E kishte lajmëruar komshia ndihmësmjekun e zonës. Në orën nëntë ai iu ndodh pranë plakës. E vizitoi rrëmbimthi duke ndjerë pafuqi për t’i dhënë një diagnozë asaj qënieje të zvetënuar nga mosha, skamja dhe vetmia. U dha formë dyshimeve të tij, nxorri ilaçet. Plaka i kapërdiu me zor, pas pak hapi sytë. Komshia e tërhoqi për ta vendosur shpinën e saj në kokën e shtratit. Plaka nuk kundërshtoi. Ndihmësmjeku u ul në një stol të vjetër druri nga fundi i dhomës, afër derës. Shtëpia kundërmonte erë myku, muret me njolla të verdha e të zeza, oborri, dikur i shtruar me rrasa të bardha guri, tani i përmbytur nga lluca dhe barërat e egëra që shkonin deri te pragu. Gjatë dimrit çatia kishte futur ujë, vende-vende. E tregonte tavani prej fibre druri i cili kishte lëshuar gunga të dukshme sipas pellgjeve me ujin që vinte nga tjegullat e thyera. Plaka jetonte vetëm. Kishte rritur e martuar tre vajza dhe një djalë. Për djalin ishte munduar më shumë. Meqenëse i dukej më i mençur e më i shkathët se motrat, e kishte dërguar në shkollë, në të mesmen dhe në universitet. Quhej Demir, jetonte në qytet me gruan dhe dy vajzat e tij. Ngjitej deri në qendrën e komunës, por jo deri në fshatin e tij, jo deri në shtëpinë prindërore që po mplakej dhe po rrënohej njëkohësisht me nënën e tij. Edhe vajzat e plakës ishin të martuara, por ato jetonin larg. Boll kishin hallet e tyre, fëmijë për të rritur, andralla fshatarësh në luftë për mbijetesë fiziologjike. Ndoshta kishin harruar krejt se nëna e tyre jetonte ende. Sidoqoftë, Demiri nuk kishte pikë dyshimi për ekzistencën e nënës, çdo tre muaj vinte nga qyteti në qendrën e komunës, tërhiqte krejt pensionin e saj dhe kthehej pranë gruas dhe vajzave duarplot e optimist. – Do të bëhesh më mirë, mos u mërzit, – tha komshia, – ja, ka ardhur doktori, do të rrijë këtu sa të shërohesh. – E pashë, e pashë, – belbëzoi plaka pa mundur të rrotullojë kokën sado pak nga ajo qoshe e mugët ku u duk se vajti të ulej ndihmësmjeku. Komshia doli përjashta, ndihmësmjeku e ndoqi. Biseduan pak në oborr. – Do ta pastroj unë, mos u sikletos, – premtoi komshia. – Të kuptohemi, – vijoi të shfajësohej ndihmësmjeku, – punë e thjeshtë është, por asaj vetë do t’i vinte rëndë t’ia ndërroja unë teshat. – Mos e zgjat, – tha komshia e iu përvesh punës. Punë vullnetare, keqardhje dhe mëshirë për plakën. Solli ujë të ngrohtë nga shtëpia e saj, rroba grash të lara e të hekurosura. Më vonë përgatiti ushqim të shijshëm, të ngrohtë. Kur ndihmësmjeku u fut sërisht në dhomën e të sëmurës, bardhësia e çarçafëve dhe aroma e rrobave të pastra e kishin thyer disi dekorin e zymtë në të cilin lakohej profili i mjerë i plakës. Skena po bëhej e denjë për t’u luajtur epilogu i dramës së një njeriu të mirë. Ndihmësmjeku e afroi stolin afër shtratit të plakës. I gëzohej si fëmijë përmirësimit të saj të rrufeshëm dhe e smbrapsi thuajse plotësisht dyshimin se vdekja do të vinte në atë dhomë pas disa orësh. Nuk e mbajti dot gëzimin: – Pate, fat, pate fat, – foli me zë të lartë dhe brofi në këmbë. Komshia tundi kokën në shenjë miratimi, plaka u buzëqeshi. Mbase dhe ajo e kishte ndier se kishte ndodhur një ndryshim i madh me trupin e saj. Filloi t’ju merrte erë duarve, mëngëve, nënkresës. Lëvizjet i kishte të ngadalëta, por sistematike. I pëlqente aroma e sapunit, ngrinte vetullat, rrudhte ballin duke u shëmtuar padashur. E habiste prania e pastërtisë si dhuratë nga njërëzit që po i shërbenin vullnetarisht. Pastërtia ishte dhuratë e çmuar që e priste prej kohësh, por ndërkaq i dukej si e pamerituar, si e gënjeshtërt, si e panevojshme. Fundja ishte pajtuar me fatin e saj të mbramë, pse t’i vinte të tjerët në mundim, në përfundim të rrugës së saj… – Duhet ta mbarosh, – tha komshia për pjatën me gjellë, – mbaroje të bëhesh e fortë, të dalësh në oborr me këmbët e tua, të ushqesh pulat, të ziejmë kafet dhe të llafosemi bashkë. Plaka u