Kultura jonë letrare zë fill nga përkthimet. Për dimensionet e një letërsie si e jona, pa kaluar në gjykime euforike as narciste, roli i përkthyesve është më i madhi. Ky rol është i tillë, sepse u bë mekanizmi numër një dhe i vetmi që e vendosi individin e zgjuar shqiptar me aspirata të vërteta kulturore, përballë veprave më madhore që ka krijuar gjenia e letrarëve botërorë. Dhe kjo punë fillon qysh me Gjon Buzukun e këtej.
Nga Zija Vukaj
Për fat ne kemi pasur përkthyes apo shqipërues të mrekullueshëm, të cilët kanë kombëtarizuar librat e shenjë, eposet e botës, gjenitë e penës që nga Homeri e deri në ditët e sotme.
Siç është marrë vesh me kohë përkthimi është një krijim i mirëfilltë letrar. Duke qenë i tillë, edhe ky domen i letërsisë ka hierarkinë e vet, ka korifejtë dhe kulminacionet e pavdekshme të artit të shqipërimit. Meqenëse shijet janë personale, secili lexues ka të drejtë të paraqesë pëlqimet e veta për përkthimin më mbresëlënës nga letërsia e huaj.
Kuptohet se një përkthim kryevepër, jo gjithmonë përkon me përkthimin e një kryevepre të shkruar nga një shkrimtar i huaj. Në këtë kontekst dhe me të drejtën e ushtrimit të shijes sime, unë do të vendosja në krye të vendit përkthimin e Dhimitër Paskos të romanit “Frymë të vdekura” të Nikollai V. Gogol.
Pse më duket mua i tillë? Çfarë ka ndodhur që është rindërtuar për së dyti një kryevepër nga origjinali. Në një kuturisje parabolike guxoj ta krahasoj në mënyrë pak të vrazhdë punën që ka bërë Mitrushi me këtë ngrehinë artistike. Kjo i ngjan punës së një arkitekti që ka dëshirë të ndërtojë në brigjet shqiptare një godinë të shkëlqyer, identike me atë që ka parë diku në ndonjë vend të botës. Dhe ia ka dalë.
Ka qenë tejet e vështirë, pasi ky libër është një sfings, është një bukuri që vret (vret shumë përkthyes). Sfidës së shqipërimit i shtohet të qenit një poemë, siç e quan vetë Gogoli i madh dhe aspektit poetik i shtohet edhe një humorizëm ndërtuar mbi antifrazën dhe groteskun e një abstragimi të nivelit të epërm.
Nga ana tjetër, natyralizmi që përshkon këtë vepër kërkon një arsenal të pazakontë leksikor dhe një virtuozitet stilistik që e kishte veç Mitrushi. Duket sikur kjo vepër kishte lindur për t’u përkthyer veç prej Kutelit. Kjo për arsye se përveç shqipërimit, Mitrushi ka lundruar endshëm në dallditë e stilit të vet të harlisur, duke e ngjyrosur veprën e autorit të huaj me AND-në e vet letrare, a thua se është ky vetë krijuesi i parë i saj.
Të thotë mendja se gjithçka e kësaj vepre mban vulën e Mitrush Kutelit, aq sa në përhumbjet e një leximi të përqendruar, kur lexuesi shkëputet për një çast të meditojë mbi gjeninë e autorit, i duket se po mediton mbi autorin shqiptar, duke “harruar” emrin e gjigantit rus Nikollai V. Gogol.
Këtyre duhet t’u shtojmë edhe një fakt tepër të rëndësishëm: Në një vështrim të ftohtë dhe objektiv Mitrush Kuteli është nga prozatorët më të mëdhenj të letërsisë shqipe, qysh në themelimin e saj, aq sa është e vështirë t’i vihet përkrah dikush tjetër.
ObserverKult
Lexo edhe:
