Shtatë faktet e mëposhtme për Biblën e Johannes Gutenbergut, me autor Evan Andrews për ‘www.history.com’, të përgatitura në shqip nga Albert Vataj, i sjellim për ju.
1. Nuk ishte libri i parë i shtypur në botë
Ndërsa Bibla e Gutenberg ndihmoi në futjen e botimeve dhe shtypshkrimit në Perëndim, procesi ishte vendosur tashmë në pjesët e tjera të botës. Artizanët kinezë kishin arritur të shtypnin letër me bojë qysh në shekullin e dytë pas Krishtit dhe nga vitet 800, ata kishin prodhuar libra me gjatësi normale, duke përdorur shtypjen me blloqe druri. Lloji i lëvizshëm u shfaq për herë të parë në Lindjen e Largët. Diku rreth mesit të shekullit të 11-të, një alkimist kinez, i quajtur Pi Sheng, zhvilloi një sistem të llojeve individuale të karakterit, të bërë nga një përzierje e argjilës së pjekur dhe ngjitësit. Lloji i lëvizshëm metalik u përdor më vonë në Kore për të krijuar “Jikji”, një koleksion i mësimeve Budiste Zen. Jikji u botua për herë të parë më 1377, rreth 75 vjet para se Johannes Gutenberg të fillonte të shfrynte Biblat e tij në Mainz, Gjermani.
2. Johannes Gutenberg nuk bëri para nga Biblat
Johannes Gutenberg është quajtur figura më me ndikim e mijëvjeçarit të fundit, megjithatë ai qëndron si një nga pikëpyetjet më të mëdha të historisë. Studiuesit nuk e dinë se kur ai lindi, nëse ishte martuar apo kishte fëmijë, ku është varrosur apo edhe si dukej. Pothuajse të gjitha informacionet në lidhje me Gutenberg vijnë nga dokumentet ligjore dhe financiare, dhe këto tregojnë se shtypja e Biblave të tij ishte një çështje veçanërisht e trazuar. Sipas një dokumenti të vitit 1455, partneri i biznesit i Gutenberg Johann Fust e paditi atë për kthimin e një shume të madhe parash, të huazuara, për të ndihmuar në prodhimin e Biblave të tij.
Gutenberg humbi procesin gjyqësor dhe vendimi përfundimtar përcaktoi që ai duhej t’ia dorëzonte pajisjet e tij të shtypjes dhe gjysmën e Biblave të përfunduara Fustit, i cili vazhdoi t’i shiste së bashku me një nga ish-ndihmësin e Gutenbergut, Peter Schoeffer. Gutenberg shkoi në shkatërrim të pakthyeshëm financiar.
3. Printimi ishte çuditërisht i vogël
Duke studiuar madhësinë e furnizimit me letër të Gutenbergut, historianët kanë vlerësuar, se ai prodhoi rreth 180 kopje të Biblës së tij, gjatë fillimit të viteve 1450. Kjo mund të duket e vogël, por në atë kohë kishte ndoshta vetëm rreth 30,000 libra në të gjithë Evropën. Vlerësimi që mori Bibla e Gutenbergut është e dukshme, përmes një letre që Papa Pius II i ardhshëm, i shkroi Kardinalit Carvajal në Romë.
Në të, ai tregon se Biblat janë “jashtëzakonisht të pastra dhe korrekte në shkrimin e tyre dhe pa gabime, siç mund të lexonte Shkëlqesia Juaj pa mundim, pa syze”.
Falë cilësisë së tyre të dukshme, të gjitha Biblat e u shitën para se Gutenberg dhe Fust të kishin mbaruar shtypjen e tyre.
Disa kopje supozohet se kanë shkuar për rreth 30 Florina – një shumë e madhe në atë kohë.
