Shkruan: Blerim Valla
Kujtesa letrare për të mos harruar tmerret dhe traumat e luftës në Kosovë!
Në përkujtim të gjenocidit – viktimave të luftës së fundit në Kosovë, në Gjakovë, në qytetin që pësoi më së shumti nga kjo luftë, në njerëz, në ekonomi, në kulturë e trashëgimi etj, u promovua libri i fundit i studiueses letrare Blerina Rogova – Gaxha, ‘Memorie dhe Traumë: Kujtesa e luftës 1998-1999 në letërsinë shqipe në Kosovë”.
Kjo ngjarje, u mbështet nga Komuna e Gjakovës, gjegjësisht nga Drejtoria për Kulturë, kurse me kumtesa për librin u paraqitën: poeti, kritiku letrar e publicisti Halil Matoshi, veprimtari e shkrimtari mr. Muhamet Rogova dhe ligjëruesja e gjuhës shqipe në Universitetin “Fehmi Agani” të Gjakovës, dr. Sidorela Doli – Kryeziu.
Është ky libër, i veçantë me vlera studimore letrare, historike e kombëtare, në kujtim të atyre që s’janë dhe të atyre që mbetën gjallë! Një libër që fton lexuesin dhe të tjerët që përmes letërsisë të kujtojmë dhe të mos harrojmë. Për gjenocidin serb, për tmerret e masakrat barbare të luftës së fundit në Kosovë.
Autorja duke përzgjedhur poezi dhe prozë të poetëve dhe prozatorëve të njohur shqiptarë (40 sish), ka krijuar një vepër arti me vlera të larta letrare për kujtesën dhe traumat e luftës në Kosovë, krijimet e të cilëve kanë për temë pikërisht luftën e viteve 1998-1999.
Ky libër është një nga studimet më të mira letrare në letërsinë shqipe, dhe padyshim më i miri i autores Blerina Rogova – Gaxha, i vetmi i këtij lloji në letërsinë tonë bashkëkohore, për tmerrin e luftës së vitit 1999.
Fillimisht në këtë promovim para të pranishmëve u hap një ekspozitë interesante me “Artefacte” prej letreje që përfshinte disa nga shkrimet e shkrimtarëve të përfshirë në këtë studim të Rugova- Gaxhës.
Kurse më pas publiku pati rastin ta shohë filmin e shkurtër poetik ‘Bijë lufte’, që është rrëfimi personal i autores së librit, për luftën dhe për qenien e traumatizuar në shoqerinë e pasluftës tek ne, film ky i realizuar nga regjisori Petrit R Domi, e ku luajnë aktorja Sheqerije Buqaj dhe Nino Gaxha.
Libri- studimi i Blerina Rogova – Gaxhës, “Memorie dhe Traumë…”, së bashku me ekspozitën dhe filmin ese, të saj, janë gjithsesi projekti më interesant dhe më i madh i kujtesës letrare në Kosovë.
Folësi i parë në këtë promovim Halil Matoshi, tha se poetët dhe prozatorët kosovarë me shkrimet e tyre në këtë libër studim ngjallin kujtesën e luftës, dhe se libri studimor i Blerina Rogovës – Gaxha ‘Memorie dhe Traume: Kujtesa e luftes 1998-99 në letërsinë shqipe në Kosovë”, është i vetmi i kësaj natyre.
“Lufta âsht smujë, (patologji shoqnore) dhe nuk ka terapi ma t’sofistikueme se poezia me e shnoshë shpirtin e lëndumë nga plagët. Blerina interpreton estetikën e frikës dhe trishtimit nga zhbâmja, jo veç të identitetit, po edhe e kujtesës së etnisë shqiptare, që vjen si zâ klithme në letërsinë e re kosovare.
Ky studim dëshmon sy bote – në nivel arti – për krimin e fundshekullit 20 që Serbia fashiste e kreu në Kosovë. Poezia munet me afrue rehati dhe me rritë disponimin gjatë periudhave të stresit, traumës dhe pikëllimit.
Në poezinë e re kosovare, deka nuk ndodhë sepse subjektet lirike ngritën e bien, fluturojnë, gurëzohen, shuhen ose shndërrohen në lule. Si plagët e luftës në studimin e Blerinës.
Blerina në trembëdhjetë kapituj ka përmbledhë krijitarinë letrare të 40 autorëve kosovarë (poezi e prozë) tue bâ simbiozën e viktimës, dëshmisë dhe autores (edhe vet përjetuese e luftës) në nji shkrim estetik integral, që në thelb âsht memorie universale – si nji Shoah hebraik – që i flet të sotmes për mos me u përseritë nesër! Pa dëshminë letrare, si kjo e Blerinës, bota kish me qenë shurdhmemece” vlerësoi mes tjerash H.Matoshi.
Kurse folësi i dytë në këtë promovim Muhamet Rogova, theksoi se “Studimi i Blerina Rogova Gaxhës Memorie dhe traumë…, vë në epiqendër plagën e madhe të luftës, që është artikuluar nëpërmjet letërsisë. Gaxha, paraqet memorien e traumës, vdekjen, dëbimin, përdhunimin, ikjen etj, nëpërmjet të cilave ka kaluar populli ynë gjatë luftës së vitit 1999.
