Flasim përhanshëm me Balil Gjinin
Nga: Xhemzije Rizvani
Balil Gjini është poet dhe prozator shqiptar i lindur më 1950 . Ai jeton në Berat. Ka botuar disa libra me poezi dhe me prozë . Poezitë e tij shquhen për metaforat dhe simbolikën e mprehtë, duke iu afruar figurave mitologjike, por jo me kuptimin e kahershëm. Poezitë e Balil Gjinit përfshijnë tashmë të gjithë skeptrin e nje jete të ndryshuar, plot drama, dhimbje, deformim, harresë. Por dramën e jetës poeti kërkon ta zgjojë përmes një poetike të ngjeshur, provokuese të heshtjes dhe shpresëndjellëse.
Ç’gjë tjetër do kishit dashur të jeni, pos njeri?
Do të doja të isha një luleshegë, i rrethuar prej gjëmbash helmues dhe agresivë, sepse vetëm kështu mund t’i dilet në një botë të prapë. Një luleshegë që, me ngjyrën e saj të kuqe dhe me formën e yllit është njëherazi edhe simbol i jetës, edhe i vdekjes. Një luleshegë, që edhe kur lidh korra, i çan ato dhe duken si zogj me rropulli të shqyera. Marazin dhe dashurinë ndaj botës nuk e shpreh kush më bukur se këto kokrra shegësh.
Shkrimtari dhe “shkrumbuari” ç’lidhje kanë sipas jush?
Shkrimtari është një lloj shkrumbtari. Letërsia ndërtohet mbi gërmadhat e vetvetes, me hirin e saj. Sado paradoksale të duket, hiret e një letëtsie vijnë nga hirnat e saj.
Fjala që ju kënaq dhe ju trishton, cila është dhe pse?
Që pas prishjes së kullës së Babelit, fjala e ka humbur lidhjen me sendin që përfaqëson. Ajo është një fantazmë që futet në varr, sapo këndojnë gjelat e tretë. Duhet të ngjallet fjala, t’i fryhet asaj në sqep, siç bëjnë nënat me pulat e shapravitura. Kësisoj, ajo që më kënaq dhe më trishton është vetë fjala Fjalë, ai instrument me të cilin Zoti krijoi botën.
Si duket vetmia e poetit?
Sa herë bie fjala për vetminë, më kujtohet Mikelanxhelo, i cili thoshte: Të tjerët vdesin nga vetmia, unë jetoj për shkak të saj.
Një poet me fat kë ka atdhe?
Përgjigjja është klishe dhe standarde: gjuhën e tij.
Cilët janë shkrimtarët tuaj të preferuar?
Pa dyshim: Rabëli, Shekspiri, Sevantesi. Një vend e hapësirë të veçantë ze vetmitari i madh Franc Kafka. Më tej vijnë shkrimtarët bashkëkohorë: Salman Ruzhdie, Mario Vargas Llosa, Milan Kundera. Mes tyre edhe shkrimtari im i dashur Emil Cioran, prej të cilit kam përkthyer katër libra.
Cili është poeti që do të kishit dashur të jeni?
Më mjafton vetvetja.
Si duket ajo bota sioriane ku vdiset për një presje?
Cioran është i jashtëzakonshëm: gjeni, endacak, finosh i hollë, brutal. Idetë dhe stili i tij janë tronditës. E ke të pamundur të shpëtosh nga magjia dhe joshja e tij.
Ç’ka të tmerrshme politika?
Politika është ajo merimanga e zezë, gjithë stolira, kryqe, e ojna të stilizuara mbi shpinë. Por, po re mbi kthetrat e saj, t’i thith të gjitha lëngjet jetësore, dhe ti ke fatin e asaj mizës mjerane që tundet kufomë mbi rrjetën e saj. Është dramë e madhe që në vendin tonë kanë heshtur të gjithë mullinjtë e tjerë dhe gjëmojnë veç mokrrat e mullinjve të politikës. Dhe mielli që del prej këtyre mokrrave s’mund të jetë veçse i hidhur, i zi.
Pa cilin libër s’e imagjinon dot letërsinë, pse?
Vështirë që një libër i vetëm të bëhet skelë ku të vendosësh bazamakun e madh të botës. Kështu që është e gjithë ajo letërsi e mirë, që vjen erë e mirë grurësh të pjekur. Them se letërsia mund të bëjë pa botën, por bota s’mund të bëjë pa letërsinë.
A do të shpëtojë njerëzimi nga barbaria?
