Kush ishte Tef Palushi?
Përgjatë dy dekadave të fundit të diktaturës, më së shumti barsoletave antikomuniste u vishej autorësia e Tef Palushit, një qytetari shkodran, emri i të cilit, pa e pasur të nevojshme të shoqërohej me figurë, do të bëhej i njohur në gjithë vendin.
Nga Ferdinand Dervishi
Mesazhi i këtyre lloj barsoletave, rreptësisht të ndaluara nga regjimi komunist, do të listohej mes grimcave të pakta të argëtimit shpirtëror të pjesës më të madhe të shqiptarëve.
Bashkë me pëshpëritjen vesh më vesh, me përjetimin që ndryhej, ngrohte dhe përgëzonte shpirtin e të gjithë atyre që i dëgjonin dhe shpërndanin, barsoletat antikomuniste ishin edhe një shfrim hakmarrës ndaj situatës anakronike të varfërisë, sidomos ekonomike, ndaj prapambetjes dhe ndryshimeve ulëritëse krahasuar me pjesën tjetër të botës.
Talenti i Tef Palushit për humor nuk kishte se si të lulëzonte në një terren të panjohur dhe të përshtatshëm.
Ai jetoi në Shkodër, në vendin ku gjeografia dhe historia, së bashku, kishin shkaktuar ca përthyerje ekstreme dhe ku mënyra e të folurit me nënkuptim, batutat e shpotitjet mes banorëve të fiseve të malësorëve të Mbishkodrës, kishin shekuj që kultivoheshin. Por, edhe vetë qyteti kishte një harbim ngjyrash.
Aty përballeshin kultura nga më piktoresket, njerëz me kombësi dhe religjione të ndryshme.
Aty, malësorët e padalë, por finokë nga natyra, piqeshin e shpotiteshin me tregtarët e pacipë; pak më tej, të diplomuarit në universitetet e Vjenës, Berlinit e Romës, të pakënaqur për jetën që po çonin dëm, kishin në majë të gjuhës krahasimet, si nata me ditën, të dy kulturave – asaj që kishin lënë pas me atë që kishin përballë.
Të gjithë i bënte bashkë dialekti geg i shqipes, krejt i përshtatshëm për batutat e kursyera e kërcitëse, që herë kapeshin e shkaktonin të qeshura të përmbajtura, e herë treteshin tej bashkë me idhnimin e tyre.
Talenti i Tef Palushit nuk mund të kishte kuptim pa Shkodrën, me kalimin e kohës pagëzuar edhe si kryeqyteti i humorit.
Vetëm këtu Tef Palushi, falë talentit, do të mund të ngrihej përmbi shpatullat e gjithë mjeshtrave të tjerë duke u pagëzuar, pa asnjë mëdyshje, si “Mbreti i Barsoletave”!
Për shkurt – Tef Palushin – dhe gjatë – Shtjefën Palushin – rrëfejnë se ka punuar si dizenjator në Fabrikën e Pëlhurave të Shkodrës, ku duhej të përgatiste modelet që stampoheshin mbi prodhimet tekstile.
I lindur me probleme shëndetësore, pjesërisht i paralizuar, ata që e kanë njohur dëshmojnë se problemi më i madh i tij ishte ecja, zhvendosja nga një vend në tjetrin.
Për të, edhe disa dhjetëra metra rrugë në këmbë, ishin një stërmundim i vërtetë.
Por, Tefa nuk i fshihej këtij problemi, apo qoftë shëmtisë fizike. Si të kërkonte t’u vinte pas avazit atyre që e rrethonin, qoftë duke iu zgjuar e përkëdhelur sedrën, apo paqtimin, ai e bënte atë pjesë të batutave dhe barsoletave të tij.
Tef Palushi ishte kryemjeshtri i humorit të batutës. Në Shkodër të gjithë e njihnin se ai e kishte një përgjigje gati për çdo situatë ngacmuese, apo një kundërpërgjigje flakë për flakë ndaj batutës së lëshuar nga një i njohur apo i panjohur.
Ai ishte, siç thonë në Shkodër: Hazër-xhevap. Ndërsa, përgjigjet e zgjuara i gjente në brendësi të fjalëve të tjetrit, apo fenomenit, qoftë sendit që ato shënjonin.
Veç punës në Fabrikën e Pëlhurave e dizajnimit të skenografive për shfaqje të ndryshme, Tef Palushi zotëronte edhe një tjetër talent të rrallë.
