simbol jo vetëm i Pedro Paramos dhe fuqisë së tij, por edhe si simbol i parajsës së humbur”. Ndoshta në ndërdije vlon vaji i këtij vendi, e kësaj ane
Klithma e ngulfatur e kësaj ane shpërndahet nëpër gjithësi! E, tretet.
Lurani i vogël me sytë e tij të blertë e zhbirues i sheh milicët. Kthehet kah unë, ma shtrëngon dorën, e më thotë:
“Babi, sot në klasë erdhi drejtori”?…
Ai me këtë fjali fillon t’i lidhë ngjarjet që dita e sotme i nxori në skenën e saj të zymtë me milicët si protagonistë, sepse ne jetojmë nën vështrimin e fortë të syrit të vëllait të madh. Atë edhe fëmijët e djepit, si thonë, e kanë marrë vesh. Se nuk ka biseda gazmore për sport e për lojë. Edhe fëmijët janë nën peshën e presionit politik, kurse nënat që në djep i frikësojnë kalamajtë e gjorë: “Fli se milici është pas dere”! E fëmija hesht sepse mësimet e para i ka me ngarkesa llahtari e kanosjeje: “Rri urtë se vjen milici… kujdes milici! Mos qaj se milici”! Milici që personifikon dhunën. Tmerrin! E ka kuptuar më edhe Lurani shtatëvjeçar se milicët janë kamxhiku i vëllait të madh që kotet në kolltukun e kuq. E di se rritet nëpër llucën politike nga e cila nuk dilet, rreth së cilës dëgjohet vetëm zëri politik i Titos dhe Enverit, kurse tema që dominon është – shqiptarët.! Qëllimi i zërit të parë: të na frikësojnë neve, qëllimi i zëri të dytë: ta bombardojë publikun me propagandë për nevojat e brendshme. Në këtë mënyrë vëllai i madh i fërkon duart nga kolltuku gjigand. Pastaj e fshikullon ajrin me kamxhik e dëgjohet si vajton ajri. E kupton edhe Lurani i vogël se ky kamxhik nuk ka mëshirë as për babin e tij, as për njerëzit tjerë të Komalës. Pastaj intermexo. Dikur unë ndërhyj:
“A ju dha detyra drejtori”? dua t’ia heq djalit drojën nga milicët.
“Jo… Nuk na dha detyra…”, thotë Lurani. “Na pyeti…”.
Në atë çast Lluka duket në trotuar. Shkon diku me duart e lidhura pas shpine. Çka të shkojmë te Lluka kur Lluka nuk është në shtëpi? E lëmë çekiçin e kthehemi. Do të na e sjellë Lluka vetë, kurse ne kthehemi në shtëpi ku na pret biseda për drejtorin. Kur i ke milicët ërballë që rrinë si hunj gardhi përballë teje, instinkti atëherë të urdhëron të shikosh andej e këndej e të kujdesesh nga e papritura e hidhur, sepse kamxhiku gjithmonë të pret pas shpine. Atë ndjenjë e kemi të dy ne, baba e bir, sepse Komala gjithandej e shpërndan zërin e hapave të Hermesit. Po si jo, edhe Lurani e ka këtë ndjenjë, sepse në Komalë fëmijët piqen para kohe. Ai gjithçka vëren, gjithçka ndjen dhe gjithçka lë vulë në kujtesën e tij. Në këtë atmosferë ma shtrëngon dorën. Hyjmë në shtëpi. Lurani i vogël ulet me çantën në shpinë në kauç e me mend bredh. Edhe unë s’u shpëtoj bredhjeve. Ne të dytë jemi njësoj sepse kemi dalë nga kopertinat e librit të Huan Rulfos. Unë nga sikleti e kthej kokën e shikoj nga dritarja. Ai më përcjell me shikim. Vazhdon një atmosferë ankthi. Blerina përnjëherë është lyer me një shtresë të vrugtë e të paemër nëpër të cilën marshon pasiguria me këmbët e milicisë “popullore” të shoqëruara nga Hermesi. Pastaj kthehem kah Lurani që gjatë kohë është në duart e shqetësimit.
“Çfarë ju pyeti Gega”? i them dhe e shikoj i mërzitur.
“Jo Gega, babi, po drejtori… babi. Na pyeti: “A e doni Enverin apo shokun Tito”?…
“Gega i dreqit”! them. “Jeniçeri i mallkuar”!
“O Babi, drejtori ishte”!…
“E di…” i them, “po drejtori e ka mbiemrin Gegovski. Unë i them Gega… Kam arsye”…
“Mirë…”
“Çka i the ti, xhan… A iu përgjigje”?
“Jo… unë nuk iu përgjigja”, thotë Lurani dhe hesht. Pas një kohe shton: “Flutura u përgjigj”…
“Çfarë i tha Flutura”?
