Publikohet editoriali i BBC-së në vitin 2019, mbi ngjarjet e ndodhura në vitet 1989 – 1990, në Evropën Lindore, që kulmuan me rënien e Murit të Berlinit, më 9 nëntor të ’89-ës dhe revoltat që pasuan më pas nën efektin domino, pothuaj në të gjithë vendet e Lindjes Komuniste, apo siç ishin njohur ndryshe që nga mbarimi i Luftës së Dytë Botërore, si ‘Demokracitë Popullore’.
Historia e panjohur e zëdhënësit të qeverisë gjermano-lindore, Günter Schabowski, të cilit, iu dorëzua deklarata për shtyp me ndryshimet rreth ligjeve e rregullave të reja që kishte miratuar kabineti qeveritar, ku ai nuk kishte kohë as për t’i lexuar ato para konferencës së tij të rregullt para gazetarëve të shumtë! E gjithë historia e zhvillimit të revoltave në vendet e Lindjes Komuniste të Evropës, që nisi me rënien e Murit të Berlinit dhe përfundoi me tentativën për grusht shteti ndaj liderit të ri rus, Boris Jeltsin, i cili ndihmoi që flamuri sovjetik, të mos valëvitej më, pas fundit të vitit 1991, në 15 republikat që kishte nën juridiksionin e saj Moska zyrtare.
Ngjarjet botërore, shpesh, lëvizin shpejt, por është e vështirë të përputhesh me ritmin dhe fuqinë e ndryshimit që ndodhi në 1989-ën, ku kulmoi një nga skenat më të famshme në historinë e fundit, rënia e Murit të Berlinit.
Muri u shemb pjesërisht për shkak të një aksidenti burokratik, por ai ra midis një vale revoltash që e la ‘Bllokun komunist’ të udhëhequr nga sovjetikët, duke dalë në prag të kolapsit dhe ndihmoi në përcaktimin e një rendi të ri botëror.
Si u shemb Muri i Berlinit?
Më 9 nëntor 1989, pesë ditë pasi gjysmë milioni njerëz u mblodhën në Berlinin Lindor në një protestë masive, ‘Muri i Berlinit’, që ndante Gjermaninë Lindore komuniste nga Gjermania Perëndimore, u shemb!
Udhëheqësit e Gjermanisë Lindore, ishin përpjekur të qetësonin protestat në rritje duke liruar kufijtë, duke e bërë udhëtimin më të lehtë për Gjermano-lindorët, por ata nuk kishin ndërmend ta hapnin kufirin plotësisht.
Ndryshimet ishin menduar të ishin mjaft të vogla, por mënyra e dorëzimit të tyre, kishte pasoja të mëdha. Shënimet rreth rregullave të reja, i’u dorëzuan një zëdhënësi, Günter Schabowski, i cili nuk kishte kohë as për t’i lexuar ato para konferencës së tij të rregullt për shtyp!
Kur ai e lexoi shënimin me zë të lartë për herë të parë, reporterët u shtangën! “Udhëtimi privat jashtë vendit, tani mund të kërkohet pa parakushte”, tha ai. Ndërkohë ende pa mbaruar fjalën, gazetarët e befasuar, thirrën për më shumë detaje.
Duke zhvendosur shënimet e tij, Z. Schabowski tha se për sa ishte në dijeni, ai ishte efektiv menjëherë.
Në fakt ishte planifikuar të fillonte që të nesërmen, me detaje mbi aplikimin për vizë. Por lajmi që ishte dhënë tashmë në të gjithë emisionet e lajmeve në television, bëri efektin e tij të menjëhershëm dhe gjermano-lindorët u dyndën në kufi në një numër të madh njerëzish.
Harald Jäger, një roje kufitar i ngarkuar atë mbrëmje me shërbim, i tha ‘Der Spiegel’ në 2009-ën, se ai kishte parë konferencën për shtyp me konfuzion, dhe më pas pa që turma po vinte drejt Murit.