Me këtë libër autorja na përshkruan shkallë – shkallë tmerret e luftës si vrasjet, djegiet, dhunimet, dëbimin e popullit të Kosovës, e në veçanti të atij të Gjakovës.
Kjo kujtesë letrare e përmbledhur nga Blerina duhet të ruhet dhe të mos harrohet kurrë!” theksoi M . Rogova duke u ndalur në veçanti tek dy personazhet e disa prej shkrimeve të shkrimtarëve në këtë libër, e që janë nga Gjakova, dy Nënat e sakrificës dhe qëndresës : Pashke Markaj – Nana e Zjarrit dhe Ferdonije Qerkezi – Nana prej Gurit !
Ndërsa dr. Sidorela Doli – Kryeziu, folësja e fundit në këtë promovim, mes tjerash potencoi se ngjarjet e tmerrshme të këtij libri të paraqitura përmes poezive e prozave të shkrimtarëve që edhe vet ishin viktima dhe përjetues të luftës, gjeneratat që vijnë pas nesh t’i mos harrojnë asnjëherë.
“Si gjuhëtare si vlerë të këij libri e kam parë një antropologji të pasur gjuhësore, në shumë poezi e tregime të librit! Përndryshe ky libër është libër terapi që t’ja dijmë vlerën e jetës ata që shpëtuan gjallë nga lufta por edhe brezat e rinj mos t’i harrojnë tmerret e traumat e paraardhësve të tyre! Është mirë që ky libër të përkthehet në sa më shumë gjuhë të huaja që bota ta dijë saktësisht se çka ka ndodhur me popullin tonë në shekullin XX – të, në zemër të Evropës! “, përfundoi ms tjerash Doli – Kryeziu.
Ndërsa krejt në fund autorja e librit Blerina Rogova – Gaxha, e emocionuar tha se këtu në vendlindjen e saj, në Gjakovë kanë nisur të gjitha përjetimet e saja për këtë libër.
“Taksa e luftës e këtij qyteti ishte e lartë, por që kjo taksë nuk ka përfunduar ende pasi ende ka të zhdukur të shumtë, ajo taksë dhe ajo vuajtje e dhimbje po vazhdon ende, tek njerëzit që kanë humbur më të dashurit e tyre. Të kujtojmë për të mos harruar – është porosia e këtij libri tim! Na duhet Muzeu i Luftës në Kosovë e që për fat të keq nuk e kemi ende!
Nuk ka gjuhë që mund ta thotë plagën e traumës së luftës në plotninë e saj; nuk ka gjuhë që mund ta thotë në plotni të vërtetën e dhimbjes që shkakton lufta, terrori, gjenocidi.
Nuk mund ta shpjegoj gjendjen psikologjike nëpër të cilën kam kaluar për muaj të gjatë hulumtimi intenziv, m’jehonë në krye zani i fëmijëve të tjerë mbijetues të gjenocidit serb në Kosovë; më jehonë zani i grave, burrave e fëmijëve të torturuar seksualisht; zani i nanave që i thërrasin fëmijët e zhdukur nga kjo botë në botën përtej. Libri Memorie dhe Traumë…hulumton dhe interpreton memorien e luftës e të kujtimeve traumatike në letërsi, me qëllim të dëshmojnë peshën e letërsisë si medium i kujtesës kulturore për ta mbajtur gjallë memorien kolektive të luftës.
Lufta nuk ka kujtesë, po truri poetik mban në mend. Letërsia rindërton atë çfarë është rrënuar, për të mos e harruar. Libri i dedikohet njerëzve që zgjodhën jetën përballë vdekjes dhe shkatërrimit. Kujtesa e viktimës (shkrimtarit-viktimë/ shkrimtarit-dëshmitar) e ka prodhuar letërsinë e traumës si një borxh personal apo si një lloj borxhi kolektiv, duke e shndërruar letërsinë në një mekanizëm të përzgjedhjes së dëshmive reale dhe imagjinare në histori dhe në jetë. Ndihem e lumtur që ideja dhe koncepti im për trashëgiminë letrare të luftës ka mbërritur deri te ju”, tha në fund të fjalës së saj autorja e librit.
Përndryshe Blerina Rogova Gaxha, nga Gjakova, është poete, eseiste dhe studiuese e letërsisë. Ka ndjekur studimet për letërsi dhe ka doktoruar në Universitetin e Prishtinës, për letërsi.
Ka botuar librat me poezi: Gorgonë (2009), Kate (2013), Ajo vjen nga Lindja (2016), Thasë (2020); studimin : Format e prozës së Kadaresë (2015); monografitë: Vdekja në letërsinë moderne shqipe- Ndre Mjedja, Lasgush Poradeci, Mitrush Kuteli (2021) dhe Memorie dhe Traumë: Kujtesa e luftës 1998-1999 në letërsinë shqipe në Kosovë (2023).