“Enverin”!…
Hapet kapaku i lemerisë. Fryhet pasiguria. Pak i duket vëllait të madh që na e ka bërë jetën të trishtueshme, ku gjithçka është kthyer kryengul, ku edhe dielli fshihet pas reje prej tij, ku çdo gjë është ndragur nga gishtat e tij të gjatë që arrijnë deri këtu në Komalë, ku çdo ditë fiken nga disa oxhaqe, ku vetëm fjala e tij është ligj… Kjo është një gjendje kur pakënaqësia shpërndahet shpejt në popullin e shkretë për shkak se dhuna po ushtrohet edhe mbi fëmijët e vegjël. E pakënaqësia e rrit pikën e vlimit të saj. Po vëllai i madh është i sigurt se s’i del kush përpara. Ai e ka marrë pushtetin absolut. Pushtetin e popullit dhe të perëndisë. Dhe, egërsinë politike me ngjyrë gjaku e ka bërë të tillë që edhe fëmijët të shikojnë mirë çfarë flasin e ku shkelin. Një herë për një herë jemi në rrethin pa shteg për dalje.
“Epo çfarë është tepër, tepër është”! them.
“Çka, babi”?
* *
Pas disa ditësh u përhap lajmi se babanë e Fluturës menjëherë e kishin përjashtuar nga puna. Kjo ishte një ngjarje tronditëse, ndonëse ka mundur të ndodhë edhe më keq. Ky mësues i vyeshëm ka mundur të përfundojë pas grilave. Tri a katër ditë më vonë e morëm vesh se babai i Fluturës e kishte marrë familjen dhe kishin shkuar në Zvicër për të mos u kthyer më në vendlindje. Një dhembje , por edhe një lehtësim na pushtuan. Pastaj shpesh kishte arrestime, burgosje, kurse përgjimet ishin të pashmangshme. E papërshkrueshme!
Një fantazmë e heshtur e pushtoi hapësirën pas këtyre lajmeve. Këtë vend dënesash e pushtoi përsëri një qetësi e rëndë prej të cilës ushtojnë veshët. Përshtypja e kësaj pamënie është e mbushur me vërejtje të egër për të gjithë ne. Të gjithë ne që duam të jetojmë faqebardhë jemi të kërcënuar. Edhe fëmijët na i mbajnë në shënjestër me këso ligësish si të Gegës. Çudi askush nga bota e lirë nuk na e zgjat dorën që të na lirojë sadopak nga shtrëngesa e padurueshme e vëllait të madh. Sa të vetmuar që jemi!
Pak më vonë dal në ballkon dhe e ndez një cigare. Veshët nuk më ushtojnë më nga qetësia, por nga pyetja djallëzore e jeniçerit Gega që ua kishte bërë fëmijëve të vegjël. Ne, Lurani, Lindita dhe ime shoqe kemi mbetur në një pozitë të pashpjegueshme: A pyeten fëmijët kështu në një situatë kaq të egër e të acaruar të marrëdhënieve ndërshtetërore të dy vendeve komuniste?! Matanë bulevardit që na ndante nga lagjja e romëve milicët vazhdojnë të rrinë në këmbë me shikim të gjahtarit drejtuar nga ndërtesa jonë. Një djersë më kaplon nga pyetja mizore që Gega u kishte bërë fëmijëve dhe nga milicët që si syri i cili e ndjek Jozef K.-në qëndrojnë duke bërë roje me një vendosmëri të skllavit i cili duke ushtruar dhunë mbi njerëzit dëshiron ta dëshmojë besnikërinë ndaj patronit, madje edhe me çmimin likuidimit të ndonjë njeriu të pafajshëm. Dua të dal e t’i pyes milicët me ironi a mos kanë humbur diçka, po kur e hap derën ime shoqe reagon:
“Ku je nisur”?
“Dua t’i pyes milicët pse e djerrin kohën aty duke shikuar kah ne. Më duket vetja sikur jam një kukull teatri, me të cilën luajnë aktorët e ligë”…
“Shikoji fëmijët njëherë, e mendo… Milicët janë aty për ty! Ata e presin urdhrin që të të marrin!… Kjo është e qartë…”, thotë ajo. “Mos u bën pre e lehtë”!
