Nga James Thurber*
Kalova në të gjithë lëndët e tjera që kisha në universitet por asnjëherë nuk arrita të marr notë kaluese në Botanikë. Kjo vinte sepse të gjithë studentët e botanikës duhej të kalonin disa orë në javë në një laborator duke shikuar me mikroskop qelizat e bimëve dhe unë kurrë nuk arrita të shoh gjë përmes mikroskopit. Kjo e tërbonte instruktorin tim. Ai bridhte nëpër laborator i kënaqur me progresin që kishin bërë të gjithë studentët e tjerë në skicimet e tyre dhe kështu më tregonte strukturën interesante të qelizave të lules derisa vinte tek unë. Unë vetëm qëndroja kot aty. “Nuk shoh asgjë”, i thosha. Ai fillonte mjaft i durueshëm, duke më shpjeguar sesi çdokush mund të shihte përmes mikroskopit por ai gjithnjë përfundonte i xhindosur, duke pohuar që unë mund të shoh në mikroskop, por thjesht shtirem se nuk mundem. ”Kjo më bën të mos e shijoj bukurinë e luleve”, i thosha. “Nuk na intereson bukuria në këtë aspekt”, thoshte ai. “Na intereson vetëm ajo që mund të quhet mekanika e shkrepjeve.”. “Po, i thosha, por unë s’arrij të dalloj gjë”. “Përpiqu edhe njëherë”, thoshte ai dhe unë do të vija syrin në mikroskop dhe të mos shihja aty asgjë përveçëse herë pas here një substancë të mjegulltë qumështore – që ishte fenomeni i mospërshtatjes. Supozohej të shihje aty një organizëm të gjallë nervoz të qelizave të bimës të konturuara qartë. “E shoh çfarë duket si ngjyrë qumështi”, i thosha atij. Kjo mendonte ai, vinte si rezultat i mosrregullimit të duhur të mikroskopit, kështu që ai do ta rregullonte atë përsëri për mua apo më shumë për veten e tij. Dhe unë do të shikoja përsëri dhe të dalloja vetëm qumësht në të.
Në fund mora një të drejtë kalimi me shtyrje provimi siç quhej dhe prita një vit dhe tentova përsëri. (Duhej të merrje notë kaluese në një prej shkencave biologjike ose ndryshe nuk mund të diplomoheshe). Profesori ishte kthyer nga pushimet i nxirë si boronicë me sy që i shkëlqenin dhe me padurim për të shpjeguar strukturën e qelizës përsëri në orën e tij. “Ok”, më tha, me fytyrë të çelur, kur u takuam në orën e parë të laboratorit të semestrit, ‘Do t’i shohim qelizat këtë herë, apo jo?.” “Po. zotëri,” i thashë. Studentët në të djathtë, në të majtë dhe përballë meje ishin duke parë qelizat dhe çfarë ishte më e mira, po vizatonin qetësisht pamje të tyre në fletore. Sigurisht, unë nuk shihja asgjë.
“Do të përpiqemi,” më tha profesori me seriozitet, “do ta rregullojmë mikroskopin në mënyrën më të mirë të mundshme. Kam dëshmitar Zotin tani që do ta rregulloj këtë xham kështu që ti të mund të shohësh qeliza në të apo do të heq dorë përfundimisht nga mësimdhënia. Në njëzet e dy vite botanikë, unë…”, ai befas e ndërpreu fjalën sepse filloi t’i dridhej gjithë trupi si Lionel Barrymore, donte vërtet të ruante durimin sepse i kishte tendosur mjaft nervat me mua.
Kështu që tentuam me çdo rregullim të mikroskopit që mund të bëhej. Në vetëm një rast, pashë diçka që ishte veçse errësirë apo një perde e njohur qumështore dhe në atë herë pashë për kënaqësinë time dhe për çudi, një konstelacion të shumëllojshëm të grimcave, piklave dhe njollave. Këto i skicova me nxitim. Instruktori, duke parë aktivitetin tim, erdhi prapë nga një tavolinë ngjitur, me një buzëqeshje në buzë dhe me vetulla të ngritura me shpresë. Ai shikoi në vizatimin tim të qelizave. “Çfarë është kjo?’, pyeti ai me një shenjë klithjeje në zë. ‘Kjo është çfarë pashë” i thashë. ‘Ti nuk ke parë gjë, asgjë, asgjë”, ulëriti, duke humbur kontrollin e durimit menjëherë, pastaj u përkul dhe shikoi vëngër në mikroskop. Koka e tij u ngrit menjëherë, “ai është syri yt”, bërtiti. “Ti ke fiksuar lentet kështu që ai pasqyrohet aty! Ti ke vizatuar syrin tënd!”