4. Ekzistojnë disa variacione të ndryshme të Biblës së Gutenbergut
Shumica e Biblave të Gutenbergut përmbanin 1,286 faqe të lidhura në dy vëllime, megjithatë pothuajse asnjë nuk janë saktësisht të ngjashme. Nga 180 kopje, rreth 135 u shtypën në letër, ndërsa pjesa tjetër u bë duke përdorur velumin, një pergamenë të bërë nga lëkura e viçit. Për shkak të grumbullit të konsiderueshëm të vëllimeve, është vlerësuar se rreth 170 lëkura viçi ishin të nevojshme për të prodhuar vetëm një Bibël të Gutenbergut. Librat gjithashtu ndryshojnë në tipografinë e tyre dhe shkallën e dekorimit. Gutenberg fillimisht përdori bojë të kuqe për të shtypur titujt, ose rubrikat.
Kur ky proces u vërtetua se kërkonte shumë kohë për ta përmbushur, ai e braktisi atë në favor të thjeshtimit, duke lënë një hapësirë bosh në marzhe.
Skribët profesionistë më vonë shtuan tituj unik dhe tituj kapitujsh me dorë, dhe shumë pronarë gjithashtu punësuan artistë për të shtuar ilustrime të shkëlqyera dhe karaktere të shkruara në kopjet e tyre.
5. Ushtria e Kuqe Sovjetike grabiti dy kopje nga Gjermania gjatë Luftës së Dytë Botërore
Gjatë okupimit Sovjetik të Gjermanisë, në fund të Luftës së Dytë Botërore, Ushtria e Kuqe organizoi “Brigadat e Trofeve” për të zhvatur objekte kulturore të paçmuara nga muzetë dhe bibliotekat gjermane. Rusët e konsideruan këtë, si një akt hakmarrjeje për vetë plaçkitjet e Gjermanisë dhe krimet e luftës, dhe ata përfundimisht konfiskuan miliona libra dhe vepra arti.
Kryesore e këtij përvetësimi ishin dy kopje të Biblës së Gutenberg, të cilat u morën nga Muzeu Gjerman i Librit dhe Shkrimeve, Universiteti i Leipzig.
Sovjetikët mohuan çdo njohuri për vendndodhjen e Biblave që mungonin deri në vitet 1980, kur u zbulua se ato mbaheshin në bibliotekat në Moskë.
Që atëherë, qeveria gjermane ka bërë disa përpjekje të pasuksesshme për të siguruar kthimin e tyre. Në vitin 2009, një agjent i qeverisë ruse vodhi një nga Biblat e plaçkitura dhe u përpoq ta shiste atë në tregun e zi për 1.5 milionë dollarë.
Ai u kap më vonë. Autoritetet ruse konfirmuan se i disponojnë të dy vëllimet.
6. Një hajdut u përpoq të vidhte një Bibël të Gutenbergut nga biblioteka e Universitetit të Harvardit
Në vitin 1969, një burrë me emrin Vido Aras, u fsheh në një banjë në Bibliotekën Widener të Harvardit, derisa ndërtesa të ishte mbyllur.
Ai më pas u hodh poshtë te çatia dhe përdori një litar për t’u ngjitur në dritaren e dhomës ku Universiteti mbante kopjen e tij të Biblës së Gutenberg.
Aras arriti të merrte dy vëllimet nga kutia e tyre dhe t’i vendoste në çantën e shpinës, por kur ai u përpoq të ngjitej përsëri lart pa se nuk i kishte bërë hesapet mirë.
Ai zbuloi se çanta e vështirësonte përmbushjen misionit. Pasi u përpoq për një kohë, hajduti e humbi kontrollin duke rënë nga lartësia së bashku me thesarin, ku u gjet të nesërmen në mëngjes.
Bibla e Gutenberg u rikuperua vetëm me dëmtime të vogla. Nga ana tjetër, Aras pësoi një kafkë të thyer.
7. Vetëm 49 kopje kanë mbijetuar deri më sot
Nga rreth 180 kopje origjinale të shtypura të Biblës së Gutenbergut, 49 ekzistojnë akoma në koleksionet e bibliotekave, universiteteve dhe muzeumeve.