përpoq të bindej, kapërdiu disa lugë gjellë. Ndihmësmjeku e përgëzoi. Me zë të ulët i tha komshies: – Jepi më vonë përsëri. Ka vite që vuan nga uria kronike, ka shkrirë, jepi pak e nga pak disa herë në ditë. – E gjora! – Shëëtt! – Nuk dëgjon, jo. – Ashtu?! – Kam qenë në qytet dy muaj, te vajza. Dje u ktheva. Nuk e lija unë të katandisej kështu, – u shpjegua komshia, sikur ta ndiente veten të akuzuar. – Do t’i sjell kafe të ngrohtë. Kur të kthehesh do të na gjesh në oborr duke kuvenduar. – Shumë mirë, – tha ndihmësmjeku, – ndërkohë unë lajmëroj djalin e saj ose Shtëpinë e Pleqve. – Me Demirin mos u lodh, nuk ia vlen, – tha komshia. – Atëherë, Shtëpia e Pleqve, mbase bie dakort me drejtoreshën… – Nuk të vjen në azil kjo, – pohoi komshia, – turpëroj fëmijët, thoshte. Nuk dua t’ju lë nam të tillë. I la komshies disa ilaçe, i shpjegoi rastet e përdorimit për secilin, masën dhe mënyrën e dhënies. Komshia i përvetësoi udhëzimet. Dukej sheshit se i kishte ndodhur shpesh të përkujdesej për të sëmurët. – Të rëndova ca, – i tha ndihmësmjeku. – Asgjë, asgjë, – kundërshtoi komshia. Faton (kështu quhej plaka) e kam si nënën time. Kemi ardhur nuse në këtë fshat nga larg, kemi kaluar dyzet vite bashkë. Ia kemi kaluar për mrekulli, ka qenë grua e urtë, e dashur. Në mbarim të asaj dite, pasi bëri vizita të tjera në fshat, ndihmësmjeku zbriti për në qytet. Rrugën prej 7 kilometrash deri në xhaden kryesore e bëri në këmbë. Nuk kishte furgona. Në atë orë furgonat zakonisht ktheheshin për në fshat duke rënkuar nëpër rrugën e gjatë malore. Në shtëpi nuk gjeti ndriçim elektrik. Gruaja pati padurimin ta qortonte në errësirë: – Humbe fare. Ku ishe? Të pritëm! Djalin e zuri gjumi pa ngrënë darkë. – Rast urgjence në fshat, rast fatkeq. – Ka njerëz në fshat! – Ka, tek-tuk, disa të moshuar. – Uff…
*** Ditën e rrogave dhe pensioneve ndihmësmjeku u përball me zotin Demir në zyrat e komunës. Demiri bisedonte me zë të fortë me një shofer furgoni. Me sa kuptohej, ishte grindur me arkëtarin e komunës. Shoferi e tallte duke i bërë lajka: – Je i zoti, Demir. Di t’i trajtosh problemet. Po lekët e pensionit të plakës i more? – I mora, deri në qindarkën e fundit i mora. – Këtyre u le bakshish? – T’ju lija bakshish, përse? Për pensionin e simë mëje?! Kurrë! Pak zhvasin këta të korruptuar, duan dhe nga unë. Maskarenjtë. – S’janë aq të këqinj sa duken, – vijoi të tallej shoferi. – I njoh me dhëmbë e dhëmballë. Vampirë janë, pisa, horra të poshtër. – Po, po, – dha pëlqimin shoferi, – janë të poshtër. – Përveç kryetarit, – plotësoi Demiri, – kryetari është burrë i rrallë, fisnik, rob zoti. Kësaj komune vetëm kryetari i ka mbetur. Zotni burrë. Të tjerët futi në thes e hidhi në det të mbyten. Kot sa hanë bukën e qeverisë. Ndihmësmjeku u ngjit sërisht në fshat aëtë ditë. Plakën dhe komshien i gjeti bashkë. Komshia kishte lyer me gëlqere faqen ballore të shtëpisë, kishte larë dyshemetë dhe perdet. Pas një jave ndihmësmjeku shkoi përsëri atje me autoambulancën e spitalit. I kishte telefonuar komshia: -Fatua është shumë rëndë. Komshia kishte dalë në qendrën e fshatit. Atje e priti autoambulancën. Iu drejtua ndihmësmjekut: – Po jep shpirt. E ktheni kot në jetë me gjilpëra. Sa ka vuajtur… – Si? – Dy herë i ndali pulsi. Pandeha se mbaroi, por i hapi sytë kur i fola në emër. U kthye në jetë nga meraku. – Ҫ’farë meraku?!- pyeti ndihmësmjeku i befasuar. – Meraku për djalin e saj. Pret Demirin t’i vijë. Këndej nga këto anë njerëzit nuk japin dot shpirt pa e parë edhe një herë, për herë të fundit njeriun e tyre më të dashur. Kishin arritur ndërkohë në oborrin e shtëpisë së plakës. Ndihmësmjeku ia la komshies çantën e punës. Me hapa të nxituar e përshkoi rrugën deri te dera. Gjunjët iu drodhen, diçka po i mblidhej në fyt. Me kurrizin e dorës fshiu sytë që iu njomën papritur, mandej u fut brenda dhe thirri: -Erdha, mama, erdha. Ja ku më ke. (2001)
