Nga Zija Vukaj
Édouard Manet: “S’do të më vinte keq sikur të mund të lexoja, tani që jam gjallë, shkrimin e mrekullueshëm që do të bëni për mua sapo të vdes.”
Këto pak fjalë që piktori i dërgoi kritikut Albert Wolff, kur tashmë aktiviteti i tij artistik po i drejtohej fundit, mund të jenë një lloj embleme për Manet. Por fati i tij nuk ishte i veçuar: në klimën e konformizmit tradicional të Perandorisë së Dytë, në Parisin që ziente në zgripin mes dy epokave, mosmarrëveshja dhe urrejtja zyrtare qenë pengesa me të cilën duhej të përplaseshin të gjithë apo, thuajse piktorët më të mëdhenj të kohës. Atij, Édouard Manet, i takoi, mbase, privilegji i përvojës së parë. Sepse qe ai që i pari, duke thyer skema tashmë të shteruara, shkaktoi stuhinë që do të hapte rrugën e impresionizmit dhe të pikturës moderne në përgjithësi.
A ishte paramendim apo thjesht një fakt intuitiv? Është e vështirë të përfytyrohet Manet i butë, borgjez i vogël me sjellje elegante, kultivues, mbase i parregullsive borgjeze, në rolin e një shpërthyesi të trukuar. Në qoftë se qe aty parandjenja, nuk duhet ta imagjinojmë Manet si njëfarë doktor Jekyll, i cili me të zbardhur drita endej me të gjithë përulësinë dhe me një admirim të shtirur, nëpër sallat e muzeve parisiane e të huaja, për të studiuar kryeveprat e mjeshtërve të së kaluarës; dhe që në mbyllje të ateliesë së vet argëtohej ta përsëriste duke modifikuar deri në mënyrë qesharake, atë që sapo kish përfunduar së pari. (…)
(…) Édouard Manet studionte dhe dashuronte mjeshtrit e së shkuarës, por gjuha e tij s’mund të ishte tjetër veçse moderne. E njëjta gjë do t’i ndodhte një shkrimtari të forcës së tij, nëse do të vihej të shkruante sot “Të fejuarit”: me siguri, i miri dhe i çiltri Renco, paksa tyryfyl në pafajësinë dhe çiltërsinë e tij do të shndërrohej në një djalosh të pabesueshëm për gjithçka; dhe Luçia engjëllore, pak irrituese në bardhësinë e saj të papërlyer, do të fitonte tonalitetet më të vrazhda dhe më autentike. Po çfarë fati do të kishte një shkrimtar që do të guxonte kaq shumë? Fatin e Manet, i cili rrallëherë që pa pikturat e tij të pranuara në Sallon, qe edhe i detyruar të dëgjonte qeshje gaztore dhe komente të tërbuara të publikut: e, sidomos, të vuante hedhjen baltë nga ana e kritikës militante.
Para “Olympia-s” shkruante një gazetar i kohës, “turma qëndronte si para një dhome Morgu; dhe kjo me të njëjtën kureshtje të ligë me të cilën vështrohet një kufomë”. Dukej e papranueshme që Venera të tregonte ngjashmëri me kamarieren: fytyrën e një vajze çfarëdo, një prej të shumtave që takoheshin në rrugë apo në kafe. Deri ajo njollëza e errët, djathtas, në të cilën hijezohet figura (e do të thosha më shumë se figura, mungesa e maces), s’mbaronte kurrë së irrituari. Ishte vetë ideja e bukurisë që po përmbysej. E megjithatë, piktori tentoi, ndershmërisht, t’i shpjegojë popullit synimet e tij krejt modeste dhe aspak revolucionare.
“Është sinqeriteti”, shkroi, “ajo që i jep veprës një karakter që mund të duket protestë, ndërsa në realitet piktori ka kërkuar vetëm të shprehë përshtypjen (impresionin) e vet… Nuk ka pretenduar as të përmbysë traditën, as të krijojë një pikturë të re. Ka dashur thjesht të jetë vetvetja dhe jo një tjetër.”
ObserverKult
Lexo edhe:
