Në përkthim nuk ka një përgjigje të saktë pse përkthimi nuk është shkencë ekzakte e as matematikë, ndaj nuk mund të gjykohet si i tillë. Megjithatë, ka kritere të përgjithshme në secilën gjuhë që duhet përmbushur, ndërkaq puna e përkthyesit kryesisht nëpërkëmbet, është jo falënderuese. Pikërisht falë përkthimit kufijtë gjeografik janë zhdukur apo siç do të thoshte filozofi dhe kritiku i njohur letrar George Steiner: “Pa përkthim ne do të ishim duke jetuar në provincat tona që kufizohen me heshtjen”.
Nga Vlora Konushevci
Përkthyesit, pra janë heronjtë e heshtur e të padukshëm që i bëjnë kulturat të komunikojnë mes vete.
Detyra e përkthyesit në përkthimet letrare konsiderohet nga shumë studiues e linguistë edhe si rikrijim apo vepër arti. Të përkthyerit, përveç se ngërthen në vete përkthimin e tekstit burimor, ka për detyrë ta përkthej edhe stilin bashkë me përmbajtjen, elokuencën e tekstit, skemat ritmike, figurat letrare, vlerën semantike etj.
“Nuk ekzistojnë dy gjuhë mjaftueshëm të ngjashme që të konsiderohet se e përfaqësojnë të njëjtin realitet shoqëror”, thotë Edward Sapir, antropolog e linguist amerikan, ndër më të njohurit për zhvillimin e hershëm të disiplinës së linguistikës dhe i cili e përshkruan në masë të madhe sfidën e një përkthyesi.
Unë them se përkthimi letrar është një torturë ëmbël, një akt thellësisht i vetmuar dhe goxha intim, kur një fjalë e vetme të mban zgjuar me netë të tëra sepse nuk ka sinonime të përkryera por nuk ka as një kuptim të vetëm. Kjo është tortura që të mban të alarmuar, natë e ditë, por kur më në fund e gjen atëherë ëmbëlsohesh, mbushesh e çlirohesh. Pra përkthyesi letrar, në veçanti ai i poezisë (lirikës), që është gjini letrare më specifike, përveç se duhet të ketë një korpus të madh letrar dhe një dashuri të pashtershme për poezinë, duhet të përdorë edhe përvojën e tij jetësore, profesionale dhe imagjinatën që ta ruaj tërësinë artistike të poezisë, frymën e stilin. Në të njëjtën kohë ta arrij efektin e ngjashëm tek lexuesi dhe ta përçoj mesazhin burimor sa më afër origjinalit që të jetë e mundur.
Sipas Jean Boase-Beier, profesoreshë e linguistikës: “përkthimi, në mënyrë ideale, në vend se ta detyrojë lexuesin të pranojë një përkthim apo një tjetër, do ta lërë tekstin e hapur për sa më shumë lexime që të jetë e mundur”. Detyra e përkthyesit, pra është që ta përcjellë të njëjtën frymë dhe të njëjtin bollëk figurativ, në mënyrë që lexuesi pastaj të arrijë në interpretimin e tij.
Për rolin e padukshëm të përkthyesit më qartë se Tim Parks (shkrimtar dhe përkthyes) se ka thënë kush.
Në artikullin e publikuar në vitin 2010 në të përditshmen “The Guardian”:, ai shprehet: “Kurrë nuk do ta kuptoni saktësisht se çfarë ka bërë një përkthyes. Ai lexon me vëmendje maniake edhe nuancat edhe implikimin kulturor, është i vetëdijshëm për të gjitha librat që qëndrojnë prapa këtij; atëherë ai vendos që të rishkruajë këtë gjë të pamundur dhe komplekse në gjuhën e tij, duke ripërpunuar gjithçka, duke ndryshuar gjithçka në mënyrë që përkthimi të reflektoj njëjtë, ose sa më afër përvojës së origjinalit. Në çdo fjali, respekti më besnik duhet të kombinohet me shpikjen më të shkathët. Imagjinoni ta zhvendosni Kullën e Pizës në qendër të Manhatanit dhe t’i bindni të gjithë se është në vendin e duhur; kjo është madhështia e detyrës.”
Për ta kuptuar përkthimin duhet të nderohet poeti, përkthyesi dhe studiuesi amerikano-holandez James S. Holmes, themelues i përkthimin si disiplinë akademike.
Praktika e përkthimit daton që nga fillet e historisë së njerëzimit të shekullit të parë p.e.s kur ishte përdorur si mjet nga Cicero dhe Horaci, ndërkaq më vonë Shën Jeronimi. Megjithatë përkthimi si disiplinë akademike nuk është themeluar deri në gjysmën e dytë të shekullit XX, kur James S. Holmes publikoi punimin e tij në zhvillimin e fushës së përkthimit si një disiplinë e veçantë me emrin “The name and nature of translation studies” (emri dhe natyra e studimeve të përkthimit) (1972/1988), duke ofruar në këtë formë bazën për themelimin e përkthimit si disiplinë akademike, e deri atëherë, përkthimi në qarqet akademike është parë si aktivitet për mësimin e gjuhëve të reja. Fjala “shkencë” në kuptim të përkthimit u përdorë për herë të parë nga linguisti Eugene A. Nida në titullin e librit të tij “Towards a sience of translating” (Drejt një shkence të përkthimit) (1964). Veç kësaj Nida me zhvillimin e teorisë së ekuivalencës-dinamike për përkthimin e Biblës njihet po ashtu si një nga themeluesit modern të disiplinës së studimeve të përkthimit. Sidoqoftë, publikimi i Holmes siç e përshkruan edhe Edwin Gentzler, profesor emeritus dhe ish- drejtor i Qendrës së Përkthimit në Universtitetin e Massachusetts, në librin e tij “Contemporary Translation Theories” (Teoritë bashkëkohore të përkthimit) (1993), njihet si “deklaratë themeluese përgjithësisht e pranuar për këtë fushë”. Prandaj, Holmes njihet dhe vlerësohet si studiuesi i parë që i dha emër kësaj fushe disiplinore e cila më vonë u bë një disiplinë akademike. Në punimin e tij, Holmes, thekson se studimet e përkthimit përbëjnë një disiplinë empirike dhe si e tillë ajo ka dy objektiva kryesore, të cilat filozofi gjerman Carl G. Hempel i definon si objektiva: “për të përshkruar fenomene të veçanta në botën e përvojës sonë dhe për të krijuar parime të përgjithshme me anë të të cilave ato mund të shpjegohen dhe parashikohen”.
Holmes ka sqaruar më tej se përkthimi mund të ndahet në dy degë të studimit me këto objektiva: studime përshkruese të përkthimit (DTS) ose përshkrim i përkthimit (TD) dhe studime teorike të përkthimit (ThTS) ose teori e përkthimit (TS). Ndërkaq më vonë janë zhvilluar edhe shumë teori të tjera dhe degë studimi të kësaj fushe./ ObserverKult