Jäger thirri menjëherë eprorët e tij, por ata nuk dhanë asnjë urdhër, as për të hapur portën, as për të hapur zjarr për të ndaluar turmën. Me vetëm një numër të vogël rojesh kufitare që përballën me qindra qytetarë të zemëruar, forca do të kishte qenë e dobishme.
“Njerëzit mund të ishin plagosur ose vrarë edhe pa u qëlluar, në përleshje, ose nëse do të kishte pasur panik midis mijëra njerëzve të mbledhur në pikën kufitare”, i tha ai ‘Der Spiegel’.
“Kjo është arsyeja, pse unë u dhashë njerëzve të mi, urdhrin: ‘Hapni pengesën”!
Mijëra vetë kaluan nëpër atë shteg tip hinke, duke festuar dhe duke qarë, në skena që u pasqyruan menjëherë në të gjithë botën, nëpërmjet ekraneve të stacioneve televizive. Shumë shtetas gjermano-lindorë u ngjitën në murin në Portën e Brandenburgut të Berlinit, duke prerë vetë murin, me çekanë dhe kazma. Një vit i trazuar kishte arritur kulmin.
Pse u shemb?
Pas Luftës së Dytë Botërore, Evropa u gjend nën kontroll nga Bashkimi Sovjetik e ish-aleatët e saj perëndimorë dhe sovjetikët ngritën gradualisht një “Perde të Hekurt”, që ndau Lindjen nga Perëndimi. Gjermania e mundur u nda nga fuqitë pushtuese, si SH.B.A., Britania e Madhe, Franca dhe B.R.S.S. (Bashkim i Republikave Socialiste Sovjetike), me pjesën lindore të pushtuar nga Sovjetikët. Gjermania Lindore, e njohur zyrtarisht si Republika Demokratike Gjermane, u bë baza e Bashkimit Sovjetik në Evropën Perëndimore.
Por Berlini u nda në katër zona: Britanike, Franceze dhe Amerikane në perëndim të qytetit dhe një zonë sovjetike në lindje. Berlini Perëndimor, u bë një ishull i rrethuar nga Gjermania Lindore komuniste.
Muri u ndërtua përfundimisht në vitin 1961, sepse Berlini Lindor po krijonte një ‘hemorragji njerëzish’ për në Perëndim.
Në vitet ’80-të, Bashkimi Sovjetik u përball me probleme të mprehta ekonomike e mungesa të mëdha ushqimore dhe kur një reaktor bërthamor në stacionin elektrik të Çernobilit në Ukrainë shpërtheu në prill të vitit 1986, ajo gjë shënoi një moment simbolik, në kolapsin e afërt të ‘Bllokut komunist’.
Mikhail Gorbachev, lideri relativisht i ri sovjetik që mori pushtetin në vitin 1985, prezantoi një politikë reforme të “Glasnost” (hapjes) dhe “Perestrojkës” (ristrukturimit). Por ngjarjet lëvizën shumë më shpejt, sesa ai mund të parashikonte!
Vala e revoltave
Lëvizjet e reformave tashmë po trazonin me shpejtësi në të gjithë poret e jetës së ‘Bllokut Komunist’. Vitet e aktivizmit të grevave në Poloni, arritën kulmin me votimin e Partisë Komuniste, për legalizimin e Sindikatës së ndaluar të ‘Solidarnostit’.
Deri në shkurt të vitit 1989, ‘Solidarnosti’ ishte në bisedime me qeverinë dhe zgjedhjet pjesërisht të lira në verën e atij viti, bënë që ajo tashmë të zinte vende në parlament. Megjithëse komunistët polakë mbajtën një kuotë vendesh, ‘Solidarnosti’ u bë pjesë vendimarrëse, në të gjitha instancat ku lejohej të merrte pjesë.
