Nga Rrezarta Morina
Fillet e gërshetimit dhe të një lidhjeje simbiotike mes jetës, kompleksitetit të qenies dhe artit kanë hedhur rrënjë qysh në domenin teorik platonian e aristotelian për t’u manifestuar në praktikë gjer në bashkëkohësi. Kësisoj, në mesin e autorëve të kohës së sotme, edhe romani më i ri i shkrimtarit Gëzim Aliu manifestohet si produkt letrar në të cilin shpaloset arti i të krijuarit që peshkon nëpër të gjitha cenet e ekzistencës, konceptet ontike e metafizike mbi të cilat funksionon bota dhe brenda saj qenia e procesi i qenësisë, ndaj vetë Aliu, i personazhizuar brenda romanit, pohon në mënyrë eksplicite kooekzistencën permanente të artit me jetën, qenien, individin: “Shkruajmë sepse diçka na ther brenda, ndjenjat e mendimet duhet të dalin përmes shkronjave në letër, kështu flasim me të tjerët, kështu flasim për Njeriun, për veten.”Romani “Sëmundje dhe perëndi” është artikulim zgjatimesh ontike nëpër të cilat ravijëzohet qenia përballë jetës e vdekjes, dashurisë e urrejtjes, familjes e Zotit, shoqërisë e kombit, tjetrit dhe vetes. Në qendër të këtij multiversi tematik vendosen momentumet jetësore të protagonistit A.Ibrahimi (herë Abrahami), identiteti i të cilit latohet nëpërmjet përjetimeve fatkeqe dhe konfrontimit kontinual të ekstremeve mes racios e emocionit, logjikës e dashurisë. Dashunues i zjarrtë, por i ekspozuar qysh fëmijë e i ri ndaj kthetrave tragjike të jetës (vdekja e së ëmës në moshë të hershme dhe tradhtia nga e dashura, gruaja), A.Ibrahimi stis kandarin në të cilin peshojnë e përfaqësohen mendimet, pikëpyetjet e dilemat e secilës qenie njerëzore mbi qenësinë dhe individin, e që substrat të ngjizjes do ta kenë mitemën e erosit.
Që në hulumtimet psikologjike frojdiste nënvizohet kompleksi i Edipit, si lidhje e veçantë e dashurisë amësore në relacionin nënë – bir. Ky kompleks rifunksionalizohet në këtë roman duke shpërfaqur lidhjen e fortë të A.Ibrahimit me të ëmën, ndaj edhe vdekja e hershme e saj del si tronditja e parë implicite që do ta transformojë konceptin e dashurisë te A.Ibrahimi. Krejt pavetëdijshëm, mungesa e dashurisë amësore do të manifestohet si dashuri e A.Ibrahimit deri në paranojë, obsesion e xhelozi, fillimisht ndaj Dianës e më vonë edhe ndaj Sarës. Në këtë roman dashuria manifestohet si sintezë e dy ekstremeve të tundimit njerëzor, ndaj edhe titulli “Sëmundje e perëndi”, nuk është tjetër përveç se shembëllim i mënyrës se si dashuron A.Ibrahimi:
Dashuri deri në obsesion, paranojë, xhelozi deri në çmendi = sëmundje;
Dashuri deri në glorifikim hyjnor, madhështi = perëndiRrugë të mesme në konceptimin e erosit sipas A.Ibrahimit nuk ka, erosi e tjetërson atë duke ia absorbuar dëshirën e të jetuarit; erosi e ngre në piedestal, ndaj edhe figura e Zotit tjetërsohet përpara Dianës e përpara Sarës. Këta dy emra, që rifunksionalizojnë referencat mitike (Diana – perëndeshë romake) e biblike (Sara, Abrahami – personazhe biblike) portretizohen si figurat mbi të cilat konsolidohet hyjnorja për A.Ibrahimin, ndaj përtej këtyre dy figurave shembet çdo botëkuptim hyjnor e çdo parim religjioz për Zotin.
– E di çka është dashuria ndaj Krishtit. Kjo është dashuria më e madhe.– Jo Gjon! Dashuria ndaj gruas është dashuria më e madhe. Por, ti nuk e di dhe nuk dëshiron ta dish, sepse frikësohesh nga ajo. Unë nuk frikësohem.
