Nuk ka shkrimtar tjetër në botë, që të ketë shënuar historinë e letërsisë dhe imagjinatën tonë si Uilliam Shekspiri, 460 vjetori i të cilit do të festohet më 23 prill.
Kur ishte dyzet vjeç, Otelloja e tij u vu në skenë për herë të parë në Pallatin Whitehall në Londër, tragjedia që tregon për xhelozinë e çmendur dhe obsesive të protagonistit për gruan e tij, Desdemonën.
Është tipikja e një drame që do të përsëritet në qindra shtëpi dhe rrugë të errëta, duke njollosur mure dhe gropa me gjak. Sot e quajmë feminicide dhe e dimë që nuk ka lidhje me dashurinë.
Nuk është vetëm emocioni shkatërrues i Otello-s. Ashtu si të gjitha ndjenjat njerëzore, edhe xhelozia lëviz përgjatë një vazhdimësie.
Nëse në një ekstrem bëhet, siç shkruante dramaturgu anglez, “një përbindësh me sy të gjelbër që tallet me ushqimin me të cilin ushqehet”, në të kundërtën e vet ajo merr një aspekt që mund ta konsiderojmë fiziologjik, dhe që shpreh një frikë njerëzore të kuptueshme nga humbja e një njeriu të dashur.
Një frikë që, sipas specialistëve, të gjithë e përjetojmë që në moshë të re, për shembull me ardhjen e një vëllai të ri të vogël dhe që, duke marrë maska të ndryshme, na shoqëron gjatë gjithë jetës: ka xhelozi për miqtë e zemrës, një për të dashurit e parë, një për objekte veçanërisht të rëndësishme, një për kolegët. Por mbi të gjitha e përjetojmë në jetën në çift.
Studime mbi majmunët
Xhelozia është një ndjenjë komplekse, e cila përfshin dimensione të shumta brenda saj. “Është një gjendje emocionale që mund të favorizojë kohezionin e çiftit dhe të garantojë riprodhimin”, shpjegon Giancarlo Cerveri, ekspert i shëndetit mendor, dhe autor i librit “Mos u fikso”.
Nga një eksperiment mbi majmunët monogamë të Amerikës së Jugut (botuar në revistën Frontiers in Ecology and Evolution) duket se ndjenja mund të jetë e rëndësishme për të mbajtur një çift të bashkuar.
“Ai që nuk është xheloz, nuk dashuron”, shkruante Shën Agustini.
Sipas vizionit romantik, xhelozia “e mirë” dhe e kontrollueshme është homologia e dashurisë. E parë në këtë prizëm, ajo bëhet një lloj aleati për t’i demonstruar tjetrit se sa kujdesesh për të, për të ruajtur ndjenjën e ndërsjellë me kujdes dhe vëmendje dhe për të rritur harmoninë në çift.
“Në disa raste mund të luajë një rol pozitiv në lidhjen sociale, duke sinjalizuar gjithashtu se një marrëdhënie mund të ketë nevojë për më shumë vëmendje,” konfirmon Karen Bales, një psikologe në Universitetin e Kalifornisë.
Frika e fshehur
Një studim britanik i publikuar në Sage Open theksoi se si xhelozia mund të veprojë si kambanë alarmi në lidhje me disa rreziqe për marrëdhënien dhe motivojnë njerëzit të kenë sjellje mbrojtëse.
Megjithatë, kini kujdes që të mos përgjithësoni dhe banalizoni. “Nëse në disa çifte një aluzion xhelozie perceptohet si një shprehje e interesit të vërtetë, në disa të tjera është një ndjenjë krejtësisht e papranueshme dhe e patolerueshme”, shton Cerveri.
Prandaj, është e rëndësishme që të dy partnerët të jenë në harmoni edhe në këtë front.
Në të gjitha rastet, nuk mund të jepet një gjykim gjithmonë pozitiv: megjithëse një shkallë e caktuar xhelozie mund të jetë fiziologjike, ajo nuk është një shenjë dashurie, në kuptimin e dëshirës për të mirën e tjetrit, por më tepër frikë nga humbja e objektit të dëshirës tënde.