Hungarezët gjithashtu, në muajin mars të atij viti, filluan demonstrata masive, për ‘Liri dhe demokraci’. Dy tre muaj më pas, në maj, 150 milje (240 km.) tela me gjemba, u çmontuan përgjatë kufirit me Austrinë, gjë e cila shënoi të çarën dhe hapjen e parë në ‘Perden e Hekurt’. Ndërsa ‘Revolucioni Hungarez’ i vitit 1956, ishte shtypur brutalisht nga sovjetikët me anë të tankeve, tashmë kjo që po ndodhte në 1989-ën, rezultoi të ishte e suksesshme.
Deri në gusht, vala e revoltave ishte ndezur me të vërtetë në të gjithë kufijtë e vendeve të Lindjes Komuniste me ato të Perëndimit, siç ishte Austria. Dy milion njerëz në të gjithë Estoninë, Letoninë dhe Lituaninë (atëherë pjesë e Bashkimit Sovjetik), zhvilluan një nga demonstratat më të paharrueshme të të ashtuquajturit ‘Revolucion i Kënduar’, kur ata formuan një zinxhir njerëzor prej 370 milje (600 km.) në të gjithë Republikat Balltike, duke kërkuar pavarësi nga Bashkimi Sovjetik.
Në vapën e gushtit të atij viti, Hungaria hapi kufijtë me Austrinë në perëndim, duke lejuar një arratisje masive të refugjatëve të Gjermanisë Lindore.
“Perdja e hekurt” po lëkundej!..
Çekosllovakia, shtytja e së cilës për liberalizimin e reformës ishte shtypur brutalisht në vitin 1968, siguroi një tjetër mjet shpëtimi. Gjermano-lindorët, mund të udhëtonin në vendin fqinj socialist pa kufizime dhe filluan “të përmbytin” ambasadën e Gjermanisë Perëndimore atje, ku hynë me qindra shtetas, duke u evakuar përfundimisht në Perëndim, me anë të trenave.
Çekët, ende dridhen nga pushtimi Sovjetik i 1968-ës…!
Gjermania Lindore përfundoi duke mbyllur kufirin e saj me Çekosllovakinë në muajin tetor, për të ndaluar valën. Por deri në atë kohë, revolucioni ishte përhapur në vetë Gjermaninë Lindore.
Rebelohet Gjermania Lindore
Ajo filloi me demonstruesit që mblidheshin për ‘Liri dhe demokraci’ në qendër të qytetit të Leipzig. Më 9 tetor, brenda disa ditësh, nga Gjermania Lindore që festonte 40 vjetorin e saj, 70.000 njerëz dolën në rrugë.
Kishte thirrje për zgjedhje të lira nga Gjermania Perëndimore dhe bisedime për reforma nga lideri i ri komunist i Gjermanisë Lindore, Egon Krenz. Askush nuk e dinte që rënia e Murit ishte me javë larg!
Në fund të tetorit të atij viti, parlamenti në Hungari, (të cilët kishin qenë ndër të parët që zhvilluan demonstrata masive), miratoi legjislacionin që parashikonte zgjedhje të drejtpërdrejta presidenciale dhe zgjedhje parlamentare shumë partiake.
Dhe më 31 tetor, numri i protestuesve që kërkonin demokraci në Gjermaninë Lindore, u rritën në gjysmë milioni. Z. Krenz, shkoi në Moskë për takime dhe ai kohët e fundit, i kishte thënë BBC-së, se ishte siguruar, që ribashkimi i Gjermanisë, nuk ishte në rendin e ditës.
Më 4 nëntor, një muaj pasi protestat e Gjermanisë Lindore kishin filluar, rreth gjysmë milioni njerëz u mblodhën në sheshin ‘Alexanderplatz’, në zemër të Berlinit Lindor.
Tre ditë më vonë, qeveria dha dorëheqjen, por nuk kishte ndërmend t’i linte rrugë demokracisë dhe Egon Krenz mbeti kreu i Partisë Komuniste e udhëheqësi de facto i vendit.