Ai ishte i jashtëzakonshëm në ideimin dhe skicimin e karikaturave. Ishte kjo një dhunti që shpejt do të kapërcente Shkodrën dhe trokiste në dyert e revistës së mirënjohur humoristike “Hosteni”.
Brenda kornizave të kohës, por me ca gjetje të jashtëzakonshme, fundi i viteve 1970 dhe fillimi i viteve 1980 të shekullit të shkuar e gjejnë Taf Palushin një ndër karikaturistët më të preferuar të kësaj reviste, së paku duke e gjykuar nga punimet e përzgjedhura për kopertinën.
Në kohët e pasdiktaturës, artistët, mes tyre edhe humoristët, janë vënë në shënjestër edhe të një debati që ende nuk ka marrë një orientim të qartë.
Shumëkush i ka quajtur bashkëpunëtorë të sistemit, shumëkush – thjesht artistë, që me artin e tyre u kanë larguar mendjen shqiptarëve nga hallet e shumta dhe të përditshme, në pak raste është folur edhe për disidentë.
Pjesë e këtij debati është bërë edhe figura e Shtjefën Palushit, i cili në vitet 1970-‘80 të shekullit të shkuar, megjithëse kishte gjuhën tepër të hidhur, në asnjë rast të njohur nuk është sulmuar apo goditur nga regjimi komunist.
Gjykuar nga batutat që ka lënë pas, një mendim ka shkuar edhe në favor të idesë së Tef Palushit si disident.
Ronald Regan, Presidenti i 40-të i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, të cilit më së shumti i njihet merita e shembjes së sistemit komunist lindor, e kishte bërë zakon që në daljet publike, ligjëratat t’i niste me një barsoletë të ardhur nga vendet e Lindjes Komuniste.
Qëllimi ishte i qartë. Kapitalizmi po triumfonte, komunizmi po shembej, barsoletat antikomuniste rrëfenin më mirë se çdo argument tjetër kalbëzimin e një rendi shoqëror krejtësisht të dështuar.
Më e plotë, rëndësia e barsoletave antikomuniste është sjellë në një studim të vitit 2007, me autor sociologun britanik, Christie Davies, profesor dhe ish-president i shoqatës ndërkombëtare për studimin e humorit.
Sipas tij, në shoqëritë komuniste të mesviteve 1940, deri në vitin 1989, humori, si protestë sociale, nuk fshikullonte vetëm individët dhe liderët politikë, por të gjithë sistemin social dhe politik, ideologjinë e tij, ritualet dhe mitet.
Sipas këtij studimi, barsoletat antikomuniste ishin batuta që pëshpëriteshin dhe që nuk mund të publikoheshin në mediet e vendeve ku rrëfeheshin.
Ishte shpotia e të pafuqishmit kundër të plotfuqishmit, ishin një produkt kolektiv, pa autorë dhe origjinë të dallueshme…
Në vitet 1980 të shekullit të shkuar, barsoletat më tipike antikomuniste të përhapura në Bashkimin Sovjetik dhe në vendet e tjera të komunizmit lindor, janë grumbulluar edhe nga CIA, shërbimi inteligjent amerikan.
Për habi, përmbajtja e njërës prej tyre është e njëjtë me të një barsolete që në Shqipërinë e viteve ‘80, sigurisht e përshtatur për terrenin shqiptar, vihej në gojën e Tef Palushit: “Një eskimez e pyesin se çfarë do të bënte nëse Bashkimi Sovjetik do të hapte kufijtë.
Ai përgjigjet se do të hipte në pemën më të lartë, nga frika se turma do ta merrte përpara dhe shtypte me këmbë”.
Pra, në këtë pikë, argumentet tentojnë ta largojnë Tef Palushin nga autorësia e barsoletave antikomuniste.
Këtë thotë edhe studimi i profesorit britanik, Christie Davies, sipas të cilit barsoletat antikomuniste nuk kishin autorë të njohur.
Këtë thotë edhe fakti tjetër, që në gojën e Tef Palushit janë vënë një pjesë të barsoletave antikomuniste më të spikatura të emetuara nga populli në Bashkimit Sovjetik, apo vendet e tjera komuniste.
Por, gjithsesi, autorësia e barsoletave dhe veshja e tyre janë nocione me peshë të ndryshme.
Në peshoren e vlerave, sigurisht që veshja e barsoletave, të dala në vendet e tjera komuniste, e rrit madhështinë e talentit të Tef Palushit. Dhe, kjo ka të ngjarë të jetë krejtësisht e vërtetë.
Pasi Tef Palushit nuk i kanë veshur vetëm barsoletat më të hidhura të vendeve të Lindjes Komuniste. Pas vdekjes, atij i janë veshur edhe karikatura.
Në vitin 1991, gazeta e Bashkimit të Sindikatave të Pavarura Shqiptare, në faqen e parë të saj, do të publikonte një karikaturë të presidentit Ramiz Alia duke peshkuar e kapur vetëm skeletin e një peshku.
Skica rrëfen dështimin. Edhe pse nga vdekja e Tef Palushit kishin kaluar gati gjashtë vjet, dikush ishte kujdesur, që të përfund punimit, të linte siglën e tij.
Shtjefën Palushi e mbylli me këtë jetë në korrik të vitit 1985 në moshën 41-vjeçare. Nuk u martua kurrë, dhe nuk la trashëgimtarë, pasi shëndeti i lig nuk ja mundësonte.
Në memorien e materializuar Tef Palushi la pas një numër konsiderueshëm karikaturash, ndërsa në memorien e kristalizuar të shqiptarëve është ngjizur dhe do të kujtohet përjetësisht si babai i barsoletave antikomuniste.
Çdo hamendësim tjetër do të provokonte një varg të pafund dhe të pathyeshëm kundërshtarësh.
ObserverKult
Lexo edhe:
BUQETË POETIKE NGA ADEM GASHI: PARA TRUPIT TË NJË GRUAJE
TI E DI VESIN TIM
Shumëçka në jetë përsërisim
mësimin, klasën, gabimin
na duket nganjëherë sikur jemi përsëritës të përhershëm
pa dashur,
veçse kur duam ta përsërisim vetë jetën
shpirti na thotë: këtu fillon mbretëria tjetër
duke lënë pengun buzëplasur.
…dhe, sërish erdhi ditëlindja jote
këtu, atje, seku të gjeti
në ç’hapësira të kësaj bote
duke shaluar aligatorë, elefantë, deve a Chevroleti?
Veçse vesin tim ti e njeh tashmë:
të mos uroj njeri për ditëlindje,
pa çka se shpirtin rob e lë
në itineraret e tua, në arratitë e shëtitjet.
S’ka gjë, malli le të përsëritet
me gjithë peshën e vuajtjes sa një tren a avion
Rëndësi ka që me zogun e blertë e zemërak
të kujtoj e më kujton.
ME TË DASHTË
Ti ishe afër, aq afër sa deti me valë,
aq afër sa afër qe dita
si një nuancë e emrit tënd.
Tani ike larg,
aq larg sa pamundësia
dhe nuk ma the
pse zura ME TË DASHTË?
Ike larg duke tundur dorën:
Mirupafshim!
Në këtë botë gjithçka mund të ndodhë
siç këndon dhe zogu i këngës
në ëndërr,
i lirë.
Se, për t’u thënë,
vetëm një herë thuhet:
Lamtumirë!
NJI TJETË ANDËRR
dimën asht e ftohti ka ra bashkë me natën
lodh gjymtyrësh e hutue mendjet
dhe gjumi ka ardhun
mos m’thoni se nuk kini pa andërr
tue pa andërr
ma s’paku nji herë palue vitet n’palë t’jorganit
e kur n’ferkun e mjesit gjumi ka firue
i kini thanë vedit:
ardh kenka koha m’u zgjue
bashk me borën dimni ka ra
e n’mashtrim na ka xanun të tanëve
pa e diktue se po hyjmë në nji tjetër andërr.
DUHET TË VIJË SONTE NJË LAJM
Duhet të vijë sonte një lajm, një letër a fjalë në erë
Të vijë,
Në mos deteve të njelmët, tokës djerrë
Sipër qiejsh gri do të vijë.
S’është besëtytni, e di
po mendjeshkreta më vajti te ti.
Do të vijë,
Se trazimi i oqeanit të vetmisë
Orën time, orën tënde dridh
Rrathëve të ajërt ku gjëllijnë shpirtrat.
Dhe mos thuaj s’të ndjeva, dhe mos thuaj s’të pashë!
Dashuria është qerthull i lashtë
Sa vetë fillesa.
Ciklin e plotë e gjeni duke klikuar KETU
ObserverKult