Përballë madhështisë hyjnore që e promovon figura e priftit Gjon, A.Ibrahimi çjerr ngjyrat religjioze të emrit që bart, kapërcen kufijtë konvencionalë religjiozë që promovon familja e tij dhe çlirohet nga barra e religjionit duke zgjedhur dashurinë e gruan si të vetmin religjion dhe substrat lumturie.E në përzgjedhjen që bën A.Ibrahimi, romani stis edhe çështjen e religjionit, si rrjedhojë edhe krijimin e universit, të cilin A.Ibrahimi nuk e sheh si produkt hyjnor, mirëpo si proces biologjik ku rastësia prodhon ekzistencën, teksa eleminon origjinën religjioze të aktit të krijimit, si rrjedhojë çmitizohet edhe Perëndia, akti krijues i të cilit barazohet me veprën letrare të shkrimtarit. Edhe në këtë pikë botëkuptimi mbi religjiozen artikulohet si frymë konfrontuese mes religjionit e shkencës: gjenezës së religjionit i vihet përballë teoria e Big Bangut; përballë figurës së Zotit vihet vepra letrare si produkt krijues i shkrimtarit, duke çmitizuar e duke vënë në lojë parimet religjioze.
Mes ambientesh minimalizuese dhe një atmosfere të sunduar nga tensioni e dyshimi dhe fryma dramatike e kontrastive, dialogët e protagonistit me personazhet e romanit ravijëzojnë edhe në konceptet filozofike të vdekjes, të të qenit, kohës dhe ekzistencës si elemente të cilat shkrihen për të ndërtuar misteriozitetin e jetës dhe të të jetuarit. Përtej frymës filozofike dhe çështjeve metafizike të individit, polisemia e romanit përfton edhe unin e kombit shqiptar.Shqiptari këtu promovohet si gërshetim i interferencës mes kulturës zakonore dhe rrethanave historike (pushtuese), mendësia e të cilit determinohet në besimin ndaj konkretësisë. Miku, respekti, besa, nderi trashëgohen si kodet zakonore mbi të cilat autori pikturon portretin e njeriut shqiptar pantemporal. Megjithatë romani stis edhe moralin e rrënuar të shqiptarit aktual – tradhtia dhe imoraliteti i Dianës me profesorin në këmbim të pozitës së asistentes është shpërfaqje lakuriqe e realitetit aktual të shqiptarit hipokrit, mediokër e egoist.
Një multivers i tillë tematik ka determinuar dukurinë e sinkretizimit, në të cilën bashkëjetojnë e kaluara me të tashmen për të prodhuar natyrën universale të temave të trajtuara. Paganizmi (emri i Dianës), monoteizmi (elemente kristiane e islame si emrat Abraham – Ibrahim e Sara, tentim simulimi i mizanskenës së flijimit të të birit të Abrahamit, referencat eksplicite nga Bibla e Kurani si citate), psikologjia frojdiste, koncepti platonian (trinia forma – realiteti – arti), hedonizmi përmes përqafimit të dashurisë e jetës kapërthuren si pjesë e botëkuptimit të personazheve të veprës, e me këtë rast edhe vetë autorit.Nëpër kapërthurje ndërtohet edhe vetë struktura e romanit, në të cilën manovrimi narratologjik amplifikues që përdor narratori prodhon ngjizje midis kohëve, aq sa, shpesh, shkrihet kufiri kohor. Në një roman ku aksioni merr funksion recesiv përballë meditimit, funksionalizimit të dialogut, e tashmja e zhvillimit të ngjarjeve mund të ekzistojë vetëm përmes bashkëjetesës me analepsat dhe prolepsat. Sidomos të parat, përmes rrëfimit të vetë A.Ibrahimit nga pozita e narratorit, bëhen katalizatorë përmes së cilave skeleti kohor mbi të cilin ngritet koha e tashme plotësohet e bashkë me të merr formë e ngjyrë portreti psikologjik, spiritual e racional i A.Ibrahimit. Derisa analepsat hedhin dritë mbi skutat e errëta të së kaluarës së A.Ibrahimit, prolepsat sinjalizojnë dromca të së ardhmes së këtij personazhi.
Kësisoj, nëpër këtë rrjetë narratologjike, me një gjuhë që rrjedh lirshëm e me një stil shpesh divers ku dynden e parakalojnë herë tensioni, ironia, dramatikja, suspansa e herë notat lirike të mallit e melankolisë, shpaloset albumi jetësor i A.Ibrahimit dhe gjurmët e transformimit të këtij personazhi që nga fëmijëria, momenti i tranzicionit midis dashurisë – dyshimit e gjer në përhumbjen shpirtërore të shkaktuar nga dashuria. E brenda këtij albumi jetësor, derisa dështimi, dyshimi dhe tjetërsimi në dashuri sjellin në mendje një Ibrahim – inkarnim modern të Medeas antike dehur në dashuri e xhelozi, vrojtimi i pikëpamjeve të Ibrahimit mbi celulat e koncepteve metafizike e antropologjike të njeriut krijojnë prototipin e romanit që mëton të sublimojë natyrën komplekse të qenies njerëzore që dashuron e urren, dyshon e beson, jeton dhe mbi të gjitha vihet përherë në kërkim të vetes dhe ekzistencës.ObserverKult
————
Lexo edhe:
“SËMUNDJE DHE PERËNDI”, ROMAN I SHKRUAR NGADALË DHE MJESHTËRISHT
