“I huaji” u botua në vitin 1942 nga nobelisti i letërsisë, Alber Kamy. Romani trajton temën e absurdit si gjendje e mënyrë jetese. Përmes Mersos, që është personazh kryesor i romanit, Kamy na e paraqet absurdin, e, që më vonë bëhet filozofi në vete.
Nga Ardit Mehmetaj
Merso, absurdin e shpërfaq në jetën që bën, në veprimet që kryen, në raportin që e ka me njerëzit e me përgjigjet që ua kthen atyre që i bëjnë pyetje. Fjalët e para të romanit janë: “Sot, nana ka vdekë. Ndoshta ajo ka vdekë qysh dje, ku ta dij unë”, pra në fjalinë e parë ne takohemi me një personazh jo të zakonshëm që vdekjen e nënës së tij e paraqet si normale, e jep si një lajm të rendomtë e po ta krahasojmë me njerëzit e shoqërisë tonë, me reagimin në raste të tilla, atëherë nga këndvështrimi ynë Merso, thënë butë, duket njeri i ftohtë.
Këtu, Merso është rrëfimtar dhe personazh kryesor. Ai e rrëfen ngjarjen pa emocione, duke rrëfyer del në dukje edhe karakteri i tij që është karakter pa ambicie, njeri josocial dhe pa ndonjë ideal a qëllim. Ekzistencës së tij ai nuk mund t’i jep kuptim, madje të pakuptimta atij i duken edhe kuptimet që të tjerët i japin jetës. Janë tri ngjarje themelore në vepër: vdekja e nënës së Mersos; vrasja e arabit nga Merso dhe gjykimi e dënimi i Mersos nga autoritetet shtetërore. Reagimi i Mersos në raport me këto ngjarje e vë në pah gjendjen e tij, për të cilën ai paragjykohet e gjykohet, e në fund edhe dënohet. Por, duhet kuptuar se nuk është Merso që e zgjedh absurdin, por është absurdi që e zgjedh Merson.
Për Merson lajmi për vdekjen e nënës nuk është lajm i jashtëzakonshëm, madje as i papritur. Ai e sheh vdekjen si proces të natyrshëm, madje si të vetmen të vërtetë në jetë. Ai refuzon ta sheh trupin e vdekur të nënës së tij, mezi rri në varrimin e saj dhe çuditet me ata që qajnë për të. Merso nuk qanë në varrim, por ky fakt nuk është shkak i mungesës së dashurisë së tij për nënën, por është shkak i paaftësisë së tij për të qajtur, pra i paaftësisë për të qenë si të tjerët. Pastaj vrasja e arabit nga Merso është e paplanifikuar. Ai atë e vret me armën e shokut të tij dhe menjëherë pas vrasjes nuk ka ndonjë ndjesi të jashtëzakonshme për atë që bëri. Përkundrazi, brenga e tij është që prishi qetësinë që mbizotëronte në plazh. Ai ndjenjën e fajit nuk e ka mbi supe dhe duke e parë veten të pafajshëm, ai nuk ndjen as pendim kur për këtë pyetet nga gjykatësi. Merso në gjyq nuk vetmbrohet, brengat e tij nuk janë kaq të mëdha. Në gjyq ai më shumë gjykohet për sjelljet e tij në varrimin e nënës se sa për aktin e vrasjes që e ka kryer. Merso edhe kur akuzohet me të paverteta nuk e merr mundin te kundërpërgjigjet. Ai pajtohet me çdo gjë dhe ka stabilitet emocional karshi secilës situatë. Kur dënohet më vdekje, të gjithë në sallë ndjejnë keqardhje për të, përveç atij që nuk ndjen për vete. Merso pajtohet me atë fat, ai do të pajtohej me secilin fat dhe nuk do ta ngrinte zërin kundër asnjëherë.
Të jetuarit në absurd për Merson përjashton çdo mundësi gënjimi. Edhe kur është në disfavorin e tij, ai e thotë të vërtetën. Në fund Merso bëhet vetë viktimë e sinqeritetit të tij. Ai jeton një jetë pa ëndrra, pa shpresë, pra jetë pa të ardhme. Ai nuk jeton në të ardhmen, pasi e ardhmja për të është lehtësim i dhimbjeve të së tashmes. Ai pranon të vdesë, por jo të ndryshojë. Nuk ndryshon ngase nuk e di se duhet të ndryshojë. Merso dënohet pasi të jetosh ndryshe nga shoqëria ishte e dënueshme në kohën e tij e këtë më së miri e vërtetoi ai.