* *
Kur u rrit Lurani rastin e Fluturës e vuajti shumë. Edhe rastet e shumta që atëherë i kurdiste vëllai i madh duke ndjekur e duke burgosur. Ishte një skenën e zezë me rojet e absurdit të cilët natë e ditë kanë ndenjur pranë banesës sonë e shumë banesave të tjera. Herë me uniformë e herë pa uniformë, herë me veturë, herë pa veturë. Lurani ndjehej keq për burgosjet e ndjekjet e pandërprera të njerëzve me akuza të rrejshme se ishin nacionalistë, irredentistë, separatistë, armiq të shtetit e kollopendra të tjera. Gjithashtu ai e kishte edhe dertin tim. Druante mos po më kapin kthetrat e vëllait të madh. Prandaj gjithmonë thoshte: ”Babi është më i rëndësishmi”!… Pastaj ndodhi që njëherë, jo mua, po e arrestuan Luranin me akuzën që e paska fyer personin zyrtar, 1që do të thotë milicin, akuzë kjo e cila krahas akuzës për nacionalizëm e irredentizëm në të vërtetë ishte vegla më e përdorur e vëllait të madh për t’i mbushur burgjet. Natyrisht që vrapova ta shoh se çfarë është puna! Sapo hyra në ndërtesën e milicisë e pashë.E kishin futur në një qosh të korridorit të stacionit të milicisë të mbyllur me shkopinj çeliku para zyrës së rojeve. Sa më pa Lurani, më tha: “Babi, shpejt largohu! Shpejt! Shpejt! Sigurisht kishte marrë vesh diçka. Ose, si gjithmonë donte që të më mbrojë mua! Dhe, unë dola. I pikëlluar dhe i tronditur. Sillesha e mbështillesha i prekur dhe i hidhëruar që të gjejë një zgjidhje nga ky arrest i pabazë i mbështetur jo në argumente, por në intriga e provokime.
Meqë nuk kanë pasur argumente ose kanë pasur ndonjë plan tjetër, e lëshuan Luranin të mbrohet në liri, kurse gjyqi “popullor” për këtë “vepër” e dënoi me dy vjet burg me kusht. Por Lurani kishte një energji të hatashme, një dinamikë të pashoqe të vendosmërisë për të ndenjur vertikalisht në shtëpinë që e ngrita unë në vendin tim. Ai nuk u mërzit për këtë punë. Dinte t’i kapërcejë vështirësitë, pengesat dhe kurthet që i vendoste vëllai i madh, dinte ta organizojë për mrekulli kohën për t’u kujdesur për familjen tonë dhe për të tjerët, pa e lënë prapa përgatitjen e tij profesionale. Ishte edhe i shoqërueshëm dhe mikpritës. Në këtë pikëpamje ishte kampion. Sa herë që vinin shokë të shumtë të tij nga Prishtina, nga Tirana, nga Stambolli, nga shumë vende të Evropës, nga Amerika etj. dilte e i shoqëronte, pa ia varur shumë vëllait të madh. Lurani ishte sinonim i dashurisë dhe i humanizmit. E donte lirinë pa kushte, na donte neve pa kufi, i donte njerëzit, e donte jetën… Dhe, kjo ishte energjia që e çonte përpara. Prandaj shokët nga gjithë ato vise vinin dhe e vizitonin. Dhe, kur kaluan dy vjetët e “kushtit, vëllai i vogël s’kishte ku kapet për shkak se Lurani si aktor i hapi dyert e karrierës duke depërtuar në kinematografinë ndërkombëtare.
Ja, u bënë njëmbëdhjetë muaj që Luranin s’e kemi më pranë vetes. Sa e tmerrshme është koha! Ikën njëmbëdhjetë muaj me dhembje e lot. Do të kalojnë edhe muaj të tjerë, por neve kurrë s’do të na dalë nga zemra që na digjet flakë për të. Hijen e tij do ta kemi kudo që të jemi. Fjala e tij e evokon ritmin e një qëndrese të çuditshme e cila në këtë lagjen tonë kalonte në shtemësi. Vullneti i tij do të jetë shembull unik për ta ruajtur dhe për ta mbrojtur Teatrin si një shtëpi të shenjtë ku gërshetohet arti në mënyrën më sublime. Energjia e tij mbeti si shembull për aktorët e rinj si bëhet teatri. Zëri i tij do të mbetet të kumbojë jo vetëm në kujtesën tonë e të qindra shokëve, por edhe në shiritat e shumtë të filmave për brezat që vijnë, sepse vepra e tij është trashëgimi e përgjithshme e jona. Dashuria e tij për familjen do të mbetet model. Edhe dashuria për popullin. Ishte një zë i metaltë që thoshte : “Të gjithë ne një ditë do të vdesim, por populli ynë është i amshueshëm! Ky zë që shprehte dashurinë, vendosmërinë dhe vlerat e veçanta artistike do të jetë njëra prej krenarive të Arbës pse babai i saj ishte Lurani
Djali ynë, të duam shumë! Shumë, shumë!…
Ne të shohim në vendin ku rrije i thelluar në botën e teatrit dhe filmit. Ne e dëgjojmë fjalën tënde të ëmbël, humorin tënd. E ndjejmë dashurinë tënde që na mban në këmbë. Ne nuk do t’i harrojmë kurrën e kurrës këto! E kemi detyrë që të gjitha këto bukuri, të gjitha virtytet që ke pasur e të gjitha veprat që ke bërë, t’ia përcjellim Arbës Tënde të mrekullueshme! Të krenohet me ty! Dhe, t’ia lëmë kujtesës kolektive.
*Titulli i origjinalit: “Vëllai i madh e fshikullon ajrin me kamxhik”
ObserverKult
Lexo edhe:
EDHE TASH, KUR NUK E KAM PRANË LURANIN VAZHDIMISHT “FLAS” ME TË…
