Një personalitet i madh i shekullit të XVII, Frang Bardhi, boton më 1636, në shtypshkronjën e Mark Gjinamit në Venedik, librin e tij “Apologjia e Skënderbeut”.
Nga: Moikom Zeqo
Frang Bardhi, nxënës i Kolegjit “Propoganda Fide”, episkop i Sadës dhe i Sardës, si dhe administrator i Pulatasve dhe popullsive të tjera të Arbërisë e shkroi librin e tij për të mbrojtur historinë dhe figurën e Gjergj Kastriot Skënderbeut.
Pra nga falsifikimet që ishin bërë në shekullin XVII, në mënyrë të veçantë nga një i quajtur Jan Tomku, bashkëkohës i Bardhit. Ai pretendonte se zbriste nga familja princërore dhe mbretërore e Margnavëvet apo e Margnaviqëve.
Në një libër prej 55 faqesh Tomku kish marrë përsipër të provonte se Gjergj Kastriot Skënderbeu nuk ishte biri i Gjon Kastriotit. Ai pretendonte se ishte biri i një të quajturi Joanis Marknaviq, biri i mbretit të Serbisë Vukashinit (1366-1371), i cili nga ana e tij ishte biri i princit Marko Margnava dhe babë i Mbretthit legjendar Marko Krajleviqit.
Ndërmarrja e tij e “kobëshme”, siç e quan Bardhi, kish për qëllim t’i rrëmbente kombit shqiptar yllin e tij të ndritur të historisë. Të krijonte një hero sllav të shekullit të XV. E njëkohësisht të krijonte edhe linjën e gjenealogjive fantaziste dhe përrallore, dukuri kjo e përhapur në shekullin e XVII.
Bardhi e quan Tomkun “gënjeshtar dhe përrallaxhi”. Pastaj me një stil të një shkathtësie të pashoqe me format e ironisë thumbonjëse, përvëlusëse si dhe të apostrofimit, e mbron shqiptarësinë e heroit Skënderbe.
Vepra e Frang Bardhit e ka një elozh përkushtues ndaj Senatit të madhërishëm të Venedikut. Po ashtu edhe ndaj Dukës dhe Princit të ndritur Francist Ericit.
Duket që Bardhi e shkruan librin jo vetëm për të mbrojtur të vërtetat historike, por edhe për të treguar se shqiptarët nuk mund ta harrojnë Skënderbeun. Sipas tij sulmet ndaj Skënderbeut kanë të bëjnë në thelb me mohimin e shqiptarëve në histori. Ai nuk lë pa përmendur edhe shumë nga paraardhësit e familjes së tij të cilët kanë qënë të shquar. Librin e hap me një parafjalë të quajtur “Lexuesve seriozë”.
Ai thotë: “Të shkruash Apologji ka qënë gjithmonë një punë sa e vështirë dhe e lodhëshme, por aq e mbarsur me rreziqe dhe gati do të thoja e urryer nga çdo anë, që për të mos zënë në gojë shumë gjëra të tjera të papëlqyera, të cilat vinin nga studime dhe punë të bëra nën dritën e kandilit.
Por, kur na detyron hapur nevoja, ky zekth i pamëshirshëm i vdekëtarëve që t’u versulemi sa më rreptë herët a vonë, armiqëve me penë në dorë, atëherë ne nuk do të ndalemi përpara për t’ia arritur qëllimit të dëshiruar, duke pasur parasysh pikën e mbërritjes sonë, dhe duke mos përfillur çdo farë pagjumësie dhe djerse, sipas fjalës së përmendur të poetit: ‘puna mposht çdo gjë’.
Pastaj, kur shikoja se princi i pathyeshëm e trim mbi trima i epirotëve, apo i Arbërorëve, Skënderbeu, i mohohej kombit të tij epirotas dhe se atij i visheshin gjëra që s’i përkisnin, unë po ta lë ty o lexuesi im i dashur, ta gjykosh se çfarë arësye të rënda më kanë shtyrë mua ta shtrëngoj mirë penën në dorë. Prandaj, në rast se përpjekjet e mija do të dalin pa gjë, dhe krejt të padobishme ato nuk duhen çmuar sigurisht në asnjë mënyrë si të pavënd, sepse unë nuk do ta kisha mundur kurrësesi ta shtyp dëshirën për të shkrojtur, veçse po të doja ta tradhëtoja me turp vehten time dhe atdheun tim”.
Për Frang Bardhin kanë shumë rëndësi në histori, dy gjëra. E vërteta dhe metoda. Në konceptin e të shkruarit, të kujton arsyetimin e Dekartit për metodën pa të cilën nuk mund të bëhet një arsyetim i drejtë, nuk mund të arrihet tek e vërteta. Nga kjo pikëpamje pjesë të veçanta të librit të tij, të kujtojnë zhanrin e një traktati teorik.
Ai e ka sensin shkencor dhe bashkëkohësinë e një mendimi modern për kohën. Ndonëse librin e ka shkruajtur brenda një periudhe shumë të shkurtër, prej gati 15 ditësh, kuptohet dhe duket qartë që Frang Bardhi e njeh subjektin shumë mirë dhe shumë kohë më përpara. Ka një informacion kryesor dhe i njeh burimet historike që lidhen me Gjergj Kastriot Skënderbeun.
Nga ana tjetër, del si njohës edhe i historisë rajonale të popujve të tjerë të gadishullit. E shtjellon polemikën e tij duke përdorur vetë argumentet e kundërshtarëve ose në rastin konkret të Jan Tomkut i cili e ngriti këtë katrahurë dhe përshtjellim në mënyrën më të çuditshme dhe pragmatiste të përvetësimit të figurës së Gjergj Kastriotit.
Përplasja e të dhënave të kundërta është në fakt një zhveshje e lëvozhgave të legjendës për të dalë në dritë thelbi dhe substanca e historisë së vërtetë. Asnjëherë nuk qe dokumentuar një polemikë e tillë e nivelit kaq të lartë .Një artikulim profesionist me të gjitha elementët e strukturat që një historian serioz operon në subjektin që shkruan. Akoma dhe sot nuk kemi një shëmbëlltyrë të tillë për traditën e historiografisë shqiptare të stilit dhe të konceptimit për të bërë në mënyrën sa më lakonike dhe më argumentuese mbrojtjen e së vërtetës nga e pavërteta.
Padyshim që Frang Bardhi e ka këtë vetëdije të së vërtetës. Ai mbështetet shumë tek vepra e Marin Barletit të cilën e citon vazhdimisht. Mund të quhet një pasues i Barletit dhe njëkohësisht edhe studiues i veçantë dhe i mprehtë i veprës barletiane. Por, përmend edhe dëshmitë e autorëve të tjerë të shquar të cilët ai i kishte konsultuar.
ObserverKult
Lexo edhe:
Frang Bardhi ishte relat kishtar dhe shkrimtar. Shquhet ndër autorët e hershëm të letërsisë shqipe. Hartoi fjalorin e parë të shqipes.Dictionarum latino-epiroticum u botua në Romë më 1635. Bardhi shërbeu si ipeshkv i Sapës në vitet 1635-1644.
Frangu lindi më 1606 në Zadrimë. Mësimet e para i mori nga të afërmit. Tutje studion në Kolegjin e Loretos dhe në në Romë.
Gjatë shkollimit mori mësimet rreth shërbimeve kishtare. Mësoi edhe gjuhët e huaja.
Fazën e dytë të studimeve e vijoi në Kolegjin Ilirik të Loretos më 1628. Më pas vazhdoi më 1633 – si i pari student shqiptar – në Kolegjin Urban të Propagandës Fide. Aty kreu studimet e thelluara. Përsosi latinishten e italishten. Doktoroi në teologji. Tutje u emërua ipeshkëv i Sapës.
Më 1635 botoi në Romë fjalorin e parë të gjuhës shqipe, Dictionarum latino-epiroticum (Fjalor latinisht-epirotisht/shqip). Fjalori kishte 5640 zëra. Në apendiksin e vet ka 113 proverba, shprehje dhe fjalë të urta. Disa prej të cilave janë përkthyer prej gjuhëve të tjera në shqipe. Por, shumica e tyre janë vjelur nga folklori shqiptar.
Gjuhëtari Kolë Ashta vlerëson në superlativ fjalorin. Përmend faktim se ka 2544 fjalë si dhe numërorë. Nuk përjashton as toponimet dhe fjalët e urta nga krahina të ndryshme të Shqipërisë.
Kjo e bën që Bardhi të jetë leksikografi i parë i gjuhës shqipe. Po ashtu dhe folkloristi e etnografi i parë shqiptar i njohur deri më tani.
Më 1636 iu botua në Venedik një biografi për Gjergj Kastriot Skënderbeun. Titullohej Apologjia e Skënderbeut.
Vepra ishte një polemikë ndaj priftit katolik sllav Ivan Tomko Mrnavić. Prifti mëtonte se Kastrioti kishte prejardhje sllave.
Më 1636-37 vizitoi si misionar apostolik dioqezat shqiptaroveriore. Në relacionet që i bënte Selisë Shenjte radhit të dhëna të shumta mbi historinë, gjeografinë dhe etnografinë e atyre viseve.
Relacionet titulloheshin Descrittione et informatione del stato del vescouato et chiese parochiali della Diocese Sappatense . Ato i përkthyen nga Injac Zamputti.
U botuan më 1956 me titullin Relacioni i Frang Bardhi mbi Zadrimën, drejtue Kongregacionit të Propagandës në Romë në shek. XVII.
ObserverKult
Lexo edhe:
