Artistët origjinalë si ai nuk lindin shpesh dhe janë të rrallë. Dhe sigurisht që është dramë, kur kaq të rrallë sa janë, këta artistë lindin dhe në kohën e gabuar siç lindi Françesk Radi në diktaturë.
E megjithatë shpirti i tij artistik mbijetoi. Një kantautori nuk mund t’i marrësh talentin. Një artisti origjinal nuk mund t’i marrësh artin. Por mund t’i marrësh skenën. Dhe këtë, regjimi diktatorial në Shqipëri e bëri me Françesk Radin.
Fill pas diplomimit në Akademinë e Arteve, atë për plot 20 vjet e dërguan në Fushë-Arrëz. Qarkullimi i profesionistëve ishte një procedurë e zakonshme e atyre viteve. Por të dërgoje një nga artistët më të spikatur të brezit të ti ishte çudi.
Kantautorin e parë shqiptar, këngëtarin e parë që shfaqej në skenë me kitarë. Mësues në një vend të vogël- sigurisht nuk ishte pjesë e procedurës. Ishte masa që u mor ndaj artistit që ishte komentuar disa herë për pamjen. Veshjen dhe stilin e tij ndryshe .
Nga e ëma, ai kishte të afërm Vinçens Prenushin, klerikun folklorist e poet, që humbi jetën në burgjet komuniste. Dhe nga i ati, Lazër Radin, juristin dhe përkthyesin e dënuar gjithashtu me burg që në vitin 1972. Kur i erdhi radha Françesk Radit të qarkulloj, jetonte në internim si punëtor krahu në bujqësi.
Transferimi i tij ndodhi pas të famshmit festivali i 11-të i këngës në RTSH. Djaloshi i ri, i shndërruar në një artist të njohur me këngët “Adresa” dhe “Biçikleta” që, për hir të suksesit të tyre, u kthyen edhe në videoklipe, si të parat në Shqipëri, u dërgua në Fushë-Arrëz.
Transferimi i tij ndodhi pas të famshmit festivali i 11-të i këngës në RTSH. Aty Françesk Radi solli këngën-protestë ndaj luftës në Vietnam “Kur dëgjojmë zëra nga bota”.
Qëndrimi kundër kësaj lufte përputhej me qëndrimin e përgjithshëm të politikës në Shqipëri. E pazakonta ishte pamja. Një djalë me flokë paksa të gjatë, me kitarë në krahë, që kundërshtonte luftën me muzikë.
Përputhej gjithashtu me rininë pacifiste dhe liberale që kishte krijuar një rrymë botërore në vitet ’70 dhe kjo ishte e ndaluar në Shqipëri. E megjithatë sesi u kombinuan arsyet e qëndrimit ndaj Françesk Radit, i dinë vetëm ata që e thurën këtë qëndrim dhe e kthyen në një masë ndaj tij.
Në mbledhjen e Lidhjes së Artistëve, pas këtij festivali, Françesk Radi do të kritikohej dhe rruga e tij artistike e nisur në kryeqytet do të ndërpritej për t’u dërguar në rrethin e Pukës.
E megjithatë nuk mundën t’ia merrnin talentin, as stilin, as ngjyrën e zërit. As të kënduarit me kitarë dhe as shpirtin e artistit, por ia plagosën. Aq më tepër që te njerëz si Françesk Radi, artisti dhe njeriu kanë të njëjtin shpirt.
“Shkëputja ime prej disa vitesh jashtë muzikës, jashtë profesionit, ka lënë gjurmë. La gjurmë në atë kohë sepse një muzikanti, një kantautori t’i heqësh të drejtën e profesionit, ka qenë gjë e tmershme. Aty ku isha, ishte e vështirë të bëja atë që ndieja. Ishte e vështirë që unë të dilja jashtë karakterit tim. Muzika nganjëherë është edhe vulë e kohës, kështu që çdo gjë shkoi edhe me kohën…”, është shprehur Françesk Radi dikur.
E megjithatë ai nuk ishte njeriu që ankohej për goditjet dhe që i shprehte publikisht vuajtjet. Ndërroi jetë më 3 prill 2017. Ai ishte njeriu-artist që ulte kokën mbi kitarë, për t’i shndërruar në krijime muzikore temat shoqërore të kohës. Për të lënë pas një muzikë origjinale dhe mesazhe të pashlyeshme, siç e tregoi që në vitin 1972 me këngën e Vietnamit.
Siç bëri pas viteve ’90 kur iu rikthye skenës së privuar me këngë si “Rroku i burgut”, “Humba pranverën”, “Zemër e plagosur” etj…
Françesk Radi lindi më 13 shkurt 1950, jo në vitet më të mira për një artist si ai. Megjithatë arriti ta mbajë gjallë shpirtin artistik dhe të përdorë në të mirë të muzikës edhe dëmin që iu bë karrierës së tij.
Në vendin e izoluar verior ai njohu nga afër folklorin dhe instrumentet popullore, që ia shtoi muzikës dhe interpretimeve të tij. Duke prodhuar krijime shumë origjinale në vitet në vazhdim, deri kur mbylli sytë para kohe, pas një hemorragjie cerebrale, më 3 prill 2017./revista-ai.com
ObserverKult
Lexo edhe:
FRANÇESK RADI: SYTË E MI JANË TË PËRLOTUR, SA MALL QË KAM (TEKSTI DHE…