Nga pikëpamja psikologjike, xhelozia mund të lindë nga një pasiguri në çift. “Subjekti xheloz nuk e percepton plotësisht dashurinë e partnerit, pavarësisht se ky i fundit ofron siguri dhe konfirmime verbale”, vijon Cerveri.
“Ndonjëherë kjo ndodh sepse përmes komunikimit joverbal transmetohen mesazhe që nxisin pasiguri, duke shkaktuar dyshime për ndjenjat reale të shprehura”.
Kompleksi i inferioritetit
Në shumë raste ekziston një pasiguri personale, në mos një kompleks inferioriteti i kombinuar me mungesën e vetëvlerësimit.
Ju nuk ndiheni të barabartë me të dashurin tuaj dhe e konsideroni atë “shumë” për veten tuaj: më të bukur, më inteligjente, të re, të sjellshëm.
Tjetri përdoret si një mbështetje psikologjike sipas mekanizmit: “Unë kam vlerë vetëm nëse zotëroj diçka dhe nëse e humb këtë diçka, atëherë nuk vlej më”.
Frika e humbjes së tjetrit nuk lind nga një fakt real, por nga një skenar mendor që krijon individi, ashtu si në rastin e Otello-s, në mendjen e të cilit Jago mbjell farat e dyshimit.
Kështu, zhvillohet vuajtja dhe shpesh një përvojë depresive, e cila mund të ndikojë jo vetëm në sferën emocionale, por edhe në të gjitha dimensionet e jetës.
“Xhelozia formohet pa asnjë respekt për atë që është, ose çfarë nuk është, ose çfarë ndoshta nuk do të jetë kurrë; që është diçka e cila, sjell dhimbje të vërtetë nga një e keqe e imagjinuar”, shkruante Umber Eco në romanin e tij historik “Ishulli i një dite më parë”.
ObserverKult
Lexo edhe:
O MOJ SHQYPNI, E MJERA SHQYPNI, KUSH TË KA QITË ME KRYE N’HI?…
Pashko Vasa: O moj Shqypni
O moj Shqypni, e mjera Shqypni,
Kush te ka qitë me krye n’hi?
Ti ke pas kenë një zojë e randë,
Burrat e dheut të thirrshin nanë.
Ke pasë shumë t’mira e begati,
Me varza t’bukura e me djelm t’ri,
Gja e vend shumë, ara e bashtina,
Me armë të bardha, me pushkë ltina,
Me burra trima, me gra të dlira;
Ti ndër gjith shoqet ke kenë ma e mira.
Kur kriste pushka si me shkrep moti,
Zogu i shqyptarit gjithmonë i zoti
Ka kenë për luftë e n’luftë ka dekun
E dhunë mbrapa kurr s’i mbetun.
Kur ka lidhë besën burri i Shqypnisë,
I ka shti dridhën gjithë Rumelisë;
Ndër lufta t’rrebta gjithëkund ka ra,
Me faqe t’bardhë gjithmonë asht da.
Por sot, Shqypni, pa m’thuej si je?
Po sikur lisi i rrxuem përdhe,
Shkon bota sipri, me kambë, të shklet
E nji fjalë t’ambël askush s’ta flet.
Si mal me borë, si fushë me lule
Ke pas qenë veshun, sot je me crule,
E s’të ka mbetun as em’n as besë;
Vet e ke prishun për faqe t’zezë.
Shqyptar’, me vllazën jeni tuj u vra,
Ndër nji qind çeta jeni shpërnda;
Ca thone kam fè ca thonë kam din;
Njeni:”jam turk”, tjetri:”latin”
Do thonë: “Jam grek”, “shkje”-disa tjerë,
Por jemi vllazën t’gjith more t’mjerë!
Priftnit e hoxhët ju kanë hutue,
Për me ju damun me ju vorfnue!
Vjen njeri i huej e ju rri n’votër,
Me ju turpnue me grue e motër,
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
