11 vjet më parë, pa i mbushur të 24 vjetët u nda prej jete krijuesja e talentuar Sabajeta Peposhi.
Koha fizike qe e pamjaftueshme për të, krejt fatale, megjithatë ajo shkroi dhe realizoi një letërsi jashtë parafabrikateve, krejt origjinale, si shpërfillje jo vetëm për letërsinë masive, por dhe si reagim i ndjeshëm përmes një qetësie shembullore ndaj një realiteti të pakëndshëm dhe deri diku të papërceptueshëm për të, pavarësisht se ia doli ta sendërtojë në mënyrën më të mundshme, në një formë gati-gati magjike, në kumtimet e saj në prozë e poezi./Petrit Palushi
***
Në vazhdim ObserverKult ju sjell një cikël me poezi dhe prozë të shkurtër të Sabajeta Peposhit
DALLORI I SHPIRTIT TIM
Brenda qelqurinës së padukshme
frymon shpirti im i skalitur
atje, në gjirin misterioz të fshehtësisë.
Cipa e mëndafshtë
si një dekoratë e ndryshkur
ma kufizon shpirtin nga masa e qelqtë.
Ç’mallkim i pashmangshëm
i serviret kryqëzimit të ndjenjave
të thata, të gjalla, të brishta, të ëmbla
në koleksionin e tyre të ngatërruar!
Qelq i ftohtë deri në acar
më i ftohtë se trupi i akullt i kufomës
ma ndan qenien në dy botë,
njëra lëviz në vrazhdësinë e saj
prej njeriu të pashpirt mbase
tjetra botë më shumë se çalamane
zvarritet në trungjet plot ndjesi.
As e dukshme, as e padukshme
qelqurina më përngjet me një intrigë plakë
të thurur para se unë të dilja në jetë.
Me ledhati më ka dënuar
intrigë e pështirë e magjistricave
dallori i së cilës ka dy mundësi zgjidhje:
mosthyerja e vështirë e qelqit
gris pa dhembje figurën time prej letre
thyerja sekondare e tij
plagos agimet e hershme të shpirtit tim.
(E shtunë, 14 shtator 2003)
TULLUMBACE BOSHE GËNJESHTRASH
Me fjalë të fabrikuara nxitimthi
shpesh i është dashur të amballazhojë
tullumbace boshe gënjeshtrash
për plotësimin e albumit të palarë të sjelljes së tij.
Fotot, të shpëlara në imazhe të paskrupullta
qorrojnë sytë kureshtarë të të papunëve.
Albumi shumëngjyrësh para syve të tij
i përngjet me një papagall llafazan.
Ka frikë prej tij
e fsheh skutave pa qoshe të shtëpisë,
dëshmitares së parrëfyer.
Ndjenja e frikës i shtrydh mushkëritë
me ajrin e rralluar të së cilave
mbush tullumbacet e gënjeshtrave.
Befas
në çapitjen e një dite të këputur
dëgjohet një zhurmë nervgrishëse,
nga lagështia e tëpërt e fryrjes
tullumbaci mëkatar kishte plasur.
Si të mos mjaftonte kjo
tirazhi i albumit të strukur
për çudi
ishte shumëfishuar kudo…
(14 shtator 2003)
QYTETIT TIM
Në veshjen e tij
diçka seç mungon
ndoshta butësia
ndoshta pak rreze të vakta dielli
Gjithsesi, një gjë i mungon
ose ka tepricë të diçkaje
Tepricë kohe, nxitohet të thotë dikush
tepricë fjalësh, mendon mendja e gënjyer
As i gjallë as i vdekur
Vazhdimisht në çdo kohë
qyteti im qesh e psherëtin
(Kukës, 20 nëntor 2002)
KTHESË E RROTAVE TË FATIT
I thekur në diellin e humbur të vetmisë
trishtimi spërkat petalet e ëndrrave
rrotat e shfryra të të cilit
mënjanojnë për nga humnera
që vajtojnë fundin e heroit tragjik.
Ndjenja e fatalitetit hedh spirancat
në pellgun e lagësht të shpirtit elastic
të kërrusur nga furia e iluzioneve
të qëndisura në cipën e trurit.
Ky, i braktisur nga qëllimi i ekzistencës
sajon plane vetasgjësimi
për t’u shpëtuar dallgëve të trazirave
me ujin ngazëllyes të së cilave
trazohen eshtra që kanë frymuar në çdo çast.
Copëza fjalësh, të shkëputura kujdesshëm
nga lapidari hyjnor i dhembshurisë
tendosin shpirtin elastik.
rrotat e fatit, të fryra me shpresë
morën kthesë të fortë për nga rruga e jetës.
(14 shtator 2003)
Prozë nga Sabajeta Peposhi
NË TREN
Muzgu s’kishte rënë ende. Dielli po përshëndetej me fushat e pamata që shtriheshin poshtë tij. Lulëkuqet tundnin petalet e tyre të brishta sa herë që puhiza e lehtë e fundpasdites fluturonte mbi to.
Syri i tij, që nga vagoni i vjetër i trenit, kapte të gjitha hiret e natyrës. Po i merrte erë një cigareje pa e ndezur atë. Këtë e bënte sa herë i shijonte ajo që i shfaqej para syve. E merrte cigaren, e kalonte lehtë në gishtërinj, merrte frymë thellë dhe e afronte pranë hundëve. Sapo ndiente erën e duhanit t’i ngacmonte nuhatjen, një dehje e lehtë i trazonte këndshëm mendimet dhe ndihej i lumtur në të tilla çaste.
Kishte më shumë se gjysmë dite që udhëtonte.
Ishte i lodhur…
Treni ishte thuajse i zbrazët. Aty nga mesdita kishte parë një grua a vajzë, nuk ishte i sigurt, të largohej përhumbshëm. Balukja e artë që i shkëlqente verbueshëm në diell s’e kish lënë t’ia shquante sytë. E megjithatë i mori për blu. Edhe në ato çaste i kishte marrë erë cigares. Një gëzim i shkurtër i kish ndritur në sy. Kishte parë diçka të bukur…
Që atëherë vetëm ylberi i ngjyrave të fushës përtej xhamit të vagonit i kishte bërë shoqëri.
Ai po e përcillte trenin për në stacionin e fundit…
Dielli po jepte shpirt. Muzgu, pa bërë zhurmë, po merrte jetë.
Një zë u dëgjua andej prapa. Edhe një herë.
– Një e qarë foshnje, – i tha vetes.
Sytë blu ia bënë me sy kujtesës së tij. U ngrit. Futi cigaren në xhep dhe u drejtua andej nga vinte e qara.
Një fytyrë e butë, e përlotur dhimbshëm, i vetëtinte në mendje sa herë i drejtohej vagonit të radhës për të parë për foshnjën.
Por jo. Ende s’po e gjente.
– Shumë vagona qenkan! – gati mallkoi me vete.
Ishte në vagonin e parafundit dhe ndjeu zërin që qante më pranë se kurrë. Ktheu kokën. Në një batanije të vogël, të bardhë, ishte ngjeshur dhimbshëm një foshnjë. Dy doçkat e vogla i lëvizte pa kuptim, por shpejt, nëpër ajrin që ishte ende i vakët nga rrezet e fundit të diellit. Fytyrën e kishte të butë, me ca pulla të rozta në faqe që i shquheshin sa herë frymonte thellë, para se t’ia jepte një të qare therëse.
– Si ka mundësi? – tha me vete. – Një foshnjë, këtu? Dhe unë që mendoja se jam vetëm, – u ngashërye ai.
Zgjati duart. E kapi lehtë. E ngriti hopa dhe e mbështeti në gjoksin e tij. Ndjeu një të qarë kërcënuese t’i shponte veshët. U nis me të shpejtë nga kish ardhur.
