Rreth librit me tregime të Osman Demirit, “Kthimi në të kaluarën”, Royal Art, 2022
Nga Dije Demiri-Frangu
Libri i Osman Demirit, mjeshtrit të njohur të fotografisë, “Kthimi në të kaluarën”, është libër me tregime të shkurta me një tematikë homogjene, atë të botës shqiptare, kryesisht të botës së shqiptarëve të Maqedonisë së Veriut.
Përgjithësisht, tregimet kanë zanafillën në jetën familjare për t’ u zgjeruar me idetë e reflektimit të saj në jetën kolektive.
Strukturimi i rrëfimit tregimet i kualifikon si tregime realiste me hapësirë reale, shtëpi reale, njerëz realë e situata reale. Idetë e tij mbijnë nga rrëfimi si ide humane, sociale e si koncepte universale. Janë plot peisazhe e skena reale jete, rrëfime të thukta tematikisht që vet jetën e bëjnë personazh. Tregimet kanë humorin optimist popullor, që i bën aq të afërta dhe reale.
Janë tregime që e dëshmojnë origjinën, etnografinë, historinë dhe stilin e të jetuarit shqiptar. Elementet etnografike i hasim përmes festave popullore, manifestimeve popullore si edhe ilustrohen me ritet e jetës e me festat, si: dita e nuses, dita e petullava, nata e kallamoqit, nata e pulës, nata kulaçit, nata e kënës, hudhja e jastëkit të dhëndrit –dasma pra, me të gjitha ritet dhe dekorin e tyre zakonor, në situata e momente jetësore.
Kjo bën që tregimet ta paraqesin jetën në variacione, stilin e një jete të caktuar në një hapësirë të caktuar dhe brenda një komuniteti të caktuar. Tregimet thuajse të gjithë kanë tituj sugjerues, pa tendencën e poetizimit të tyre, pa qëllimin me shpjegue sadopak atë që kanë tregimet.
Zakonisht emërtimet e tregimeve janë një fjalëshe, ato kanë emra nga struktura familjare, nga jeta dhe rrjedha e saj, si: Lokja, Daja, Nipi, Halla Sabile, Baba– me të cilin tregim edhe fillon libri, e tj. Shumica e tregimeve, në bazë të titujve, mund të ishin trajtuar në formë të biografisë, reportazhit apo njoftimit, por ato shtjellohen në formë tregimi letrar, që rrinë mbi këmbët e realitetit dhe shkëlqejnë me hijen e artit të rrëfimit të thjeshtë e transparent, e që ju bëhet vlerë letrare tregimeve, ju rrinë si një vel artistik, si një tis estetik që i mbulon. Realisht, autori del mjeshtër i tregimit, sepse vetëm përmes një kthese syzheore e një kthese të vogël narrative, rrëfimin real e bën të jetë një rrëfim fiksional dhe vendoset brenda bukurisë së fiksionit.
Tregimet janë të shkurta por të ngjeshura me detaje e frymë jete. Rrëfimi është i rrjedhshëm, ka dinamikë dhe një dramatikë jetësore, çdoherë shikuar përmes prizmit të një perspektive të ndritshme jetësore, sadoqë është realitet shpesh i trishtë dhe i mbushur me sfida jetësore, imponuar nga rrethanat sociale dhe kontekstet e ndryshme shoqërore.
Është një kontingjent i mirë temash, që lidhen direkt me jetesën që zhvillohet në ambiente si janë në shtëpi, në fushë, me jetën dhe përbërësit e saj si, dasma, vdekja, mërgimi, shkolla, trajta këto të një mbijetese, çdoherë shoqëruar me optimizëm, harmoni e dashuri.
Tregimet befasojnë me reflektimin e dashurisë njerëzore, edukatës, me harmoninë brenda familjeve të mëdha shqiptare, me solidarizimin e guximin, çdoherë duke nxjerrë më të mirat e saj. Fal kësaj, tregimet ruajnë një optimizëm të rrëfimeve popullore, i cili mbajti gjallë frymën e jetesës kolektive. Këto autori i realizon përmes një e gjuhe të ngjeshur e me personazheve tipike.
Personazhet e autorit janë autoritativ, me kredibilitet moral, janë qenie sociale që jetën e kanë preokupim për hir të njerëzores, përkundër varfërisë e ndjekjes nga pushteti, prej nga del një rëntgen i shpejtë i shpirtit dhe mendjes së personazheve të tij.
Empiria jetësore e personazheve, si e nënës, dajës, babait, janë shembylltyra simbolike të popullit tonë. Personazhet janë të moshave e profesioneve të ndryshme, mësuesja, bujku, amvisja, nga jeta e rëndomtë, nga përditshmëria, po që ngritën në leva jete dhe në shëmbëlltyra.
Disa nga tregimet e tij janë: Gropa e zezë-vdekja e mësueses, me poentën tek amaneti i saj që fëmijët ta mësojnë e ruajnë gjuhën shqipe, derisa Lepujt-është tregim mbi pasionin për lepujt, mbajtja ilegale e tyre, lëshimi dhe ikja e tyre në anë të ndryshme, duke bërë paralelizmin me ndarjen e dy personazheve, njëri për në Francë e tjetri për në fshat.
Tregimet e tjera si, Mallkimi-(mërgimtari nga Norvegjia-ngarkuar me rroba të falura, kthehet në shtëpi), Dhia e dajës Halit, Kutia me çokolada, Shenjtëria e tij, mysafiri, tregimi Muri, ku autori si fëmijë e përjeton rëndë momentin e rrënimit të shtëpisë së sapondërtuar, derisa fëmijët e familjes kishin planifikuar dhomat e tyre, edhe dhomën si bibliotekë.
Në këto tregime jeta rrjedhë brenda binarëve të mentalitetit popullor, frymës gjenearologjike të familjes sonë, duke u nisur nga respekti e dashuria familjare, gati kanunore por në një trajtë të butë, pa skenar po të ndërtuar me arketipe, që na kujtojnë gjyshërit që arritën të ruajnë bërthamën, esencën e frymës nacionale dhe të psikes reale të njeriut tonë.
Këtu kemi një mozaik traditash si, ato pagane, modele jetese jo fort të largëta-mërgimi, puna në fusha , dasmat e miqësitë dhe kështu autori bën koleksion të karaktereve shqiptare. Ata janë stoik në rrymat politike, të shkathtë dhe të mençur në intrigat e kohëve, që nuk ishin në favor të tyre. Imazhet që na i ofrojnë këto tregime tregojnë për një besim së pari brenda celulës së familje(optimizmi i të jetuarit, humori )gjë që dëshmon për një sistem kulturor popullor.
Arketipi i nënës në të gjitha tregimet merr përmasat e një miti që ka ruajtur familjen shqiptare, është forca e vetëdijes për pikat kyçe të jetës krahas vdekjes, përndjekjes, martesës e tjerë.
Fatura e jetës në tregimet e Osmanit është e rëndë, autori i qaset asaj nga brendia, përmes imazheve të natyrës e ambientit ku jetojnë, duke ndërtuar një manifest të jetës reale. Këto tregime i veçon edhe imazhi i një jete të kaluar, për të cilën edhe përmallohemi.
ObserverKult
Lexo edhe:
POEZI KUSHTUAR FËMIJËVE TË BRAKTISUR NGA DONIKA DABISHEVCI
Donika Dabishevci: Vaji i nji fmije t’braktisun
A e dini çka është nji simfoni tmerrësisht e trishtë nate pa hanë?
Është kapërthurja e vajit t’nji bebe t’gjuejtun si pleh skej kontejneri
me kuisjen e do qenve që munohen me i ba hall.
Edhe ata t’braktisun. T’pastrehë. T’shqelmuem nga jeta.
Me t’tynen e ledhatojnë beben, tuj ja knu nji ninananë qensh.
Diqysh si Mouglit kafshtë e egra n’xhungël. Përrallë ajo.
Ama, që hjeka i bashkon shpirtnat, poget ka diçka ktu!
A e dini çka është nji lehtësim shpirti mizor?
Diçka si ndjesia e t’çliruemit t’atyne që m’kanë ngjizë.
Ai çasti kur bajnë ohaaa, tuj u përvjedhë hajnisht sokaqeve,
n’adrenalinën e lezetit që e shporrën nji problem prej asaj myk jete. T’poshtreje.
Jo turlifar problemi ama. Por diçka që përmblidhet diqysh me nifar dialogu si:
-S’muj abortoj, është vonë tha doktori…çka me ba tash? …
-Çka t’duesh! Ti e di! Kush s’du me marrë vesh.
A nive? Përndryshe matu mirë! E din çka t’pret…!
A e dini çka është ekstaza e t’trallisunve menç?
U krye edhe kjo, tek thonë, pa guxue me kqyrë tjetrin n’sy,
masi veç ma kishin futë shkelmin te ajo kantë bërrllogu
e unë s’kisha si me rend mas tyne…As me ju lutë. As me ju përgjërue…
Ajo tu kajtë e ai tu ja sha lotët. Nanën. Babën. Tanë robtë e shpisë.
T’gjalltë e t’dekunit. Bile edhe minjtë në tavan.
-Mos ma tesh ma, do t’i ketë thanë Ai.
-T’vraftë i lumi Zot, ai i madhi, do t’ja ketë kthye Ajo.
E kur t’jenë nda udhësh, si psherëtima që bart era do ndiheshin n’eter edhe do fjalë tjera si: kurrë dritë t’bardhë mos pafsh, mallkue qoftë ajo ditë që na ka përpjekë Zoti, e ofshama, e klithma, e psherëtima.
Lehtësimi a dhimte?
Faji?! Si gjithnji kurrkund! N’erë!
A e dini çka s’ka rëndësi, ama që bash hiq pikë rëndësie s’ka?
Vaji jem. Jeta jem. Vdekja jem.
Asnji trrak zemre.
Asnjanit.
As sa nji mizë, nji bubrrec – hesapë nuk m’banën…
Asnjani.
Sa shpesh e kam pa si nji film t’keq këtë ngjarje,
përgjatë tanë fëminisë s’vobektë n’strehë jetimoreje,
atëherë kur vaji ishte ninulla që m’ftonte n’gjumë,
atëherë kur nga fundi i shpirtit besoja rrenat e lulueme t’edukatoreve,
ato rrenat e bardha se ka me ardhë nji grue e pikëllueme,
e bukur si perri,
e ka me m’qafë,
e ka me m’i fshi lotët e shpirtit,
e kam me ja falë dhimtë e zemrës
e kemi me fluturue në nji përqafim t’thellë…
Se Nana ka me ardhë… gjithqysh ka me ardhë, s’munet pa ardhë…
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
