Mixha, ndjesë pastë, dy orë para se të vdiste, i shtypur nga një shofer i pazanat, ma shtrëngoi dorën, duke e thyer të veten në bërryl dhe tha: Fort!
Këtë parullë mërmëriste nëpër dhëmbë:
edhe kur shihte një vajzë të re dhe të shëndoshë, (s’kishte rëndësi në ishte e bukur, apo jo),
edhe kur shihte një nuse të madhe e lëkurëbardhë, (s’kishte rëndësi në ishte e shëmtuar, apo jo),
edhe kur shihte ndonjë grua me bark rrathë-rrathë, (s’kishte rëndësi në ishte e moshuar, apo jo).
Mixha, siç e njihnin pothuajse të gjithë andej, kishte tri pasione:
Gruan dhe natyrisht gratë,
Pushkën dhe natyrisht armët,
Rrëfimin dhe natyrisht historitë.
Po aq sa gruan, ai dashuronte taliankën.
Të paktën një herë në muaj e çmontonte pjesë-pjesë dhe nga njëra anë e grykës, në tjetrën, endte një spango të hollë e të fortë, në të cilën lidhte nyje një copë mëndafshi të lyer me vaj ulliri, deri sa gryka shkëlqente si qelibar. Pastaj, me delikatesë të madhe e montonte çdo pjesë të saj. Së fundmi, nga frika mos i ndryshkej, ia mbushte shulin me vaj, sepse, siç thoshte ai, pushka e vjetër do vaj shumë!
Ky ritual mund të zgjaste nga një, deri në dy orë të plota. Ndonjëherë ndodhte që këtë ritual ta përfundonte më shpejt, kur kishte ndonjë mysafir të rastit, i cili ia behte në derë pa paralajmërim. Atëherë, ngadalë mbështillte qeben e kuajve me të gjitha pjesët prej metali e druri dhe tamam, ashtu siç mblidhen eshtrat e një të vdekuri, i fshihte shpejt e shpejt ndër shtratin e tij të ngritur me anëza dërrasash t’brejtun téje.
Kujdesi i madh që kishte për taliankën, po aq sa për gruan, ishte punë e menduar mirë. Për Mixhën, gruaja dhe pushka, kishin tri gjëra të përbashkëta, të cilat ai ishte në gjendje t’i përsëriste në çdo kohë:
Grueja dhe pushka nuk provohen!
Grueja dhe pushka nuk lihen n’dorë t’huej!
Grueja dhe pushka ta ruejnë dhe ta marrin ftyrën!
Mixha, gjithashtu, ishte një koleksionist i madh i brisqeve, i brisqeve të kovaçit, sepse te ky i fundit, i mprihte tehet, ndërsa mnojën nga briri i buallit, të cilin ia ruante kasapi, e gdhendte vetë.
Me këto lloje brisqesh, ai nuk lodhej kurrë së griri duhan kaçak, nganjëherë tarabosh të Shkodrës e nganjëherë katrabon të Mostarit. S’e mbaj mend ndonjëherë të ketë qenë pa cigare në gojë, përveç kur i vinin gra e nuse për t’i mjekuar gjinjtë e sëmurë.
Ne, si fëmijë që ishim, mezi prisnim t’i jepnim lajmin:
Ka ardhë një grue e smueme prej gjini!
Atëherë Mixha, me një krenari prej burri kreshtash, qeshte nën mustaqe, hiqte plisin nga koka dhe me gishtërinjtë lëkurëtrashë e thonj të prerë deri në mish, nga plisi hiqte qimet e vogla të flokëve, të cilat ishin ngjitur për leshi të bardhë, i cili përherë besonte se ishte lesh deveje. Pastaj i lante duart me sapun, me iu ardhë era misk, lëmonte tri herë mustaqet, shtrinte paksa jakat e këmishës, shkundte çorapet dhe u mëshonte vetullave me maje gishtërinjsh të lagur me pështymë, pastaj thoshte:
Le t’hyn mrena!
Pasi i shikonte me vëmendje të madhe gjinjtë e të sëmurës, përvilte ngadalë mëngët deri në bërryla, ulej “cuc” dhe i kthente asaj shpinën. Ndërsa mërmëriste diçka nëpër dhëmbë, me gishtërinjtë e trashë plot të çara si një kore toke në një fushë pa vadë, i përkëdhelte gjirin e skuqur a të nxirë, të fryrë sa një balon; ia shtrydhte dy-tri herë radhazi dhe, qoftë qumështi i saj i prishur ose jo, me të ia lagte të tërin.
Kur duart nuk i rrëshqisnin sa dhe si duhet mbi lëkurën e hollë të gjirit, ai akoma ia shtrydhte thithkat, derisa i mbushte grushtet me qumësht të mjaftueshëm.
