Poshtë, në Drimonë, kish ardhur vera; lart në male ishte ende pranverë dhe jo pranverë dokudo. Pranverë bujëmadhe. Shkrinte akulli dhe dëbora e përhime, e ngjeshur dimrit shtrat mbi shtrat në rrembat e thellësirat, buçitnin rrëketë e përrenjtë, gurgullonin krojet begatorë. Harlisej bari i ri shumë i hollë dhe bleronin drurët e shkurret, të veshura me gjeth të brishtë, gati të tejpashëm. Aty-këtu zbardhte, skuqte a zverdhte ndonjë pemë e ngarkuar me lule. Ajri ishte i fortë sa ta prisje me thikë, plot amëza aguliçesh, vjollcash dhe stolish të tjera pranverore. Në agullimë, sapo regëtinte drita e përthyer, kriste valtheve kënga e ferrakut të dehur nga vesa e freskia, nga era e plisit, e gjethit dhe e luleve, nga tërë ndryshmëria që kish sjellë gjallja e dheut, kthimi i jetës. Kohë pas kohe, kur hapeshin mirë e mirë fletët e portave të dritës dhe pushonte mbreti i zogjve këngëtarë, hynin në valle lyshtra të shumta shpendësh pendëmurrmë, pendëhirtë e pendëshkruar, që ia thoshin sikush në gjuhë të vet. Këngët e tyre të hovshme bashkoheshin, zienin, lartoheshin, uleshin, shuheshin pothuaj fare, pastaj lartoheshin përsëri. Të gjithëve u përgjigjej nga kupa e qelqtë e qiellit të kulluar lauresha e padukshme me ca kumbime kambanëzash të arta, varur në fije drite. Ndërkaq, Bardhona kish kohë që zbardhëllente në qenarin e mureve dhe të pirgjeve të larta. Po ta shikoje me vëmendje, nga larg, kjo kështjellë i ngjante një dardhe të madhe e bishtgjatë: dardha – sipër, bishti –poshtë. Lart dukej një gungë e madhe, e gurtë: çuka e Bardhonës së vogël të dikurshme, që tani ish përfshirë brenda Bardhonës së madhe. Tërë kështjella kish shtatë pirgje me rrasa guri të latuar: dy, sipër, pranë e pranë, nga të cilët njëri i rrumbullakët dhe tjetri katror, dhe pesë poshtë, të gjithë katrorë. Pirgu i parë, poshtë, vinte në majë të bishtit të dardhës. Të tjerët ishin ngritur në vendet më të rrezikuara, që ku mund të vinin sulmet nga jashtë. Pjesa tjetër e dardhës, mbi rrëpira, kish mure, po mjaft të trasha e të larta, dhe pirgje të drunjta, përbrenda, për vëzhgime dhe roje. Vende-vende, atje ku e donte puna, jashtë, kish hendeqe të thelluara. Bardhona ndryshonte fund e krej nga Dyrakiona. Pamja e saj kish diçka të rreptë, të varfër, po mashkullore. Kush ia jepte vallë këtë pamje? Të gjitha: vendi ku ish ndërtuar, malet, njerëzit. Ajo ish ngritur në një prehër mali, në një brinjë të shkëmbtë. Jo për të tregtuar e fituar, por për qëndresë, për të mbrojtur jetën, për luftë me cilindo që orvatej ta prekte. Muret e saj dukeshin si ca kuaj të harbuar jelebardhë, që i vërviteshin së përpjetës. Mund të thoshe edhe se ajo, Bardhona, i përngjiste një krepi mali që kish zbritur tatëpjetë…
*Shkëputur nga “Në një cep të Ilirisë së poshtme” i Mitrush Kutelit
