Nga Shemsi Krasniqi
Yaoundé, Kamerun, 2 nëntor 2023
Udhëtimi i gjatë, në një vend të largët dhe të panjohur, është përvojë jetësore që mbetet në kujtesë, por është edhe njëfarë “shkolle” prej së cilës mëson vetë ose mund të mësojë dikush tjetër. Përvojat nga udhëtimet e largëta, dikur rrëfeheshin hollësisht dhe me me stil, me njëfarë patosi dhe dramatike, e prej përsëritjeve të shumta, ato bëheshin art dhe oratori, bëheshin dije, mbresë dhe kujtesë. Dikur ai që ishte “i dalun” ishte edhe “i mbërrim”. Por tash, në botën e udhëtimeve të kahdoshme dhe kurdoshme, reale dhe virtuale, udhëtimeve në kohë dhe atyre në hapësirë, situata ka ndryshuar.
Para një jave, më saktësisht prej 2 deri 6 nëntor 2023, isha në Kamerun të Afrikës, për të marrë pjesë në konferencën e Këshillit Permanent të Frankofonisë (CPF) dhe Konferencës Ministrore (CMF) që u mbajtn në Yaoundé, kryeqytetin e atij vendi. Në cilësinë e Përfaqësuesit të Kosovës në këtë organizatë, mbajta fjalimim ku ndër tjera thash se Kosova ndanë vlera të përbashkëta me Frankofoninë. Vlerat si paqja, demokracia, të drejtat e njeriut, barazia gjinore, solidariteti, diverziteti kulturor dhe gjuhësor, janë vlerat më të rendësishme të Kosovës. Para delegacioneve të 88 shteteve dhe qeverive anëtare të Frankofonisë, të pesë kontinenteve të botës, dënova agresionin serb ndaj Kosovës, të bërë dy herë radhazi në vitin 2023: herën e parë në qershor me rastin e rrëmbimit të tre policëve kosovarë, kurse herën e dytë më 24 shtator, në fshatin Banjskë, ku grupi terrorist serb i futur nga Serbia dhe i armatosur rëndë, vrau policin Afrim Bunjaku. Në fund, theksova se Kosova është e vendosur ta mbrojë sovranitetin dhe integritetin e vet, por edhe paqen dhe demokracinë.
Kështu pra, këtë udhëtim në Kamerun, e shfrytëzova për të reflekuar lidhur me ndryshimet që kanë ndodhur si në familje, ashtu edhe në shoqëri, prej kohës së udhëtimit të babait tim në Ugandë, gjysëm shekulli më parë. Kur po e rikthej në kujtesë udhëtim e tij atëherë, po më bien ndërmend shumë gjëra. Do mundohem t’i nxjerr në pah disa detaje, por dihet se sikurse mjegulla e fushës që i mbulon lulet, ashtu edhe mjegulla e kohës i mbulon kujtimet. Po i përmendi disa, por përtej kësaj, mendoj se ia vlen të mendohet më thellë për to, së paku për disa që pasqyrojnë dallimet mes kohërave, rrethanave, sjelljeve, zakoneve, sistemeve dhe vizioneve. Kur bëjmë këso krahasimesh, dalin n’shesh edhe dallimet mes brezave, e që duken të pamagjinueshme në përmbajtjen e tyre, edhe atëherë kur subjektet krahasuese janë babë e bir. Mirë është të bëjmë më shpesh këso autoanalizash mbi vetën tonë, sepse përveç si refleksione sociologjike dhe antropologjike, na ndihmojnë për t’i kuptuar më mirë trajektoret e jetës individuale dhe familjare ose “kierarkitë e rrugëve jetësore”, siç do të thoshte sociologu Nicos Mouzelis.
Transformime të shumëanshme kanë ndodhur në atë periudhë, në të gjitha nivelet dhe fushat e jetës shoqërore. Transformime të shpejta po ndodhin edhe sot dhe priten të ndodhin edhe nesër. Në këtë aspekt, 50-vjeçari i ardhshëm i historisë sigurisht se do të jetë shumë më i pasur me ndryshime sesa 500-vjeçari i fundit. Në të vërtetë, për t’i krahasuar epokat nuk është me rëndësi fare numri i viteve ose dekadave apo shekujve, por kualiteti i jetës që sjell ndryshimi, mënyra e konceptualizimit të jetës dhe relacionit të saj me jo-jetën, të kuptuarit e unikalitetit dhe diversitetit, thjeshtësisë dhe kompleksitetit, ndërlidhjes dhe ndërvarësisë së botës humane me atë johumane.
Disa prej elementeve krahasuese që do t’i përmend, janë koincidenca rastësore dhe jorelevante, disa tjera e pasqyrojnë zhvilllimin familjar për hiq më pak se gjysëm shekulli, e të tjerat i pasqyrojnë zhvillimet politike, ekonomike, kulturore dhe teknologjike, jo vetëm në shkallë lokale, por edhe ndërkombëtare e planetare. Ja pra disa pika krahasuese:
• Babai im ka shkuar në Afrikë si punëtor i ish-Kombinatit Ndërtimor “Ramiz Sadiku”, në kuadër të bashkëpunimeve të atëhershme mes vendeve të painkuadruara, siç ishte ish-Jugosllavia, kurse unë shkova në cilësinë e Përfaqësuesit të Kosovës në Organizatën Ndërkombëtare të Frankofonisë, ku bën pjesë edhe Kosova si anëtar I asociuar dhe që synon të bëhet anëtar me të drejta të plota. Pra shkova si përfqësues i Republikës së Kosovës, i shtetit tonë të dashur, të pavarur, sovran dhe demokratik. Prej atëherë e deri më sot, kanë ndodhur ndryshime të mëdha historike, sistemore, politike, ekonomike dhe ideologjike: është shëmbur struktura shtetërore, imponuese, kolonialiste, okupuese dhe e dhunshme ndaj Kosovës dhe ndaj shqiptarëve në veçanti, që quhej Jugosllavi, dhe sikurse disa shtete tjera, pas një lufte të përgjakshme dhe më pastaj, pas një procesi negociatash të ndërmjetësuara nga instancat më të larta ndërkombëtare, është krijuar edhe Republika e Kosovës, e cila shumë përpara se të krijohej, ka qenë ëndërr, ideal për breza të tërë. Njohjen dhe bashkëpunimin me vendet afrikane, natyrisht se e kemi parasysh, por tashmë në një kontekst krejtësisht tjetër dhe me qëllime poashtu krejt tjera;
• Ai atëherë ka shkuar në Ugandë, në shtetin afrikan i cili për nga kultura gjuhësore është anglofon. Unë shkova në Kamerun, në një shtet bilingual, anglofon dhe frankofon. Që të dy këto vende i takojnë zonës qendrore të kontinentit afrikan, por Uganda është kah lindja, e Kameruni kah perëndimi.