Jo, nuk mund të shpëtojë. Sepse njeriu në thelbin e tij është barbar. Tonelata të tëra me libra hedhur përsipër pusetës ku fle bisha e egër, s’kanë mundur t’ia zbusin barbarinë. Hungërimat e saj janë më të thekshme. Hera-herës ajo e trand me shpinë këtë pusetë dhe ne shohim burrin të vrasë gruan, fqinjin të dhunojë fqinjin, etj. etj. Bishti i thikës së Kainit dhe bishti i penës së Shekspirit janë bërë prej të njëjtit dru. Pastaj edhe pena, edhe thika, kanë këmbyer vend me njera-tjetrën: pena ka qorruar sy, thika ka thadruar shkronja.
Çfarë ju mallëngjen?
Një tufë manushaqesh, që rrinin të drojtura, aty poshtë drizave të fëmijërisë sime. Ç’bënin aty, nën thonjtë e zinj të një bote agresive, ato qeniet aq të ndrojtura, aq delikate?
Si e mendoni përjetësinë?
Një hapësirë e madhe sa të ha syri. Objektet në të duken krejt të vogla e qesharake. Monotoni e pafundme, mërzi e madhe.
Pse mendoni se femra duhet të jetë e ardhmja e burrit?
Teza, në mos gaboj, është e Kunderës. Ma shpifin tezat e shoqatave të ndryshme që kërkojnë barazinë gjinore. E si mund të jenë të barabarta dy qenie që Zoti ka dashur të jenë të ndryshme. Nga pikëpamja teologjike, femra është krijuar nga mashkulli, nga brinja e tij. I imagjoj këto brinjë si një lloj fizarmonike. Pastaj Zoti shkuli nga fizarmonika veçse një notë. Ç’të ishte vallë? Një si bemol pikëllues, apo një do mazhor gjithë muzikalitet?
Biologjikisht, femra është e përcaktuar nga seksi i saj. Të jetë pasive, të presë.
Sociologjikisht, femrës i është dhënë porosia të ruajë kopshtin e parajsës së saj. Me çdo çmim? Loja midis vetë dëshirave të saj dhe porosive të shoqërisë e bëjnë femrën mëdyshëse, ambige, të pavendosur.
Pse çdo gjë vete mbrapsht?
Sepse kemi lindur mbrapsht. Shkaku duhet kërkuar tek lindja dhe jo tek vdekja. E keni vënë re çfarë ngjashmërie ka midis varrit dhe djepit? Kjo tregon se, instiktivisht, njeriu e ka ditur përngjasimin mes tyre. Jo më kot, vdekja parafytyrohet si një grua shtatzënë. Megjithatë, shkaku i mbrapështive duhet kërkuar te djepi.
Mes shenjtorit dhe mëkatarit ku qëndron Balil Gjini?
Në jetë, por edhe në letërsi, engjëjt paraqiten naivë, të leshtë. Je gati t’i përbuzësh për injorancën e tyre. Krejt ndryshe është puna me djajtë: të zgjuar, finokë, interesantë. Ke qejf t’i ftosh ndonjë të shtunë për drekë dhe të rrëkëllesh me ta ca gota me raki.
Ç’ju ngjall vjeshta?
Vjeshtën e parafytyroj si një luan krifëverdhë që rrëmben ndër dhembë qengjat e bardhë të ditëve dhe ia mbath revan drejt hapësirave të dimrit. Në mos qoftë kështu, atëherë më duket se në degët e pemëve, mbushur me gjethe të kuqërremta, janë nderur lëkura kunadhesh. Kur këto gjethe bien në tokë më duken si zjarre të vegjël dhe, s’është çudi, që ndonjë ditë të më gjeni duke ngrohur duart mbi to.
Çka s’ndryshon në ju?
Gjithçka. Më duket krejt arkaikë e tradicionalë njerëzit që krekosen se nuk ndryshojnë. Leximi i librave më ka transformuar. Kësisoj, vetvetja ime është një gjinkallë që lë lëkurët e veta nëpër degët e trungjet e ngjarjeve.
Kush jeni ju?
Përgjigjen na e ka dhënë Homeri: edhe unë jam Oedeusi, Askushi.
Për kë ju marrin të tjerët?
Gjithkush kërkon të gjejë te tjetri vetveten. Për këtë shkak e gjithë jeta është një keqkuptim i madh. Tjetrin e modulojmë sipas mjeteve që kemi në dispozicion: dalta, lapsa, fjalë. Sigurisht orvatja është krejt e kotë. Atëherë i lëmë mjetet dhe ia hedhim fajin materies me të cilën punojmë: themi se është e ashpër, strall i fortë. Në sytë e të tjerëve edhe unë s’mund të jem vetvetja, por projekti, apo boceti, që ata kanë ndërtuar në kokë…/ ObserverKult