Nëse qëllonin gra dhe nuse, të cilat kishin gjinj më të ngurtë, ai lëshonte djersë dhe si për të drejtpeshuar trupin, njërin gju e vendoste në dysheme, merrte frymë thellë dhe prapë fillonte nga e para.
Vonë e kuptuam se sëmundja që shëronte Mixha, quhej e râmja n’gji.
As tani nuk di ta shpjegoj, se çfarë në të vërtetë ishte ajo, përveçse që u ndodhte lehonave kur njëri gji i fryhej dhe i skuqej më shumë se tjetri, apo nganjëherë i nxihej fare, sa që shumë femrave u shkaktonte lot dhe net pagjumë.
Kjo ndodhte edhe me kafshët. Madje Mixha, më shumë u bënte vizita kafshëve, tek të cilat përsëriste të njëjtin rit, vetëm këto herë vishte një këmishë më të vjetër. Më kujtohet fort mirë, se si një herë e patëm gënjyer që kishte ardhur një nuse e smueme prej gjíni, dhe kur ai doli për ta futur brenda, e pyeti fshatarin që priste para derës:
A e ke me vete gruen?
Fshatari, me një nënqeshje të turpshme, i tha:
Jo gruen, po lopën!!
Mixha u skuq fytyrë, sikur t’i kish ra një saç i nxehtë mbi krye. Ne ia krisëm të qeshurit dhe ia morëm vrapit si vetëtimë në rruginat e bahçes.
Dhe, besoj, që jeni kuriozë edhe sesi Mixha ishte bërë shërues i gjinjve. Ja, po jua them!
Tri vjet rresht, së bashku me Mocnikun e tij dhe me një tufë të madhe delesh, ai kishte veruar dhe vjeshtuar përtej Bjeshkëve të Nemuna, andej nga Bjeshkët e Thata, në ato bjeshkë ku uji gjendej me zor, ama që i mbanin për kullota shumë të mira dhe të bulmetshme.
Verën e parë, deleve dhe lopëve u ishin fryrë gjinjtë, sa mend pëlcisnin nga qumështi.
Thuhej, që kullota e mirë e kishte bërë të vetën.
Verën e dytë, deleve dhe lopëve u ishin buhavitur dhe skuqur gjinjtë, sa të vinte keq t’i shihje.
Thuhej, se i kishte thithur thithëlopa.
Verën e tretë, u ishin skuqur gjinjtë edhe grave!
Thuhej, se u ishte bartur nga kafshët e râmja në gji.
Kështu që, Mixha kishte marrë një vendim: ta braktiste atë bjeshkë, një herë e përgjithmonë dhe t’i gjente ilaçin sëmundjes.
Kishte mbledhur bjeshkatarët më të mirë:
barinj të rinj e të vjetër: të lopëve, të deleve, të dhive e të buallicave;
burra pleq, zotër stanesh të urtë e të vjetër, që ia njihnin të gjithë huqet bjeshkëve.
Kishin biseduar gjatë.
Mixhës, i ishte sugjeruar që të shkonte ca më larg atyre anëve, andej nga Shekullari dhe të kërkonte një burrë rreth të tetëdhjetave, për të cilin thuhej se i shëronte gjinjtë e sëmurë si me dorë t’Zotit.
Dhe Mixha kishte udhëtuar, herë në këmbë e herë mbi kalë. Më në fund, e kishte takuar atë farë burri, që i kish dalë zâni n’krejt Bjeshkët e Thata. Në fillim kishte hezituar, por duke parë se Mixha i ishte lutur gjatë, ai ia kishte treguar të gjithë misterin e shërimit të gjinjve.
Në fakt, ai farë burri i kishte vënë edhe një kusht: këtë zanat, të cilin, sipas tij, ia kishin mësue orët e malit, duhej ta mbante vetëm për vete.
Mixha ishte kthyer.
Nuk kishte folur me askënd.
Por, e merrni me mend, që gruas nuk i ishte duruar pa i treguar.
Kishin ardhur edhe shirat e vjeshtës, rrëke.
Mixha, i nxitur tashmë edhe nga gruaja, kishte marrë fushën për të gjetur një hardhucë të zezë me pika të verdha. Rreth një pëllëmbë e gjysmë të gjatë, që e kishte gjetur buzë Bistricës.
Së pari, e kish kapur për gryke për t’u siguruar që të mos lëshonte zë, ngaqë ishte i bindur se hardhuca e shiut, me bâ me bërtitë, munet me t’lanë pa vesh!
Së dyti, në pozicion gjysmë të ulur, e kishte kaluar pas shpine dhe, me dorën tjetër, e kishte shtrënguar nga bishti.
Së treti, më forcën më të madhe që i kishte falur i madhi Zot, e kishte tërhequr nga të dy anët, derisa e kishte ndarë më dysh.
Me atë rast, të gjitha rropullitë e brendshme të zvarranikut të ngratë ishin zgjatur gati një gjysmë metri, duke iu ngjitur e rrëshqitur nëpër duar.
Si pasojë e kësaj, Mixha nuk kishte ngrënë bukë si duhet, plot një muaj. Shpesh gruaja e tij, thoshte:
T’thamit krahsh, nji javë ditë me ditë prej durve, nuk iu ka hjekë ynyra e atij t’pamë sherri!
Kështu që, Mixha, ia pa hajrin picërrakut. Falë këtij heroizmi, ai u bë një njohës i mirë i gjinjve të të gjitha formave.
Madje ishte në gjendje që të fliste gjerë e gjatë:
për gjinj t’bardhë e t’skuqun, t’zeshktë e t’nximë fare,
për gjinj me majë përpjetë, t’rrumbullaktë si sumbulla, e t’zgjatun si dardha,
për gjinj me thithka t’plasarituna, t’lëmueme e t’daluna jashtë, t’shtypuna e t’fshehuna brenda,
për gjinj t’lëshuem deri n’rrathë t‘barkut-baras gjer në kërthizë, taman si n’kajde “t’kumonëve” t’ogiçit etj.
Për fatin e Mixhës, këta gjinj, kishin një të përbashkët, të cilën ai e pëlqente kurdoherë: ata ishin të fryrë e të mbushur ding me qumësht. Kur qumështi i pëlciste nga të dy anët, ai thoshte:
Ish grue tamëlqore!- Ta mush djepin me f’mi.
Nëse tek ndonjëra prej bijave t’fisit, skuqja e gjirit nuk ishte e madhe dhe në fytyrën e saj nuk vërente lodhje, Mixha ia lëmonte të dy gjinjtë, ia shtrëngonte më shumë, deri sa ajo lëshonte një klithmë si në t’nxjerrun t’therrës.
Vonë, bile shumë vonë, kam kuptuar pse atij i pëlqenin gratë që lëshonin një oh ose ih të vogël!
Mbaj mend mirë, që sa herë çonte të shoqen n’gjiní, vinte për vizitë gruaja e sharrëxhiut boshnjak, të cilën ai e mbante brenda të vetme, më gjatë se të tjerat.
Asaj i bënte tri adete, meqë i kishte lindur mjaft vonë fëmijët. Vinte ca e shëndoshë, me gjinjtë që gati ia çanin këmishën.Gratë si ajo, përherë ishin shija e tij e mbjellun n’shpirt, sidomos pasi e shoqja iu paralizua në një natë kanâgjeçi.
Megjithatë, kjo jetoi nja dhjetë vjet me njërën dorë dhe këmbë thuajse të palëvizshme. Sëmundja e kishte bërë pak si të rrjedhur dhe gojëlëshuar, duke folur çfarë i vinte në mend. Bile, Mixha shpesh thoshte:
Mos ia vini veshin, se m‘asht çmen’ grueja !
Sidoqoftë, çikat e sh’pisë, siç i quante ai, të mbetura brenda si panterat në një guvë të thellë, e nxisnin gjyshen e vet që t’u tregonte lloj-lloj marrinash.
Po ashtu si Mixha, ajo nuk e kish për gajle që, disa herë radhazi t’u tregonte të njëjtën histori. Dhe si të reja që ishin, kishin të drejtë.
Më së shumti, u fliste për veglën e Mixhës:
se si natën e martesës, megjithë lutjet e saj, ai nuk ia kishte zgjatur hiç, por i kishte rënë përmbi, si një lis i madh i kputun degësh dhe,
se si në mes të këmbëve i ngjau sikur i futi një hu të trashë të krasitur,
se si i ishin çarë buzët e vidhit (kështu e quante gruaja aletin e saj, me emrin e drurit në fund të oborrit), dhe pastaj,
se si, i ngrati, siç i thoshte ajo, ishte shtangur me gjithë atë alet n’dorë, në shenjë keqardhjeje për të çarën që i kish bërë,
se si disa herë, nuk e kishte pyetur, në i kishte veshur teshat, a nëse ishte e sëmurë.
Dua të them, që Mixha e bënte të veten, e shtinte matrakun sa krahu, n’vidh, deri ku s’shkonte mâ. Kështu thoshte gruaja e tij. Të shkretës, nuk ia kishte marrë mendja që, edhe me një kamë nën dhé, e tjetrën mbi dhé, prapë do ta provonte aletin e Mixhës, të fortë si hu të krasitur.
Për tokë e qiell, e kam parë me sytë e mi, ndërsa zgjateshim në bahçe për një vile rrush me njërën nga çikat e sh’pisë, ndërsa i dolëm shtëpisë nga prapa, andej nga Mixha me durim dhe qejf të madh ia kishte bërë shtratin rrushit, dëgjuam nga brenda disa britma të sikletshme, tamam si të një njeriu që po i marrin frymën.
U afruam edhe ca dhe zgjatëm kokën, duke provuar të shikojmë tinëz nëpërmjet dritares gjysmë të çelur.
Fillimisht, u duk mesi i dhomës, mbuluar me një qilim të vjetër me ornamente orientale, mbi të cilin shtrihej një koritë e madhe e mbushur me ujë, i bërë i bardhë nga shkuma e sapunit, shenjë kjo se dikush ishte larë.
Pastaj, në mur ishte varur një sharrë me dorëz druri, një kmesë, dhe në gozhdën që lidheshin këto dhe të tjera vegla, ishte varur edhe një dorë mokthi e lidhur mirë me spango ngjyrë hiri, që së bashku me erën e sapunit të teshave dhe fuçive të mbushura me kumbulla të kalbura, ta zinin frymën.
Dhe ajo që shihnim më qartë, ishte fotografia bardh e zi e Mixhës, ngjitur në mur, ku ai me plisin e bardhë mbi sy, kishte ngritur kokën lart, tamam si qeni n’thekën, siç shprehej gruaja, kur ajo vetë, vishej me rroba t’katunit, pështjellakë rreth vitheve dhe marhamë rreth kokës e fytit, e lidhëz me majë përpjetë, më të gjatë se maja e plisit të Mixhës.
Në ballin tjetër të dhomës, ishte e varur fotografia e Enver Hoxhës dhe bri saj, dy pëllëmbë më poshtë, ajo e Lepa Brenës.
Dallimi në mes tyre ishte te korniza dhe te ngjyra. Çfarë kishte njëra, nuk kishte tjetra. Ajo e Enver Hoxhës ishte me kornizë dhe pa ngjyra, ndërsa e Lepa Brenës, me kornizë dhe me ngjyra.
Poshtë këtyre fotografive, aty ku në mur davaritej nga lart e deri poshtë një vrragë e verdhë gjerbe nga tavani, pra, tamam aty tundej si një rrobë e nderur pulpa e një këmbe dhe ngjitur saj, një palë vithe të thara herë hapeshin, herë rrudheshin sipas ritmit të frymëmarrjes dhe britmës.
Me një rend të tillë, që kur britma ishte më e madhe, ato hapeshin, tërhiqeshin prapa dhe rrudhat binin deri aty ku fillonin këmbët. Dhe kur britma ishte më e vogël si një klithje e mundimshme,vithet mbylleshin, rrudheshin dhe bëheshin një me muskujt, duke e humbur vijën ndarëse në mes.
Ato vithe, me lesh gjysmë të hirtë, gjysmë të bardhë, dukeshin si dy faqe mali, çarë në mënyrë të përpiktë nga rrufeja.
E, ajo ishte këmba e shëndoshë e gruas së Mixhës, dhe ato vithet kërrc të Mixhës, i cili, sikur t’i kishte râ gjaku n’sy, po provonte të fitonte betejën e radhës, ndërsa preja përposh, bënte përpjekje të lirohej nga ajo vorbull e pamëshirshme epshi dhe djerse të burrit të saj kokoroç.
Po Mixha, si Mixha, nuk i ndahej me sa i ndahet rriqna koqeve të dashit në pikë të vapës.
Palët në konflikt, jepnin e merrnin lutje pa pushim:
AI: Pash njat t’Lumin, veç kryet t’ia shti…
AJO: Oh, lëshomë, o t’u thafshin krahët, si t’janë tha’!
AI: Vallahi e bilahi, t’luejn kâma e dora që i ke t’koqituna !
AJO: Pashë nji Allah, hiqma at’ t’pamë sherri!
Ndërsa dialogu vazhdonte, ne, të nemitur e gojëhapur këtej dritares, u tërhoqëm sërish tinëz, me kokrrat e rrushit të papërtypura në gojë.
Post Scriptum
Tashmë, çdo gjë ka ndryshuar, veç fotografia, jo.
Ajo ka mbetur bardh e zi, varur në një gozhdë alumini, ku Mixha me kokën e ngritur lart mban qëndrim, si gjithnjë, gatitu, me të vetmin ndryshim, që bri saj ka dhe fotografinë e gruas, në të njëjtin pozicion. Dhe sa herë që i shoh, më kujtohet këmba e sheshtë e gruas së Mixhës, me muskuj të derdhur, zënë nga gjuri prej një dore të madhe, sa një putër arushe.
(Shkëputur nga romani “Talianka” i Agron Gashit)
ObserverKult