Është laureate e Çmimit Ndërkombëtar për letërsinë “Crystal Vilenica Award 2015” në Slloveni, akorduar nga juria ndërkombëtare dhe Asocacioni i Shkrimtarëve Sllovenë.
Laureate e Çmimit Kombëtar për Veprën më të mirë në Poezi “Ali Podrimja” 2020 me librin poetik “Thasë”, ndarë nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Kosovës, dhe laureate e Çmimit Kombëtar për veprën më të mirë në Kritikë Letrare dhe Eseistikë “Ibrahim Rugova” 2021 për librin “Vdekja në letërsinë moderne shqipe”.
Autorja ka pasur prezantime të shumta në panairet e librit dhe festivalet e letërsisë në Evropë. Poezitë dhe esetë e autores janë botuar në antologji të shumta dhe revista letrare në gjuhën gjermane, angleze, frënge, italiane, greke, sllovene, kroate, rumune, turke, maqedonase dhe ukrainase.
Ka punuar, gazetare në Radio BBC, kolumniste dhe redaktore e kulturës në të përditshmën Zëri, kolumniste dhe reportere në BIRN Kosova. Ka punuar ligjëruese në Universitetin “Fehmi Agani” të Gjakovës në vitet 2014 -2020. Është anëtare e PEN Qendrës së Kosovës.
ObserverKult
Lexo edhe:
NESËR PROMOVOHET PROJEKTI “MEMORIE DHE TRAUMË…” I BLERINA ROGOVA GAXHËS
Nesër në ora 11:00 në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës, promovohet projekti “Libri ‘Memorie dhe Traumë: Kujtesa e luftës 1998-1999 në letërsinë shqipe në Kosovë”, i Blerina Rogova Gaxhës.
Me këtë rast do të promovohet libri : ‘Memorie dhe Traumë: Kujtesa e luftës 1998-99 në letërsinë shqipe në Kosovë ‘, do të hapet ekspozita ‘Rojtarë të Memories’, si dhe do të shfaqet eseja filmike ‘Bijë lufte’.
Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
Lexo edhe:
CIKËL POETIK NGA ARBEN PRENDI: MES SHIUT TË NATËS TOKËSORE
Ju ftojmë të lexoni një cikël të zgjedhur poezish nga shkrimtari, studiuesi dhe profesori universitar Arben Prendi.
ANIJE E ANKORUEME NË PORT
Lindës
Dashunia âsht,
si trandafili erëmirë,
si vêna e mirë.
Koha kohon: ajo vjetërohet, ne pimë,
dehemi nga pak sistematikisht,
rrugën si dikur nuk e humbim…
ndër erëmime petalesh…
Andrrojmë, shikojmë dhe njohim botën,
dhe veten
përmes saj.
Dashunia, e jona
âsht e qetë, e ambël,
e plotë, e sigurtë,
sa ç’mund të jetë një anije e ankorueme në port,
e valëvisin dallgët fort,
po nuk e përmbysin.
Âsht si lumi pranveror,
kur i del para ndoj pengesë:
cung, gur thepokë, urë
e kapërcen me vrull
e mandej rrjedh e qetë në
shtratin e saj…
Si bima,
nuk ka nevojë për vazo,
tokën e vet – shpirtnat tonë,
ushqim ka.
Një gjethe e saj ndërrohet,
me një tjetër,
dhe me një tjetër gjethe.
Stinë mbas stine,
na erdhën lulet – vajza dhe djemtë tonë.
Kjo dashuni âsht e lidhun me pejzat e sprovave të jetës,
si dora e lidhun përmes gishtave natyrshëm,
që të pushton,
pa vrazhdësi,
me butësinë e dorës që nuk dridhet ma,
si herën e parë,
e sigurtë na mban,
mos me ra në ndonjë gropë
ku i gaprron sytë mëkati…
Âsht pra dashunia jonë!
Nuk i njoh sa duhet të tana trajtat e dashunisë,
por kjo e jona âsht,
e kësojetshme.
E heshtun,
e pabujë,
e vetëmjaftueshme,
edhe pse jetojmë në një botë,
tmerrësisht të ndryshueshme…
VASHAT NGUTEN ME U BÂ GRA!
Taka të nalta,
Të holla thikë,
Plagosin trotuarin.
Kalimtarët anojnë kryet të trembun mbrapa.
Asgja, asgja, mos u ligështoni.
Vashat nguten me u bâ gra!
Vashat nguten me u bâ gra,
Kozmetikë, inxhina, sytjene me gjinj dredharakë,
Sjellje perfekte për kryezoja burrash,
Sfidë për lutje.
E natyrshme a e panatyrshme kjo ngutje?…
Nuk e di pse pra,
Vashat nguten me u bâ gra?!
Përqark bubullojnë hapat dhe qeshjet e tyne,
Hapa dhe qeshje enkas për gra,
Kofshë molisëse, trupa sfungjer, krahë,
Lëkundje të prera.
Vashat nguten me u bâ gra!
Trillojnë humbje të rrejshme për lojnat,
Kukulla mistrece,
Macet bishtdredhme,
Xixëllonjat,
Kunorat me lulet e vockla të qershive,
Në një stinë të papërsëritshme.
Poezitë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
