Në kuadër të rubrikës Rekomandime leximi, ObserverKult kësaj radhe ka mysafir poetin Xhabir Tabaku .
Ja cilat janë tri librat që Tabaku u sugjeron të pasionuarve pas leximit.
Kur lexon njeriu një libër që e kënaq, mendon me vete se asht e lehtë me e rekomandue. Mbasi ka lexuar shumë e shumë vëllime, mendon se ka mjaft bagazh, për me rekomandue, por kur i kërkohet të rekomandojë, bllokohet.
Nganjëherë, një poezi e shkurtër e mbulon një roman të tërë për kah fuqia e shprehjes, figuracioni letrar e mesazhi që përcjell. Nganjëherë një përqasje moderne e thyen në mes traditën klasike e ti prap mendon e mendon pa dijtë me e nda mendjen. Ka shumë e shumë vepra të përkryera, që të thithin e të lanë me gojën hapun. Të mahnisin e të shoqnojnë përgjatë jetës. Disa edhe për shkaqe jashtë vetes, ndoshta ma shumë për hir të predispozicionit tand kur e lexon, sesa nga vlera reale e saj (veprës). Kajherë u kthehesh mbrapsht dhe herë zhgënjehesh e herë u je falenderues autorit e vetes që e rilexove e ndoshta përbetohesh se do e ‘’vizitosh’’ prap e prap…
Nga Xhabir Tabaku
Kështu më ka ndodhë me “Tesi i d’Erbervilëve”, “Etër e Bij” dhe ” Zonja me Kamelie”. Sigurisht ka libra që në çfarëdo konkursi a stende t’i vësh, tërheqin më shumë vemëndje se kjo ‘’short-list’’ e imja, por mendova me i qëndrue besnik ndjesisë që kam pasë kur i kam lexuar herën e parë. Të tre këta romane i kam lexuar në rininë e hershme, me një frymë e plot dëshirë. ‘’Zonja me Kamelie’’ brenda natës (ishte libër i ndaluar) – më duhej ta ktheja në mëngjes. Lexuesi tjetër priste radhën…
1.”Tesi i d’Erbervilëve” 1891 – Thomas Hardy
Ndonëse kur u shkrua u pa nga sferat e nalta të Shoqnisë Letrare si libër komercial-seksualist, sot rreshtohet ndër romanet ma të arrira të Letërsisë angleze dhe asaj botnore. E kotë me u zgjatë me autorin e cilësitë e tij të imta artistike (kush ka lexuar e s’e njef Hardin?), por Tesi, nji vajzë katundare, e bukur, e mahnitshme e ndjellëse, kontradiktore e prap tipike, asht ndoshta personazhi femnor fshatar ma afatgjatë në shkrimet anglisht.
Katundare nga një shtëpi pa emër, Tesi nis një aventurë për të përfituar nga loja që familjarët e saj bajnë me emnin e fisit, përngjashëm me një tjetër të fisëm. Tesi do e paguajë rëndë këtë aksion: do dashurohet me epsh nga burra që e shtyjnë dhe poshtnojnë; nga Alek d’Erbervil ajo mbart një fëmijë ‘’të paligjshëm’’që i vdes shpejt. Nga ana tjetër, Zotni Kler i ofron asaj dashtuni e pasion për ta shtyrë atë shi natën e dasmës, me përbuzje… “Unë jam fshatare në lindje; pohon Tesi me kryet nalt. Nga natyra jo!”.
Ambicioze deri në kocka, ajo asht tejet poseduese në shpirtin e saj rural… ” Ai burrë nuk e ka ndryshe fatin, veç të bëhet imi! Askush pos’ meje nuk e prek me dorë!’’… dhe fatkeqësia e vajzës tashma nuk asht e izolueme. Shoqnia angleze po ndryshonte e Tesi bahet simbol i pjesës së saj fshatare.
Kjo vajzë rurale që kërkon me dalë jashtë kornizave konvencionale të kohës, merr vendime të çuditshme e të rënda tek e mbrama. Kush e lexon Tesin e nuk e don atë?!
Lehtësisht i rekomandueshëm nji libër i këtij lloji.
2. “Etër e Bij” 1862 – Ivan Turgenev
Ndoshta romani i parë në Letërsinë moderne ruse. Romani i parë i pranuar unanimisht në rrethet letrare europiane. Mori miratimin e shkrimtarëve me emën, si: Flaubert, Maupassant, etj.
Vetë autori ledhatohej me perceptimin e tillë në Europë dhe kalon shumë vite të jetës atje, një jetë hem letrare e artistike, hem të pakontrolluar, disi akrobatike – aventurore.
‘’Etër e Bij’’ ban fjalë për kapërcyellin e ndërrimit të brezave në Rusi, nga shoqëri fshatare e mbrapambetun, në atë moderne. Janë vite shpërthimesh artistike e kulturore. Në thelb të romanit janë dy të rinj të shkolluar mirë në St. Petersburg (Arkadi Kirsanov dhe Eugeni Bazarov), të cilët i kundërvihen brezit të baballarëve me formimin e tyre shkencor e bindjet nihiliste. Ma konkretisht, kjo “luftë” ushtrohet kundër konservatorizmit rus, në këtë rast kundër Pavel Kirsanov. Lëvizja nihiliste e viteve 1835-1845 në Rusi, mori shkëlqimin e saj prej autorit të mirënjohur Turgenev. Bazarovi, sa modern e nihilist, aq edhe arrogant e refuzues, nuk i druhet vdekjes e vdekja e merr në mënyrë të çuditshme e të dhimbshme.