Ai nuk do të ishte atje gjatë. Pesë ditë më vonë, Z. Schabowski dha konferencën e tij për shtyp që ndryshoi botën.
Pse sovjetikët, nuk përdorën forcën?!
Më parë në ’89-ën, demonstruesit e Pekinit në Sheshin ‘Tiananmen’, të cilët kishin kërkuar ‘Liri e demokraci’ në Kinë, u shtypën me dhunën e tankeve, pas një ndërhyrje të madhe forcash ushtarake.
BRSS, kishte përdorur ushtrinë e saj për të shtypur rebelime më parë. Po pse jo tani?
Brenda vetë Bashkimit Sovjetik, ajo e bëri, duke vrarë 21 protestues që ishin pro pavarësisë në Republikën Sovjetike të Gjeorgjisë. Por diku tjetër, në ‘Bllokun Komunist’, ata nuk e bënë këtë!
Në një ndryshim të politikës sovjetike, Mikhail Gorbaçov, vendosi të mos përdorte kërcënimin e fuqisë ushtarake për të shuar demonstratat masive dhe revolucionin politik në vendet fqinje.
“Tani kemi doktrinën e Frank Sinatra”, i tha zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme, Genadi Gerasimov, televizionit amerikan. “Ai ka një këngë”, I (Did) ‘It My Way”. Kështu që çdo vend, vendos vetë se cilën rrugë do të marrë”.
Një kapitull i ri në historinë evropiane
Më 3 dhjetor, Z. Gorbachev dhe Presidenti i SHBA-ve George HW Bush, u ulën krah për krah në Maltë dhe lëshuan një deklaratë, duke thënë se: Lufta e Ftohtë midis dy fuqive, po mbyllej.
Vala e revoltave të vitit 1989, nuk kishte mbaruar ende. Demonstruesit studentë në Pragë, u përplasën me policinë, duke shkaktuar “Revolucionin Kadife”, që përmbysi komunizmin Çekosllovak, brenda disa javësh.
Në Rumani, demonstratat përfunduan me dhunë dhe panë rënien e diktatorit komunist Nicolae Ceausescu. Një qeveri e re mori përsipër drejtimin e vëndit, ndërsa udhëheqësi i rrëzuar iku nga pallati i tij dhe turmat e zemëruara e sulmuan atë.
Ai dhe gruaja e tij Elena, u kapën dhe u ekzekutuan në Ditën e Krishtlindjes. Më shumë se 1.000 njerëz, u vranë në ato trazira para dhe pas Revolucionit, duke e vendosur Rumaninë, larg nga ngjarjet e revoltat që u zhvilluan në vënde të tjera të Lindjes Komuniste, ku nuk pati vrasje dhe gjakderdhje.
Në vitin 1990, Letonia, Lituania dhe Estonia, shfrytëzuan liritë e tyre politike për të mos votuar më qeveritë e tyre komuniste dhe për të bërë lëvizje drejt pavarësisë. Bashkimi Sovjetik po shkatërrohej, por Z. Gorbaçov bëri një përpjekje të fundit fatkeqe, për ta reformuar atë, duke thirrur së bashku udhëheqësit e 15 Republikave Sovjetike.
Komunistët e linjës së ashpër që kundërshtuan reformat e tij, e paraprinë atë, duke provokuar një grusht shteti, ndërsa ai ishte me pushime në Krime, në gushtin e vitit 1991, duke e vendosur Gorbachovin në arrest shtëpie.
Grushti i shtetit, zgjati vetëm tre ditë dhe u shua, pasi forcat pro-demokratike, u mblodhën rreth Boris Jeltsin, president i Republikës Ruse.
Por ajo tentativë për grusht shteti, ishte “zhurma e vdekjes” për BRSS-në dhe një nga një, republikat përbërëse të saj, shpallën pavarësinë dhe si rezultat, flamuri sovjetik valoi për herë të fundit aty deri në fundin e vitit 1991./Memorie.al