Një lëndë tjetër që nuk e pëlqeja, por disi ia arrita të kaloja, ishte ekonomiku. Shkova në atë klasë direkt nga klasa e botanikës, gjë që nuk më ndihmonte të kuptoj asnjërën lëndë. I ngatërroja shpesh me njëra-tjetrën. Por jo aq shumë sa një student tjetër i klasës sonë të ekonomikut i cili vinte direkt nga laboratori i fizikës. Ai ishte lojtar në një skuadër futbolli, quhej Bolenciecvz. Në atë kohë, Universiteti i shtetit të Ohajos kishte një nga skuadrat më të mira të futbollit në vend dhe Bolenciecvz ishte një prej yjeve më të shquara të tij. Me qëllim që të pranoheshe të luaje aty, ishte e domosdoshme për të që të vazhdonte studimet, një gjë shumë e vështirë ndërkohë që ai ishte gojëkyçur si një ká dhe nuk ishte i zgjuar. Shumica e profesorëve të tij ishin të butë dhe e ndihmonin mjaft atë. Asnjëri nuk i jepte atij pyetje me shumë aluzione në përgjigje apo i kërkonte atij përgjigje më të thjeshta sesa një profesor ekonomiku, një burrë i hollë, i druajtur i quajtur Bassum. Një ditë kur ishim në lëndën e transportimit dhe shpërndarjes, i erdhi radha Bolenciecvz për t’u përgjigjur. “Më thuaj një mjet transporti,” i tha profesori. Asnjë shenjë drite nuk u duk në sytë e lojtarit të madh. “thjesht një mjet transporti,’ tha edhe njëherë profesori. Bolenciecvz po qëndronte duke e parë ngulmët atë. “Kjo mund të jetë, vijoi profesori, çdo mjet, agjenci apo metodë e shkuarjes nga një vend në një tjetër.’ Bolenciecvz kishte shikimin e një njeriu të futur në kurth. “Mund të zgjidhni ndërmjet automjeteve me avull, të tërhequra nga kuajt apo me energji elektrike,” tha instruktori. “Unë mund të sugjeroj një që marrim zakonisht kur bëjmë udhëtime të gjata në tokë.” Ishte një heshtje e thellë në të cilën secili ndihej i parehatshëm, duke përfshirë Bolenciecvz dhe z. Bassum. Befas, z. Bassum e theu heshtjen në një mënyrë të çuditshme. “Ko- ko- ko,” tha ai me një zë të ulët dhe fytyra iu skuq menjëherë. Ai po shikonte me një vështrim lutës në klasë. Të gjithë ne, sigurisht ndanim dëshirën e z. Bassum që Bolenciecvz duhej të ishte në një nivel me klasën në ekonomik sepse loja e Illinois, një prej më të vështirave dhe më të rëndësishme të sezonit ishte vetëm një javë më pas. ‘Tu, tut, tuut, tuuuuut!’ një student me një zë të trashë gjëmoi dhe ne të gjithë shikuam me inkurajim drejt Bolenciecvz. Dikush tjetër bëri një imitim të mirë të lokomotivës që nxirrte avull. Vetë z. Bassum e përmbylli shfaqjen e vogël, ‘ding, dang, ding, dang,” tha ai me shpresë. Bolenciecvz ia kishte ngulur sytë dyshemesë, duke u përpjekur për ta gjetur, balli i tij i madh ishte rrudhur, duart e tij të mëdha ishin duke u fërkuar me njëra-tjetrën, fytyra i ishte skuqur.
“Si ke ardhur në kolegj këtë vit z. Bolenciecvz?” pyeti profesori. “Çufa, çufa, çufa, çufa”
“Babai im më ka sjellë”, tha futbollisti.
‘Me çfarë?”, pyeti Bassum.
“Unë paguaj me zbritje”, tha lojtari me një zë të ulët, të ngjirur, që dukej se ishte në siklet.
“Jo, jo, tha z. Bassum, më thuaj një mjet transporti me të cilin ke ardhur deri këtu?”