Stili i Turgenevit asht i veçantë. Lexuesi rrëmbehet mbas dy të rinjve, Kirsanov – Bazarov dhe ideve të tyre në luftë me ambientin fshatar ku zhvillohen ngjarjet (ferma e babait të Kirsanovit)… ka edhe dy linja dashurie që zhvillohen lehtas pa e vënë në hije qëllimin e autorit, pa e kompromentue atë.
Ndoshta ‘’Etër e Bij’’ asht sa ‘’identitet i Turgenevit’’, aq edhe i Letërsisë moderne ruse. Sigurisht që do ia rekomandoja kujtdo, mbasi e kam lexuar katër herë vetë.
3. “Zonja me Kamelie” 1848 – Aleksandër Dyma (biri)
Ky roman asht ndoshta libri që ka lanë ma së shumti gjurmë në mendjet e zemrat e miliona të rinjve nëpër botë, për gjenerata mbas gjeneratash. Ka prekur miliona e miliona zemra. Ka inspiruar duzina shkrimtarësh e artistësh të tjerë, qoftë duke e përdorur këtë vepër direkt, ose indirekt në punime të tjera, në gjini të tjera artistike. Opera ‘’La Traviata’’ e Verdi-t ka marrë jetë nga ‘’Zonja me Kamelie’’. Henri Xhejms e ka cilësuar si historia më e bukur e dashurisë së të gjitha kohrave. Show muzikor, si fjala vjen, ‘’Moulin Rouge’’ (fitues i ”Oskar”). Drama të ndryshme e balete pa numërim kanë gjetë ‘’shtrat’’ tek Zonja .
Historia e librit nuk asht ‘’fiction’’ në këtë rast. Pra, ngjarje të përjetuara me forcën e pasionin djaloshar të autorit përshkruhen në të. Jo fantazi, as huazime ndjenjash. Autori i librit asht djali i shkrimtarit me famë Aleksandër Dyma (ati). Fillimisht u mendue se fama e të atit ndikoi tek suksesi i librit, por jo.
‘’Zonja me Kamelie’’ pat sukses origjinal. Autori e rishkroi atë si dramë dhe e vuni në skenë sa e sa herë… Fillimisht ai pati pritshmëri të ulët për variantin-dramë (po e bëj se kam nevojë për para), por drama qe ‘’furore’’.
Historia e një djali të ri, student në Paris, ka lanë gjurmë, jo veç në Letërsi, por edhe në mendësitë morale dhe etike të Francës dhe botës së asaj kohe. Ai bie në dashuri me një prostitutë (Marie Duplessis). Jo veç personazhi i librit, por edhe vetë autori. A nuk asht autori vetë personazhi?!
Margarita dhe Armandi janë akoma në ajër… i shohim e i prekim, i përjetojmë çdo ditë. Histori të ngjashme ka plot. Mbas ramjes së komunizmit dhe hapjes së Shqipërisë ndaj botës, ne nuk u ndeshëm me prostitucionin veç si industri fitimprurëse e plagë krijuese. Me siguri kemi mjaft raste tutorësh që dashurohen me prostitutat e tyre ‘’si-motra’’, krijojnë mjaft histori interesante, të dhimbshme e të bukura, por që mbesin në heshtje… sekrete të dukshme…
Fakti që Dyma (biri) e shkroi librin në një moshë tejet të re, i jep rinisë një status të veçantë përgjatë historisë së letrave. Ndoshta i vetmi roman i autorit, por sa fama shkon me të!
Sikurse edhe tek “Etër e Bij” edhe këtu kemi të bajmë me një periudhë kapërcyell në jetën e Francës.
Kontradikta e brezave përfaqet përgjatë krejt librit; kontradiktë që ilustrohet mjeshtërisht përmes konfliktit babë-bir, Armandit e të atit.
Kurtizania Margeritë do bahet kështu kurtizania ma e dashtun për lexuesit e këtij libri. Përmes këtij motivi, autori ka radhitur veten në radhën e feministëve të parë (ndoshta i influencuar nga jeta plot peripeci e së amës dhe marrëdhaniet e saj me të atin ). Jeta ‘’prostituore’’ dhe abuzimet seksuale sigurisht që nuk do e kursenin ”prostitutën tonë”. Në certifikatën e vdekjes së Marie Duplessis shkruhet se ajo vdiq nga sifilisi, por ishte tuberkulozi që pllakoste jetët e të shumtëve në shekullin XIX. Fundi i Margeritës asht tragjik. Tragjik asht edhe mendimi i Armandit që ai u tradhëtua nga gruaja që e desht aq shumë.
Ka mjaft e mjaft libra që mund të referohen. Ky sigurisht që do përfshihej në ‘’short-list’’-en time çdo kohë … edhe kur historitë e dashurive “s’kanë ma kuptim”. / ObserverKult