– Shsh! Shsh! Shshshsh! – përsëriste vazhdimisht.
Mendoi të gjente vagonin e tij, por e la. Një trastë bosh kishte aty.
U ul në vagonin më të rehatshëm që mundi të gjejë. U ul nga dritarja, megjithëse kokën s’e ktheu për asnjë çast andej nga fushat e pambarimta.
S’kishte kohë. Tani kishte foshnjën. I sodiste me imtësi fytyrën, pastaj mbyllte sytë për të parë në e mbante mend. Pothuajse përherë e harronte. Ishte e vogël fare. Edhe sytë ende s’i kishin marrë ngjyrë.
Gjithsesi, sa herë që mbyllte qepallat për t’i kujtuar fytyrën, sytë e saj i vinin në një blu të zbrazët.
Muzgu i kish treguar vendin fundpasdites. Kishte mbledhur veten dhe tani po shijonte mbretërimin e tij. Ndezi një shkrepëse. Nxori nga xhaketa një qiri që e mbante përherë me vete. Shpesh errësira e gjente jashtë. E ndezi dhe e vuri diku ku s’e rrihte era. Foshnjën e kish zënë gjumi. E mbështolli me xhaketën e tij të arnuar. Nxori lehtazi cigaren nga xhepi i saj dhe filloi t’i mbante erë. Nuk e ndezi. As që e kishte ndërmend. Po i shijonte ato çaste…
(2007)
HAKMARRJA E RRUGËVE
Rrugët fashonin plagët shumëvjeçare të tokës duke i mbyllur ato me palëvizshmërinë e tyre absolute.
Kohët e fundit kisha vënë re diçka, që mua më pëlqen ta quaj zbulim.
E kisha pikasur në një nga ato çastet kur njeriu me mendje të vetëqetësuar nga pamundësia e zgjidhjes së barrës së rënduar të problemeve, s’bën gjë tjetër, veçse vret mendjen për gjëra mbase pak të rëndësishme, por që ekzistojnë duke na shoqëruar pafundësisht në hapat tanë, shpesh të lëkundur. Gjithçka që më mundonte në ato çaste, që dashje pa dashje më kish tërhequr shpesh vëmendjen, ishin rrugët me kompleksitetin e tyre të palëvizshëm në dukje.
Desh harrova t’u rrëfej zbulimin tim të befasishëm.
Nuk e mbaj mend mirë se cila shqisë e kishte dalluar e para ndryshimin, ajo e të prekurit apo ajo e të parit, por rëndësi ka që qenia ime e kishte kuptuar se rrugët, të zhytura në qetësinë e tyre gjumëndjellëse, kishin filluar të shëndosheshin, duke i prishur e rrumbullakosur trajtat elegante të trupit të tyre.
Ishte një shëndoshje e papritur, e beftë për çastin, por që pritej në një nga intervalet anonime të kohës. Njerëzit që s’e vinin re këtë thyerje të elegancës së rrugës, bëheshin pre e dhimbjeve të ndryshme, tek rrëzoheshin si pa të keq, ndërsa mbanin lart kokën e tyre plot mendime, ndoshta edhe boshe.
Mbase për herë të parë në jetën time, e gjeta shumë lehtë arsyen e këtij ndryshimi të ndodhur në një kohë të papjekur, dhe për këtë me siguri më ndihmoi një kopje që syri im realizoi mes meje, plehrave dhe pështymrave. Perandoria e mbeturinave kishte pushtuar territore të reja, qe shtrirë gjer në rrugë si një egërsirë e ngordhur erërëndë rreth së cilës miza ta pangopura mundohen të ushqehen me prenë e huaj.
Ndërsa njerëzit, duke dashur të pështynin herë në sy e herë në shpinë njëri-tjetrin, pështynin trupin e gjorë e të deformuar tashmë të rrugëve, të cilat sapo kishin nisur hakmarrjen e tyre të drejtë.