Më pak se gjysma janë të kompletuara, dhe disa përbëhen vetëm nga një vëllim i vetëm ose edhe nga disa faqe të shpërndara. Gjermania pretendon se ka 14 kopje nga Bibla e Gutenbergut, ndërsa Shtetet e Bashkuara kanë 10 ekzemplarë, tre prej të cilave janë në pronësi të Bibliotekës dhe Muzeut Morgan në Manhatan.
Shitja e fundit e një Bibla të plotë të Gutenbergut u bë në vitin 1978, kur një kopje kapi vlerën pre 2.2 milionë dollarë.
Një vëllim i vetëm më vonë u shit për 5.4 milion dollarë në vitin 1987, dhe ekspertët vlerësojnë se një kopje e plotë mund të arrijë vlerën e 35 milionë dollarëve në ankand.
ObserverKult
Lexo edhe:
CIKËL POETIK NGA FATMIR R. GJATA: FTUA MES LËNDINËS
Ju ftojmë të lexoni një cikël të zgjedhur poezish nga Fatmir R. Gjata:
Prift
Unë linda prift pa kryq ndër duar,
në fushë të pambarim
Ku diell nuk kish të perënduar,
por kish vetëm agim.
Ku baltë në pluhur kthehej shpesh,
kur vdiste mbrëmjes pranë
Në grurë të mbirë bëja një meshë,
nën yjë me temjan.
Le të më thonë s’jam shënjtëruar,
s’më bëhet vonë për fjalë
Me Myzeqenë jam dashuruar,
qëkurse isha djalë.
Tashmë jam bërë burrë i thjeshtë,
me flokë të bardhë e mjekërr
Në stinë të moshës jam në vjeshtë,
paçka s’dukem i vjetër.
Por mbaj në dorë bibël të shkruar,
e gjithë me poezi
Unë linda prift pa kryq ndër duar,
jam prift për dashuri.
Një jetë
Të zhveshur erdhëm në këtë botë,
të zhveshur duke qarë
Një jetë harxhojmë kot më kot,
duke kërkuar varr.
Por varret qënkan kaq të shtrenjtë,
kushtokan sa më s’ka
Sa kohë na u dashka Zot i shënjtë,
ta blejmë me para.
Dhe prapë të zhveshur e të shtrirë,
do ikim pa u ndjerë
Do mbesë diku ndonjë dëshirë,
do mbesë diçka me vlerë.
Kur vijmë qajmë dhe vetë s’e dimë,
kur ikim qajnë përreth
Ndoshta dhe njerëzit janë bimë,
dhe vjeshtës humb gjeth.
Ftua mes lëndinës
Nuk di çfarë ngjet kështu me mua,
në ëndërr të pash mbrëmë
Nga degë e brishtë merrja një ftua,
e ndukja pak me dhëmbë.
Pastaj e hidhja prehrit tënd,
kafshoje pak dhe ti
Nuk ishte mollë që t’erdh ndër mënd,
ish frut për dashuri.
Harroje bibël çfarë është shkruar,
kjo nuk është pemë e lashtë
Mbi grurë shkoi diell i perënduar
mbi brazdat plot me kashtë.
Dhe frikë kam ende, nuk ish gjumë,
as ëndërr parë në natë
Të thoshja ohh të dua shumë,
të prekja flokë të gjatë.
Ndaj ende s’di çfarë ndodh mes nesh,
është jetë a fantazi
Tek ftoi i madh do bëj një meshë,
do ndez dhe një qiri.
Pemë e vetmuar
Tej larg një pemë kërkon hije,
por hijet tundin kreshtë të mpirë
Ndoshta e bëjnë prej zilie,
ndoshta braktisin me dëshirë.
Tej larg një pemë humbet në mjegull,
në mes lëndinës plotë me bar
Duket se qiell e mban pezull,
e lë plagosur e pa vrarë.
Tej larg një pemë më pret gjymtuar,
se ç’frut do bëjë as vetë se di
Është thjesht trung i përgjysmuar,
pa qënë sëbashku unë e ti…
Poezitë mund ti lexoni KËTU:
ObserverKult
