Nga Midhat Frashëri
Tet vjet pa dalë!…Ves e natës akoma s’ish avulluar dhe shkëlqente mbi bar e mbi fletët, si copëza diamant mbi zymryd; era frynte mengadalë, po pak e ftohtë.
Meçoja qëndroi pak, lëshoi pushkën mbërthe, u pshtet më një shkëmb anë rrugës; gjithë ç’i shihte syri i dukeshin të ra… dielli sapo kish dalë, lëshonte një dritë si të kaltërt, mbi lisat e këtij vendi t’egër; malet nga perëndimi, ngrinin majat e tyre madhështore gjer në qiej; këto maja ishin kurorosura me mjegulla të natës. Ish vjeshtë.
Meçoja psherëtiti; solli në ment jetën që po shkonte ; vetëm mi këtë breg, midis lisave dhe shkëmbenjve, mendjes i pëlqen të mejtohet, zemra mallëngjehet.
Ç’ish ky njeri shtatmath, fytyrëbukur, po të verdhë, lesht e kokës hedhur mbi supt?
Mustaqet e mëdha i epnin një hije trimi, dhe bënin dy pyje të zes mi këtë fytyrë të verdhë; me të parë sytë që shikonin me t’egër dhe me druajtje, me të parë pushkën në dorë, pisqollat në bres dhe jataganë varur në rript, s’munt të themi se veçse është një nga ata njerëz fatkeq që rrojnë jashtë mbledhjevet njerëzish, që s’dinë ç’është fëmijë dhe q’ushqehen me të rrëmbyer gjën’ e tjetrit; po në fytyrë të këtij burri, që dukesh t’ish nja dyzet a pesëdhjet vjeç, duke vështruar me re, zbulojmë një gjë fare tjetër nga egërsija që na u duk herën e parë: këta sy si të syltërt e si të zes, që kishin një ngjyrë hekuri, kishin një vështrim që dukesh i egër herën e parë, po më pastaj merrnin një butësi, një përkëdhelje, dhe një mejtim i hidhur përshkruhesh nër ta.
-Ah! Tetë vjet pa dalë!-murmuriti Meçoja. Tetë vjet pa dalë jashtë shtëpisë; kisha harruar pothuaj si është pylli dhe ç’bukuri ka lindj’ e diellit mbi këta male të lartë. Është rrojtje kjo që bëjmë!
Si sot e kam ndërmend, merrnim rrugë me tim vëlla, me tim kushëri, dhe me ata të Shelit; një zihje u ngrit midis tënë; Sheli shkrepi pushkën, im vëlla ra pa shpirt….q’aher’ e tëhu trembëdhet veta nga ne e nga Shelët flejtën përgjithmonë. Trembëdhet njerëz! pa ndonjë punë…Q’aherë u mbyllçë dhe më s’kam dalë; po gjakn e fundit un’ e kam mbi kurris.
Me çape të ngadalshë, zuri të marrë udhë; mori brinjën e malit; rruga shkonte nëpërmes të dushqve dhe të bredhave: dielli qe lartësuar dhe një hosten… Përnjëherësh, duke kthyer nga një çip që bënte mali, një pamje e bukur iu çfaq: mbi fushë të vogël, atje poshtë kish rënë mjegullë, një mjegull’ e bardhë; pandehte njeriu, se Meçoja ish një shkabë që fluturonte mbi këta re të rënë mbërdhe.
Mori udhë pa qëndruar; era po nxehesh, mjegulla, -tret, dhe fush’ e vogël dolli në shesh duke mbajtur një lumë t’ergjentë në mest të saj: ky lumë ish Drini i Zi, i cili këtu rrithte me qetësi.
-Tet vjet pa dalë nga shtëpija, thosh me vetet të tij Meçoja; sot pra, dalë për herën e parë; ime motër polli një djalë, më kish kërkuar të vete ta shoh.
E gjora, kërkon të më bëjë që të dal nga burgu ku jam futur duke dashur vetë: po nuk’ e di, që mbase kjo ditë të jetë e fundit për mua! nuk e di që mbase sot mund të vritem me
Shelët dhe të më shpien kufomën tek ime motër! e varfëra ime motër, nga gjithë gjërit e saj vetëm mua më ka, dhe unë jam i vdekur për këtë botë! Kush e di me sa gas të madh më pret!
Një pikë lot i rrodhi nga sytë Meços! Kujtoi qysh kish rrojtur, sa kish vuajtur! Qysh rronte tani si i vdekur dhe qysh s’ish sigur nga jet’ e tij; vdekja i ish varur mbi krye me një pes të kalbur.
Rronte si një hije, pa ndjerë ndonjë gëzim nga bota. Gazet, qeshjet, dëshirat, punët dhe kujdeset që na lidhin te kjo jetë dhe na bëjnë të duam gjalljen, qenë të panjohura për këtë që zakonet e vendit dhe egërsi e njerëzve e kishin bërë fatkeq. Ay mbyllur në shtëpi, pa parë gjërit e tij kaqë kohë, ish si një hij’ e zezë.
Vështronte bukurin’ e vendit q’e rrethonte: dëgjonte zënë që bënin fletët duke tundur nga era; shihte shkëlqimn’ e Drinit, majat e larta të malit, kërcunjt’ e lisavet…ah, fatkeqi, kish kohë pa parë këto bukuri, kish kohë pa dëgjuar zënë që nxjerrin degat kur i fërkon er’ e veriut!
I mjeri, sa e ndjente shijën e rrojtës sot! Sa i dukesh e bukur gjithësija; këta mejtime ja shtonin hidhërimin , se i sillnin në mend vetijat e keqe të njeriut, ato vetija që bënin të heqi një njeri nga shoku i tij.
Të rrojë njeriu si i shuar; mos guxojë të dalë jashtë, të vejë të shohë t’afërmit dhe të marrë pjesë nga gëzimet që Zot i math përhap mbi botët të tërë! Ah, sa e bukur është bota! gjithë të këqijat i bën vetë njeriu!
Për pak gjë, fare pa shkak, zihet, vritet. Dielli dritën e ergjëntë, bima kallin e florintë, lulja erën, zogu këngn, na i ep vallë që të kemi zihje dhe grindë midis tënë?
Udhëtonte duke mejtuar, sytë poshtë, kur përnjëherë, m’anë të djathtë të rrugës-u dëgjua një zë: fletët u drothnë; Meçoja me vrap unji pushkën nga supi, u bë gati; pastaj zuri qeshi, se kupëtoi me ç’anë vinte zëri; disa turtuj trëmbur nga udhëtari, fluturuan me tmerr!
Meçoja u qas atje ku kishin qëndruar turtujt: nj’ uj’ i kulluar buronte; rreth krojt bari gjelbëronte; e kish marrë etje se ish vapë, ish lodhur se kish katër orë q’ecëte; u unj, piu nj’ujë të ftohtë, ndënj të çlodhesh; ahere kupëtoi q’e kish marrë dhe urija; nxori nga trasta buk’ e djathë.
Si u nginj piu dhe nj’ ujë, pastaj i çlodhur, nisi prapë udhën; rruga ish e ngushtë, tërë gur; m’anë të djathtë ish pyll dhe driza; aty këtje ca shkëmbenj të mëdhenj; m’anë të mëngjër zgjatesh, atje poshtë, fusha me ca fshatëra që dukeshin fare lark, dhe majat e maleve të lartë i bënin një mur kësaj pamjeje. Dielli që ngritur gjer në gjysmët të rrugës qiellore që përshkon ditë-për-ditë.
Meçoja arriti më një vënt të rrugës, ku ajo zgjatesh shumë pa ndonjë gjë përpara; atje udhëtari ynë pa së largu dy njerës që po vinë drejt tij. Që kur kish dalë nga shtëpija, s’kish hasur njeri, andaj një dridhje i eci në tërë trupt; tetë vjet pa dalë nga shtëpia dhe pa parë njeri të huaj, e kishin bërë të ketë dyshim e frikë dhe nga një hije ; për fat të mirë, ca driza ndërmjet të tij e të udhëtarëvet, bënin q’ay i shihte mirë, po këta s’e shihni dot.
Meçoja e pa t’udhës të hiqet më nj’anë të rrugës, të fshihet prapa një shkëmbi, e të pres a të largohen të dy udhëtarët.
Vate prapa shkëmbit dhe zu të mejtohesh, i kish harruar fare udhëtarët, po kur ngre sytë ata i pa t’afruar afro njëqind çape.
Përnjëherësh u droth; u verth; fërkoi sytë që të shohë më mirë.
-Ay është, ay thosh me vete të tij. Po, ay Tafë Sheli; gjaksori që më vrau vllanë…ay tjetri është Gjoka, një katundar.
Ahere një nganjë i erdhë përpara syvet ngjarjet e tetë vjeç më parë qysh Tafë Sheli i ra të vëllajt, qysh ky volli një gjak të zi nga goja dhe i ra mbërdhe; sa vrasje që ngjan ndërmjet të tij dhe të Shelëve i kujtoj një pas njëje; jet’ e zezë që kish rrojtur nga shkak’ i kësaj vrasje, j’u duk sot m’e tmerruar dhe m’e errëta; dhe gjithë këto të këqija për shkak këtë njeri që vinte drejt tij.
Ç’do të bënte tani Meçoja? ç’kish për të bërë? Meçoja s’mënoi aspak: vëllai i tij duke vdekur i kish thënë” “Meço, mos më lërë pa shpaguar!” fytyr’ e këtij vëllaj tani i çfaqesh përpara dhe sikur e shtynte të mir shpagën gjaksorit të tij. Meçoja s’mënoi pra: mori pushkën në dorë e vështroi një herë, a ish mbushur; nxorri dhe pisqollat: u bë gati për luftë: më parë i kish për të rënë gjaksorit të vëllajt, pastaj, në duhesh do t’i binte dhe Gjokës, dhe kështu do të shpërblehesh gjaku.
Pshteti pushkën në supt, vuri grykën mbi shkëmbt; vuri veshnë se dëgjoi që udhëtarët kuvendonin. Gjoka i thosh Taf Shelit:
-Kështu, pra, ke shumë kohë pa ardhur në shtëpi tënde?
-Tet vjet, ah, tetë vjet! që kur ngjau një vrasje ndërmjet tënë dhe të Meço Gurit; n’atë ngjarje, q ëish pothua pa ndonjë shkak, u vra i vëllaj i Meços dhe Meçoja vetë u plagos: q’ahere u tëhu kam qenë larg Shqipërisë; ah, sa më kish marrë mallil! s’kisha më shpresë të shihnja këta vende të bukur, këta male majëlartë ku kam shkuar djalërinë time…
Meçoja tani po mendonte; dora i dridhesh; ish i verdhë sikur kish dalë nga varri; s’shihte kulluar. Një pikë lot i rrodhi nga sytë.
Ç’e gjeti pra Meçon? a u trëmb? ay që ish kaqë trim dhe që shënonte aqë mirë? një ditë-kishin shkuar katërmbëdhjetë vjet, që nga ajo dit, -më një dasmë, kish dalë i pari me të shënuar dhe kish fituar një dem të bukur!
Tet vjet pa parë këta vend! Tet vjet pa parë njerëzinë time! pa nisur për këtu mora një letër nga im’ atë, nga plaku i varfër që më thoshte se fëmija e tërë, mëma, ime shoqe, motrat dhe djemtë q’i lashë të vegjël, dëshërojnë të më shohin. Ah, ku na shpie marrëzia jonë, sa të këqija i bëjmë shoku shokut nga…
Nuk sosi; një klithje dolli ng’an e rrugës. Të dy udhëtarët u tmerruan. Meçoja kish flakur pushkën, kish dalë mbi rrugët dhe, me krahë hapur:
-Taf Shela!-thërriste, unë jam Meçoja; gjer më sot janë vrarë trembëdhjetë njerëz nga shtëpija ime e nga e jotja; lotë që kanë derdhur nga shtëpitë tona bëhen sa ujët e një pellgu; gjithë gjithë këto fatkeqësi vinë, siç e thua edhe ti, nga marrëzija jonë! unë po ta fal gjakun, falma dhe ti! eja të pajtohemi!
Tani s’ish vetëm Meçoja që kish lot në sy; po që të tre këta burra qanin si gra, dhe putheshin si foshnja.
Gjoka duke rrjedhur lotë thosh:
-Rroftë dashurija! Rroftë shpirtmadhësija!
21 gusht 1899
*Shkëputur nga libri “Or’ e fundit” – Proza letrare dhe dokumentare
Përgatiti: ObserverKult
——————————————————————
LEXO EDHE:
Midhat Frashëri: Mos mallko orën që u njohmë… bekoje atë orë