(2003)
NJË GËNJESHTËR E YJEVE
Dallgët e furishme të kohës rrëmbenin ditët e plogështa të jetës së saj, i hidhnin me inat në bregun e kalendarit dhe zbrapseshin për të marrë të tjera ditë si “mall” për t’u transportuar e shkarkuar në atë breg të çuditshëm.
Ajo zgjohej me dëshirën e pakuptimtë për të dëgjuar parashikimin e orëve të ditëve të saj nga yjet të heshtur në shkëlqimin e tyre të diamantë. Një logjikë e thjeshtë e shtynte atë të mendonte se edhe yjet janë të privatizuar nga televizione, radio e gazeta të ndryshme.
“S’ka si të jetë ndryshe, përderisa çdo mëngjes japin aty opinionet e tyre hipotetike për fatet njerëzore”, – mendonte ajo përherë me vete.
E zhgënjyer, çdo mbrëmje ajo sodiste yjet e shndritshëm. Përpiqej të gjente ndonjë ndryshim në formë, përmasë a ngjyrë e të binte në ujdi me logjikën e saj të sëmurë paranojake. Por yjet ishin njëlloj, tërheqës, të pafjalë e të largët, ashtu siç ishte e largët koha kur ajo e kuptoi se edhe horoskopi ishte një tjetër gënjeshtër e servirur këndshëm.
(2003)
___________________________
JETËSHKRIM
Sabajeta Peposhi u lind në Kukës më 20 qershor 1986.
Gradualisht u përpoq të formësonte profilin e vet, dhe përveçse të ruante brishtësinë, delikatesën dhe të njerëzishmen, u fut në fushën e letërsisë, e pajisur me ndjesinë e të shkruarit, me talentin fort të dhuntishëm, dhe me punën përkushtuese njëkohësisht.
Qe shumë filozofike në konceptet që parashtronte në shkrimet e saj.
– Në vitin 1998, në moshën 12-vjeçare, në konkursin letrar të nxënësve të shkollave tetëvjeçare të Kukësit, fitoi vendin e parë.
– Në vitin 1999, në moshën 13-vjeçare botoi përmbledhjen poetike “Në qetësinë e qiellit” (Kl. letrar “A. Pashku”, Kukës).
– Qyshprej asaj kohe botoi cikle me poezi dhe prozë në organe të ndryshme letrare (Tiranë, Prishtinë, Shkup); përfshihet gjithashtu me dhjetë proza në përmbledhjen “Para pasqyrës” (2004) si dhe me esenë “Karvani i yjeve të përlotur” në përmbledhjen “Fjala në litar” (Shkrime për Havzi Nelën), 2005.
– Në vitin 2004, fitoi vendin e parë në Konkursin letrar të nxënësve të shkollës së mesme “E. Çabej” (Tiranë), me poezinë “Atdheu” dhe vendin e dytë me prozën “Lëmshi”.
– Maj 2008, botoi përmbledhjen me proza “Mungesë në ballo” (Ombra GVG).
– 2 korrik 2008, në Ditën e Komunikimit në Departamentin e Gazetarisë, mori çmimin e parë (Atelieja e radios)
– Në vitin 2008, mbaroi Fakultetin (Dega gazetari, Tiranë)
– 2008, 2009, deri në mars 2010, punoi në disa organe shtypi të Tiranës.
– Ndahet prej jete më 28 prill 2010
– Në fund të vitit 2010, proza e saj “Në tren”, përfshihet në Antologjinë “Shqipëria tregon. 1991-2010″, përgatitur nga A. Klosi dhe E. Demo, por që autorja nuk pati fatin ta shihte një libër të tillë.
– Maj 2014. Klubi letrar “Anton Pashku” Kukës, themelon Çmimin letrar Sabajeta Peposhi, si shenjë nderuese për të talentuarën Peposhi dhe njëkohësisht nxitje për talentet e reja.