“Tren”, tha Bolenciecvz
“Shumë mirë, tha profesori, tani, z. Nugent a do të na tregoni…“
Nëse i kaloja me ankth botanikën dhe ekonomikun- për arsye të ndryshme- puna në palestër ishte edhe më keq. Unë nuk dua as ta sjell ndër mend. Ata nuk të lejonin të luaje lojëra apo të bëheshe pjesë e skuadrës duke mbajtur syze dhe unë s’mund të shihja me të miat larg. Përplasesha me profesorët, hekurat horizontalë, studentët e bujqësisë dhe rrathët luhatës të hekurit. Duke mos qenë në gjendje për të parë, mund ta merrja topin por s’mund ta pasoja atë. Gjithashtu, që të kaloje lëndën e palestrës (dhe ishte detyrim për diplomimin), duhej të mësoje not nëse nuk dije akoma. Unë nuk i pëlqeja pishinat e notit dhe as instruktorin e notit dhe pas gjithë këtyre viteve, ende nuk di not. Asnjëherë nuk bëra not por e kalova megjithatë lëndën e palestrës duke i dhënë një studenti tjetër numrin tim të palestrës (978) që të notonte në pishinë në vendin tim. Ai ishte një djalosh bjond, i qetë, miqësor me numër 473 dhe do të kishte parë edhe mikroskopin për mua nëse do të kishim arritur por nuk mundëm. Një gjë tjetër që nuk e pëlqeja në punën e palestrës ishte që të detyronin të zhvisheshe në ditën e regjistrimit. Është e pamundur për mua të ndihem rehat kur jam i zhveshur dhe duke më bërë shumë pyetje. Prapëseprapë e bëra më mirë sesa një student skarravel i bujqësisë që ishte ekzaminuar përpara meje. Ata pyesnin çdo student në çfarë kolegji ishte, pra në Arte, Inxhinieri, Tregti apo Bujqësi. ‘Në çfarë kolegji jeni?’ e pyeti fluturimthi instruktori të riun përballë meje. ‘Universiteti i shtetit të Ohajos’ u përgjigj ai me shpejtësi.
Nuk ishte studenti i bujqësisë, por ishte një tjetër, shumë i ngjashëm me të që vendosi të vazhdonte gazetari, ndoshta duke u bazuar në atë që kur bujqësia të telendisej keq, ai t’i kthehej prapë punës së gazetarisë. Ai nuk e kuptonte, natyrisht që kjo do të ngjante shumë si të biesh prapa me të gjithë trupin mbi një kuti të veglave të zdrukthëtarit. Haskins nuk dukej i prerë për gazetari, duke qenë shumë i sikletshëm për të biseduar me çdo njeri dhe i paaftë për të përdorur një makinë shkrimi por redaktori i gazetës së kolegjit e caktoi atë të merrej me shkrimet për haurin e lopëve, vathën e dhenve, stallën e kuajve dhe në përgjithësi për departamentin e fermës së kafshëve. Kjo ishte me të vërtetë një ‘goditje’ e fortë sepse i duhej pesë herë më shumë material dhe dhjetë herë më shumë kohë aq sa një përvetësim legjislacioni i Kolegjit të Arteve Liberale. Studenti i bujqësisë i njihte kafshët por prapëseprapë historitë e tij ishin monotone dhe pa ngjyrë. Atij i shkonte e gjithë mbasditja me një shkrim, sepse i duhej të kërkonte çdo germë në makinën e shkrimit. Nganjëherë ai duhej të pyeste dikë tjetër ta ndihmonte për të kërkuar “C’ apo “L” që në veçanti, ishin gërma të vështira për të për t’i gjetur. Redaktori i tij më në fund u bezdis aq shumë me fermerin-gazetar sepse pjesët e tij ishin jo interesante. “Shiko këtu, Haskins, u kthye ai papritur drejt tij një ditë, “përse nuk kemi asnjëherë diçka të freskët prej teje për stallën e kuajve? Këtu ne kemi dyqind krerë kuaj në këtë kamp, më shumë se në çdo universitet tjetër të Ligës Perëndimore përveçse në Purdue- dhe megjithatë ju asnjëherë nuk arrini të nxirrni ndonjë fakt real për to. ‘Tani heto në stallën e kuajve dhe qëmto diçka vërtet interesante. Haskins u çapit jashtë dhe u kthye brenda një ore, ai tha se çoç kishte bërë. ‘Mirë, fillo me diçka tërheqëse’, i tha redaktori. ”Diçka që njerëzit do ta lexojnë.” Haskins iu vu punës dhe brenda disa orëve solli një fletë gazete të shtypur mbi tavolinë; ishte një histori dyqind fjalëshe rreth disa sëmundjeve që kishin shpërthyer tek kuajt. Fjalia e tij hyrëse ishte e thjeshtë por rrëmbyese: “Kush i ka vënë re plagët tek kuajt më të mirë në stallën e fermës së kafshëve?”
Shteti i Ohajos ishte një universitet me fonde shtetërore dhe prandaj dy vitet e stërvitjes ushtarake ishin të detyrueshme. Ne u stërvitëm me pushkë të vjetra Springfield dhe studiuam taktikat e Luftës Civile megjithëse Lufta Botërore po vazhdonte në atë kohë. Në orën 11, çdo mëngjes, mijëra rrula dhe studentë të vitit të dytë dislokoheshin në kamp, duke u zvarritur të ngrysur, lart drejt ndërtesës së vjetër të kimisë. Ishte një trajnim i mirë për një lloj gjendje lufte që kishte filluar ndaj Shiloh por nuk kishte lidhje me çfarë po ndodhte në Evropë. Disa njerëz mendonin se pas saj qëndronte paraja gjermane por ata nuk guxonin ta thoshin hapur këtë ose ndryshe do të plaseshin në burg si spiunë gjermanë. Ishte një periudhë e mendimit të turbullt dhe shënoi, besoj unë, rënien e arsimit të lartë në Middle West.
Si ushtar, unë nuk isha asnjëherë i mirë, aspak. Pjesa më e madhe e kadetëve ishin ushtarë indiferentë të mërzitshëm, por unë isha edhe më keq. Njëherë gjenerali LittleField i cili ishte komandant i korpusit të kadetëve u shfaq papritur përballë meje gjatë stërvitjes së regjimentit dhe ma tha copë ‘Ju jeni telashi kryesor në këtë universitet”. Unë mendoj se ai do të thoshte se tipi im ishte telashi kryesor në universitet por mund ta kishte pasur fjalën edhe individualisht. Unë isha mediokër në stërvitje, sigurisht – gjë që shkoi kështu deri në vitin e fundit. Nga ajo kohë, isha stërvitur më gjatë se çdokush tjetër në Ligën Perëndimore, duke ngelur në Ushtarake në fund të çdo viti paraprirës kështu që duhet ta bëja çdo gjë përsëri. Isha i vetmi maturant ende me uniformë ushtarake. Uniformë e cila kur kishte qenë e re më kishte bërë të dukem si një faturist hekurudhe interurban dhe tani që i kishte dalë ngjyra dhe më binte ngushtë më bënte të dukesha si Bert Williams në rolin e tij të hamallit. Kjo kishte përfundimisht një efekt negativ në moralin tim. Madje edhe kështu, isha bërë në praktikën e përditshme, një tip i çuditshëm në manovrat e skuadrës.
Një ditë gjeneral Littlefield e zgjodhi kompaninë tonë nga i gjithë regjimenti dhe tentoi ta ngatërronte përmes dhënies së detyrave nga një lëvizje në një tjetër aq shpejt sa mund t’i ekzekutonim ato; skuadrat djathtas, skuadrat majtas, skuadrat në të djathtë në rresht, skuadrat në të djathtë në rreth, skuadrat e frontit të majtë në rresht, etj. Brenda rreth tre minutave njëqind e nëntë burra ishin duke marshuar në një drejtim dhe unë po marshoja tutje në një kënd dyzet gradë, vetëm. “Kompani, ndal! gërthiti gjeneral Littlefield, “Ai burri është i vetmi që po e bën drejt”. Për këtë arritje më bënë tetar.
Ditën tjetër gjenerali Littlefield më thirri në zyrën e tij. Ai po vriste miza kur hyra brenda. Unë isha i heshtur dhe ai ishte i heshtur gjithashtu, për një kohë të gjatë. Mendoj se nuk i kujtohesha apo e dinte përse më kishte kërkuar por ndoshta ai nuk dëshironte ta pranonte. Ai vrau disa miza të tjera, duke i mbajtur sytë mbi to nga afër përpara se t’i godiste me rrahëse. “Zbërtheje pallton”, theu heshtjen ai. Duke kujtuar këtë veprim tani mund të them se ai donte të thoshte se po shikonte aty një mizë por unë qëndrova pa lëvizur. Një mizë tjetër erdhi për të pushuar mbi një letër përballë gjeneralit dhe filloi të fërkonte këmbët e pasme me njëra-tjetën. Gjenerali ngriti rrahësen me kujdes. Unë lëviza pa u duruar dhe miza fluturoi tutje. “Ti e trembe atë!”, ulëriti gjeneral Littlefield duke më shikuar me ashpërsi. I thashë më fal. “Kjo nuk bën punë tani!”, ma ktheu gjenerali me logjikën e tij të ftohtë ushtarake. Nuk shihja çfarë mund të bëja përveçse të ofrohesha të ndiqja disa miza të tjera mbi tavolinën e tij por nuk thashë asgjë. Ai ia nguli sytë dritares tek figurat në largësi të kryqëzimit të skuadrave të integruara drejt librarisë. Më në fund më tha se mund të ikja. Kështu u largova. Ai ose nuk e dinte cili kadet isha ose ndryshe harroi për çfarë më kishte thirrur. Mund të ketë qenë që ai donte të kërkonte falje që më kishte quajtur telashi kryesor në universitet apo mbase kishte vendosur të më bënte kompliment për stërvitjen time brilante të një dite më parë dhe pastaj në minutën e fundit vendosi të mos e bënte. Nuk e di. Nuk e vrava shumë mendjen për të më pas.
*James Thurber (1894-1961) ishte një karikaturist, shkrimtar, humorist, gazetar, autor dramash dhe librash për fëmijë amerikan. Ai është veçanërisht i njohur për karikaturat dhe tregimet e shkurtra.
Përkthyer nga Kujtim Morina
ObserverKult