• Ai atëherë është nisur prej aeroportit të Beogradit dhe përmes Egjiptit dhe Sudanit ka mbërrijtur në Kampala, kryeqytetin e Ugandës. Ndërsa unë u nisa nga Parisi, e përmes Brukselit mbërriva në Yaoundé, kryeqytetin e Kamerunit;
• Ai ka shkuar në janar të vitit 1971, dmth në dimër; unë shkova në nëntor të vitit 2023, në vjeshtë, domethënë, dy muaj para se të mbushen 52 vjet prej shkuarjes së tij. Sa i përket moshës, ai atëherë ka qenë 53 vjeçar, e unë tash jam 62 vjeçar;
• Aeroplani me të cilin shkova unë, në anën e pasme të secilës ulëse e pati monitor për argëtim, muzikë dhe informim, për të shikuar filma, dokumentarë, reklama, por edhe për navigim, domethënë për të parë gjatë gjithë fluturimit se ne cilën pikë gjeografike ështe aeroplani, në cilën anë të globit tokësor është ditë e në cilën natë, sa ka mbetur deri ne destinacionin final, pastaj lartësia dhe shpejtësia e fluturimit etj. Kurse ulëset e aeroplanit me të cilin ka udhëtuar babai im atëherë, në pjesën e pasme të tyre kanë patur shpuzore për ta shkundur cigaren;
• Unë shkova për një qëndrim tri-katër ditor, aq sa zakonisht zgjasin konferencat; ai ka shkuar për qëndrim tre mujor, aq sa përafërsisht zgjasin sezonat e punës
• Unë shkova i pajisur me teknologji të kohës, si iPhone dhe llaptop, me çasje në internet dhe rrjete sociale, me aplikacione të ndryshme komunikimi, si WhatsApp, Mesenger, Viber etj.; ai atëherë nuk e di se a ka patur fare laps me vete apo jo;
• Unë i bleva disa suvenire, dy maska druri të ngjyrosura dhe dekoruara, që janë përdorur nëpër festat dhe ritualet tradicionale kameruneze, si dhe një instrument muzikor të quajtur “gong”, e që i kishte dy këmbona të gjata, paralele dhe të lidhura mesveti me një dorëz harkore dhe shkopin për goditje. Ky lloj instrumenti ishte përdorur për pritjet solemne të mbretërve dhe liderëve tradicionalë. Me këso instrumentesh trupa kulturore-artistike e Kamerunit priti edhe këtë herë delegacionet pjesëmarrëse në konferencë. Natyrisht se i bleva edhe disa dhurata për familjarët. Kurse babai im atëherë përveç tjerash, ka pasë blerë edhe piktura muri, fotoaparat me ngjyra të markës gjermane dhe radiokasetofon të markes japoneze. Këto pajisje e patën ndryshuar shumë jetën tonë familjare dhe për fat të mirë kanë mbijetuar dhe tash i ruaj si relikte në muzeun familjar;
• Unë atje i bëra disa postime në facebook, dërgova mesazhe dhe iu bëra telefonata miqve, kolegëve dhe familjarëve, por kuptohet pa eufori, me indifference dhe me sens realistik. Ai atëherë dërgonte letra me postë, të cilat kur i merrnim, u shastrisnim prej gëzimit. Njëherë e pati dërguar edhe një foto të vetën ku shihej ulur kambëkryq. Ajo foto na pat sjell n’vete pas një ankthi, frike, pasigurie dhe mërzie të gjatë. Edhe atë foto e ruaj sot.
• Unë para se të nisem iu pata treguar shokëve, kolegëve dhe familjarëve të mi se po shkoj. I falenderoj të gjithë, sepse secili prej tyre më dëshiroi rrugë të mbarë dhe qëndrim të mirë atje, duke më thënë: “Kënaqu!”. Ai para se të nisej mbaj mend se ka patur shumë vizita në shtëpi nga i gjithë farefisi, miqtë dhe dashamirët. Vinin ta shihnin, sepse “po niset në një udhë t’largët” dhe duhej t’i thonin “udha e marë”, “udha e hajrit”, “shkofsh mirë e ardhsh mirë”, “n’dorë t’zotit”, “mos u mërzit” etj. Nuk e besoj se dikush atëherë i ka thënë “kënaqu”. Ky lloj urimi është i sotit dhe nuk ka ekzistuar n’atë kohë. Ky është fryt i rrethanave të lirisë, të mirëqenies, kur tashmë udhëtimet në vende të largëta bëhen edhe për qejf, për kënaqësi, kërshëri. Atëherë “mos u mërzit” e tash “kënaqu” tregojnë për transformimet që kemi përjetuar.
• Unë edhe pas kthimit nga udhëtimi, fare nuk pres se do të kem vizita në shtëpi, përveç takimeve, ndejave dhe bisedave sporadike që do t’i kem me miq e familjarë. Ai pas kthimit ka patur vizita në shtëpi pa ndalë, sipas adetit t’moçëm, për me e pa dhe me i thanë “shyqyr që u ktheve shnosh e i gjete shnosh”, “a u mërzite” etj. Vizitat pas kthimit janë bërë edhe për shkak të motivit me ndi diçka të re, “u kthy pej një udhe t’gatë e duhet me e pa e me ni se çka po kallxon”. Udhëtimi dhe përvoja e dikujt atëherë, ka qenë burim dije, informacioni dhe njohurie edhe për të tjerët. Sot kënaqësia e udhëtimit prevalon mbi dijen e fituar prej tij, sidomos mbi transmetimin e saj tek tjetri. Sot përmes postimeve në rrjetet sociale, transmetohen fotot, selfijet, videot, storjet, të cilat në shumë raste, nuk kanë ndonjë vlerë të veçantë artistike dhe kulturore, nuk kanë ndonjë mesazh të dobishëm, por shprehin njëfarë narcisoizmi, njëfarë gare për vizibilitet, e në rastin e zyrtarëve edhe një PR. Pra sot nuk transmetohen përvojat e udhëtimit përmes rrëfimit. Nuk transmetohen as emocionet, përveç atyre që shfaqen në fotot e bëra me komandën “qeshni”;
• Unë kam fluturuar me aeroplan kumeditë sa herë para tashit, ashtu si edhe anëtarët tjerë të familjes dhe farefisit tonë, ashtu siç keni fluturuar edhe ju miq të mi të mirë. Kurse ai atëherë ka fluturuar për herë të parë, pra ka qenë krejt i pari nga familja dhe farefisi që ka hypur në “ballamë”. Kjo mbase e ka bërë edhe të ndihet pak sa krenar, por sigurisht se ka qenë edhe sfidë për të, e patjetër se edhe për ne;
• Unë kur u nisa për udhë, me vete morra kravatë. Ai nga shpia e di se ka dalë me plis të bardhë n’kry, por u kthy me beretë të zezë (beretë franceze). Anipse e pati ndërruar plisin për t’iu përshtatur pakëz kohës moderne, ai nuk e pati hjekur kurrë shallën ngjyre kafeje rreth kreje;
• E për ta përfunduar këtë rrëfim, babai im gjatë fluturimit, sigurisht se ka biseduar dhe ka bërë humor të kohës me shokët dhe kolegët e tij të punës. Unë, pasi që fjalimin e pata përgatitur më herët, gjatë gjithë fluturimit deri në Yaoundé, mendova, reflektova dhe e shkrova këtë shkrim.
Dallimet mes këtyre dy udhëtimeve, gjysmë shekulli distancë kohore mesveti, vërtetë janë të mëdha. Babai im ka qenë burrë i mençur e vizionar, por nuk besoj se i ka shkuar ndërmend se i biri i tij një ditë kështu do ta kujtojë e krahasoj udhëtimin e tij me të vetin. Po, po, do ta kujtoj, sepse mbi udhëtimin e tij atëherë, u bë udhëtimi im sot. Do ta kujtojë, sepse i përulem me dashni kujtimit për të!
Pra, udhëtimi është përvojë që mbahet mend, është “shkollë” prej së cilës mëson, është punë ose veprim prej të cilit përfiton, është detyrë, përgjegjësi, mision, por është edhe moment reflektimi, frymëzimi dhe krijimi. Duket se Afrikën do ta kem frymëzim edhe për shkrime tjera. Ky atdhe i njerëzimit meriton dashni e respekt më tepër. Meriton njohje më të mirë, përkrahje dhe solidaritet, sepse, veç tjerash, është shumë i pasur me shpirt njerëzor.
Kur erdha në fund të këtij shkrimi, aeroplani moti kishte kaluar Detin Mesdhe dhe shkretëtirën e Saharas, Algjerinë, Nigerin dhe kishte hyrë në hapësirën ajrore të Kamerunit, e po i afrohej qytetit Douala për të bërë një zbritje të vogël, e për të vazhduar pastaj fluturimin për Yaoundé, aty ku do të mbahej konferenca.
Miq e familjarë të dashtun, ju përshëndes dhe ju dëshiroj udhëtime të këndshme dhe kujtime të bukura ngado që të shkoni! Ruani dhe transmetoni kujtimet e juaja.
ObserverKult
Lexo edhe:
SHEMSI KRASNIQI: FRIKA NGA AFRIKA, 1971