– 20 Qershor 2014; ndahet Çmimi për vitin 2014. Fituese: Trëndelina Terziu me esene “Ëndrra e pakryer”.
___________________
THANË PËR KRIJIMTARINË E SABAJETËS
VATH KORESHI: Prozat e Sabajetës, vërtet shumë interesante, duke marrë parasysh edhe moshën e saj… (Gusht, 2003)
RAMADAN MUSLIU: Sabajeta Peposhi la një vend bosh në letërsinë shqipe. (2013)
MYFTAR GJANA: Të bëjnë përshtypje parabolat poetike të Sabajeta Peposhit, trashendenca e saj tejjetësore që shfaqet në tregimet “Buzë gropës së hapur” dhe “Hakmarrja e rrugëve”. Sidomos gjuha e saj poetike, e pasur dhe qetë, e zhveshur nga makiazhet industriale të rëndomta të epokës së informacionit. Tropet letrare të përdorura vijnë të natyrshme dhe pa ngarkesë formale, ku mbizotërojnë metonimia dhe metafora e tejdukshme, animizimi i materiales dhe konkretësia abstrakte e fenomenit jetësor. Me fjalë të tjera, Peposhi, nëpërmjet fjalës së bukur dhe dashurisë për të paralajmëron njerëzit estetikisht: Ruhuni nga mëkati i papastërtisë së fshehtë të dhunimit të njerëzve të dashur! (2004)
YRJET BERISHA: Narracioni i tregimeve është mjaft kompleks dhe i prirur të zbatojë formën e një skice psikoanalitike, me ton meditues, me botë kompleksive, ashtu si rëndom veprohet në tregimet bashkëkohore amerikane, që teorikët e estetët i kanë cilësur si short stories. Kjo prozë s’ka ndonjë personazh. S’ka dialog. Por ka monolog të tipit dramatik. Ka përshkrim dukurish, gjendje shpirtërore të ngarkuar me probleme komplekse të njeriut bashkëkohor. Arti i këtyre prozave ka shtresa të tejdukshme të prozës poetike, struktura e të cilave i nënshtrohet sistemit teorik të metonimisë… (2006)
AHMET SELMANI: Nëpërmjet mikrostrukturës ajo nuk përpiqet vetëm të rrëfejë lëndën e saj tregimore, por edhe të krijojë identitet personal e krijues. Si rezultat i kësaj mund të thuhet se S. Peposhi krijon një tekst të dendur me kuptim artistik, gjë që edhe siguron një jetëgjatësi letrare. Kështu kjo autore dëshmon se hyn seriozisht në fushën e letrave. Libri i saj “Mungesë në ballo” është model që i thyen format e tejkaluara dhe ngrihet në një piedestal tjetër të letërsisë moderne… (2008)
FITOR OLLOMANI: Është kënaqësi të lexosh poezi të nivelit të lartë estetikisht, filozofikisht e mbi të gjitha gjuhësisht si “Gënjeshtra shumëfytyrëshe”. Kjo poezi mbart të vërtetën e natyrës njerezore, një e vërtetë e shprehur në mënyrën më të bukur gjuhësore dhe filozofike. Përpiquni të lexoni mes fjalëve të strofës së parë dhe do të përjetoni kënaqësinë estetike më të madhe e shprehur mjeshtrisht përmes kombinimit madhështor të formave të veçanta gjuhësore. Në strofën e dytë do të përballeni me të vërtetën e qenies sonë; të gjithë ata që janë të ndërgjegjshëm për këtë nuk do të kenë tronditje të vetëdijes dhe do të fillojnë të rrëmojnë në pavetëdijen këtë të vërtetë. Poezia e të madherishmes S. Peposhi zgjon ndjesinë e fortë të pranisë së dualitetit njerezor. Së fundmi dua të them se janë të rrallë njerëz të tillë që i kanë mundësitë për t’u kujtuar njerëzve te vërtetën. (2013)
ObserverKult
————————————————–
