Të dhëna për gramatikat e para të gjuhës shqipe në Kroaci…
Nga Mark Palnikaj
Sipas të dhënave arkivore, mendohet se që në 13 maj të vitit 1776 është botuar gramatika e parë e shqipes tek Arbneshët e Zarës.
Ka qenë mësuesi Don Pal Zogaj, i cili për nevojat praktike të mësimdhënies, ka hartuar një gramatikë të gjuhës shqipe. Me disa nga konceptet bazë gjuhësore. Ai jepte mësim në Osijek dhe e shkroi me shkrim dore veprën e vet. Kopja fizike e së cilës ende nuk është gjetur. Por burime të ndryshme pohojnë ekzistencën e saj.
Studiuesi Don Frrok Zefi me shërbim për një kohë të gjatë në Kroaci, në studimet për shqiptarët dhe për traditat e tyre. Ka zbuluar kontributin jashtëzakonshëm të Don Pal Zogajt për shkrimin e gjuhës shqipe.
Emri i vërtetë i këtij kleriku, siç mësohet nga arkivat e Universitetit Urbaniana të Vatikanit, shkruar me dorën e tij ishte Pal Brija. Por mbasi ky ishte nga fshati Zogaj i Tropojës, ai prezantohej si Don Pal Zogaj. Siç ishte zakoni për shumicën e klerikëve të asaj kohe. Sidomos të atyre me kombësi italiane që në 99 për qind të rasteve, në praktikën kishtare, përdornin si mbiemër të tyre fshatin e origjinës.
Pal Zogaj më datë 20 shtator 1752, pas përfundimit të studimeve në Universitetin Urbaniana të Vatikanit. Në degët e gramatikës, filozofisë dhe teologjisë, bëri betimin në gjuhën latine dhe shkroi “… Dëshmoj se jam Pal Bria nga Zogaj”.
Në përmbyllje të studimeve vlerësimi i tij nga eprorët ishte. “Djalosh shumë i talentuar dhe me sjellje të mirë, dhe ka qenë gjithnjë shembullor”. Mbasi bëri mëtimin u caktua të punojë në Ipeshkvinë e Shkupit. Si klerik dhe mbas pak kohe caktohet në Janjevë. Ku shumë vite më parë ishte hapur shkolla shqipe. Për përgatitjen e studentëve për të vazhduar studimet në kolegjet e Vatikanit në Itali.
Dokumentet që datojnë shtypjen e gramatikës së Zogajt në Kroaci
Me vendim të Komandës kryesore të Sllavonisë në Osijek. U vendos që të merren shtatë të rinj shqiptarë për t’u shkolluar në këtë qytet. Urdhri për hapjen e shkollës u formulua në Mitrovicën e Sremit me 18 gusht të vitit 1769 dhe u firmos nga fon Lojtner. Listën me 7 kandidatë, Komanda kryesore e Oborrit e nisi për në Vjenë me 26 gusht. Kurse Këshillit luftarak të Oborrit iu paraqit më 4 shtator 1769.
Në shkollën e re u konsiderua e domosdoshme të kishte një mësues që të njohë gjuhën shqipe. Dhe mbas ndërhyrjes së Oborrit perandorak pranë Kongregatës së Shenjtë për përhapjen e fesë në Vatikan, u përzgjodh Don Pal Zogaj si personi më i përshtatshëm për këtë detyrë.
Ky person kishte nivelin e nevojshëm të arsimimit, kishte punuar në zonën e Kelmendit dhe të Rugovës prej nga ishin të gjithë nxënësit e tij. Dhe e njihte mire gjuhën dhe përveç kësaj, kishte punuar edhe në Janjevë. Me të filluar punë në këtë institucion, Don Pali kërkoi nga Kongregata e Shenjtë në Vatikan një pako me libra për nevojat e shkollës. Dhe kërkesa iu plotësua menjëherë.
Filloi hartimin e një gramatike të gjuhës shqipe për nevojat e shkollës
Ai filloi hartimin e një gramatike të gjuhës shqipe për nevojat e shkollës. Dhe mbas një procedure burokratike shumë të gjatë dhe një kontrolli të imtësishëm nga organet perandorake austro-hungareze, ajo u miratua për botim.
Më datën 13 maj 1776, në adresë të Këshillit Mbretëror Kroat, arriti vendimi me shkrim i Mbretëreshës. Në të cilin bëhej me dije se botuesi i Oborrit Mbretërorë Trattner është i detyruar që në shtypshkronjën e tij në Varazhdin të bëjë shtypjen e Gramatikës Shqipe të Zogajt.
Ne nuk kemi arritur të kemi një kopje të kësaj gramatike, as dorëshkrim, as të shtypur. Por me kërkimet e mëtejshme mund të sigurohet kopja dhe të publikohet ky dokument. Dokument ky me rëndësi kombëtare dhe gjuhësore për evolucionin e gjuhës shqipe ndër shekuj.
Pal Zogaj, sipas dokumenteve që disponojmë deri më sot, është shqiptari i parë që ka hartuar një gramatikë të gjuhës shqipe. Së shpejti do të publikojmë të dhëna më të hollësishme për jetën dhe veprimtarinë e Don Pal Zogajt./diasporashqiptare.al