Përgjigjet e Mersos janë dëshmi se ai nuk e di çfarë do. Kur pyetet nga e dashura e tij Maria “a do të martohesh me mua?”, ai përgjigjet “si të duash”, pyetja pasuese e Marisë është “a më do?”, ai përgjigjet “me duket se jo”, ajo i thotë “a do të martoheshe me secilën vajzë që do të propozonte martesë?”, Merso i përgjigjet shkurt “po”. Në një rast tjetër kur shefi i punës e pyet “a dëshiron të shkosh nga Algjeria e të punosh në Paris?”, ai përgjigjet me “si të duash”. Të tilla janë përgjigjet e tij pasi ai nuk ka projeksione për të ardhmen, pasi atij asgjë s’i bën përshtypje. Përderisa jeta është e pakuptimtë, asgjë s’është mbresëlënëse. Pra, Merso e fillon jetën si i huaj dhe e përfundon atë si i huaj. Ai është i huaj për botën, për të tjerët e madje edhe për veten. Duke qenë i huaj ai dënohet, jo për krimin që ka bërë, por për fajin që është i huaj.
Për Kamyn, Merso s’është tjetër veçse një person i lirë. Ai shkruante: “Gjithçka është e lejueshme” e Ivan Karamazovit është e vetmja shprehje e lirisë”, ndërsa në një vend tjetër thotë “Njeriu i absurdit fillon aty ku mbaron njeriu që ushqen shpresë”, të tillë, Kamy e projekton edhe personazhin e Mersos, ai i lejon atij çdo gjë në të tashmen dhe ia mohon të drejtën të shpresojë për të ardhmen pasi që për Kamyn vetëm kështu mund të jetë i lirë personazhi i tij.
Për Kamyn, Merso e shijon lirinë pasi për të nuk ekziston diçka e quajtur “mëkat”, ai krijon një botë të brendshme në të cilën s’ka asgjë të ndaluar, të jetuarit pa Zot për të është çlirim e këtu Kamy është i një mendimi me Fridrih Niçen në raport me Zotin, veçse mbinjeriu i Niçes dallon nga i Kamys pasi për Kamyn njeriu i tillë është vetëm njeriu i absurdit, për të cilin pakuptimësia është kuptim i jetës.
Kamy përmes këtij romani i jep zë temave të ekzistencializmit, por ky s’është i vetmi. Ai shkruan edhe veprën “Miti i Sizifit”, e cila pashmangshëm ndërlidhet me romanin “I huaji”. Në mitologjinë antike greke besohej se zotat e kishin dënuar Sizifin duke i dhënë detyrë që ta rrotullonte një gur të madh deri në kodër, por sapo i afrohej cakut në maje, guri përseri binte poshtë, e, Sizifi edhe pse e dinte që s’mund ta përfundonte këtë detyrë, përsëri ishte i detyruar të provonte, kjo ndodhte deri në pafundësi. E, këtu e njëjta është edhe për Merson e Kamys, ai e di se gjithsesi do të vdesë, por është i detyruar të jetojë, njësoj si Sizifi që e di se guri prapë do t’i bie poshtë, por është i detyruar ta rrokullisë lart atë.
Emri “Merso” nuk është pjesë e onomastikës frënge. Ai është shkurtim i kompozitës së krijuar: meurs (vdes) dhe soleil (diell), kjo ndodh sepse për Merson vdekja është e vërteta e vetme në jetë, kurse dielli është shoqëruesi i tij i vetëm në jetë. Merso ballafaqohet me tri vdekje, njëra i vjen një të afërmi të tij, njërën e shkakton vet dhe tjetrën do ta përjetojë vetë ai në fund. Kurse, dielli për të është mik, ai vrasjen e arabit e arsyeton me diellin e gjithashtu dielli për të është e vetmja mungesë që ai e ndjen kur është në burg.
Kështu, pra, Merso jeton dhe pranon të vdesë si rebelues karshi ligjeve, ai s’i pranon ligjet që i krijuan të tjerët, ai i krijon ligjet e veta që të jetojë dhe të vdesë në bazë të tyre./ ObserverKult
