Mes të gjithë tmerreve të një dekade të shkatërruar nga lufta që ajo do të donte ta harronte, një kujtim bie në sy për regjisoren kosovare Kaltrina Krasniqi, ditën kur nëna e saj surprizoi familjen me një lojtare VHS player (kasete për regjistrim).
“Ne ishim shumë, aq të emocionuar,” thotë ajo për Variety. “Ne me të vërtetë nuk besuam derisa ajo e hapi se ishte e vërtetë.”
Duke filluar me shpërbërjen e ish-Jugosllavisë në 1991 dhe duke përfunduar me përfundimin e Luftës së përgjakshme të Kosovës në 1999, Krasniqi dhe familja e saj kaluan pjesën më të madhe të viteve ’90 të fshehur në banesën e tyre, duke dalë herë pas here në rrugën për të marrë me qira filma. “Nuk ishte vërtet e sigurt të ishe jashtë,” thotë ajo. “Ne e kaluam tërë dekadën duke përdorur kasetë për të parë filma.”
Ishte fillimi i lidhjes së dashurisë së regjisores me kinemanë, dhe hapi i parë në një udhëtim që këtë javë e çon atë në Festivalin e Filmit në Venecia për premierën botërore të debutimit të saj artistik, “Vera Dreams of the Sea”, i cili përkulet në seksionin d Horizonet të festivalit.
Ajo mbulon një vit të suksesshëm për industrinë fillestare të filmit kosovar, i cili filloi me debutimin e Blerta Bashollit, “Hive”, duke fituar tre çmime, përfshirë Çmimin e Madh të Jurisë, në Festivalin e Filmit Sundance. Një tjetër regjisore për herë të parë, Norika Sefa, e ndoqi atë triumf duke marrë një çmim special të jurisë në Roterdam për “Duke kërkuar Venera”. Dhe në Kanë, aktorja franceze-kosovare e kthyer në regjisore Luàna Bajrami, e njohur për rolin e saj të suksesshëm në “Portreti i një Zonje në Zjarr” të Celine Sciamma, lakoi debutimin e saj regjisorial, “Kodra ku ulërijnë luaneshat”, në Directors’ Fortnight section.
Në çdo rrethanë do të konsiderohej një vit i jashtëzakonshëm për një vend prej dy milionësh që hapi shkollën e tij të parë të filmit 20 vjet më parë. Por, në sfondin e një lufte shkatërruese tërmetet e së cilës ende mund të ndihen, ngritja e industrisë së filmit kosovar është një nga historitë e suksesshme më të pamundura në kinemanë botërore sot.
Është një rritje që drejtohet kryesisht nga gratë, të cilat vitet e fundit kanë filluar të shfrytëzojnë mundësinë për të sjellë jetën dhe historitë e tyre në ekran. Në të kaluarën, thotë Krasniqi, “ne nuk po e shihnim veten dhe historitë tona në filma”, duke vënë në dukje se gratë në kinemanë kosovare kishin kohë që kishin rënë në role dytësore. Megjithatë, pas luftës, regjisoret femra filluan të rishkruajnë skenarin. “Të trajtohesh si qytetar i klasit të dytë gjatë gjithë jetës tënde të jep qasje në lloje të veçanta të tregimeve.”
Vera Dreams of the Sea ”përqendrohet në një grua të moshës së mesme, vetëvrasja e papritur e burrit të së cilës lë pronësinë e shtëpisë së fshatit të familjes në fjalë. Një paradë e të afërmve kërcënues kërkon të interesojë pretendimet e tyre. Shfaqen figura misterioze të nëntokës. Së shpejti gruaja, e luajtur nga Teuta Jegeni Ajdini, detyrohet të përballet me paragjykimet gjinore dhe pabarazitë e një sistemi ligjor që vazhdon të privilegjojë burrat.
I shkruar nga Doruntina Basha, është një film që u frymëzua pjesërisht nga nëna e Krasniqit, e cila u divorcua nga burri i saj në vitet 1980 dhe kaloi katër vjet duke luftuar një betejë gjyqësore për të mbajtur pronën e san. Në fund, ajo u detyrua të braktisë luftën kur doli shumë e kushtueshme për të që të vazhdonte. Për Krasniqin, historia është emblematike se si gratë e brezit të nënës së saj “duhej të negocionin lirinë e tyre në baza të përditshme”.
Shumëçka ka ndryshuar në vitet që nga ajo kohë, me luftën katastrofike të viteve 1990 që shkaktoi një dëm të pallogaritshëm fizik dhe psikologjik në një vend që ende po përpiqet të ringrihet. Në shumë raste, ishin gratë ato që u lanë të rindërtohen, pasi mijëra burra ose u vranë ose u zhdukën gjatë luftës.
Ato kanë arritur përparime të qëndrueshme në Kosovë që nga ajo kohë, zpërfshirë këtu edhe nivelet më të larta të qeverisë, ku presidenti dhe gati 40% e Parlamentit janë gra, diçka që Krasniqi e vlerëson për sakrificat e bëra nga brezi i nënës së saj.
“Shoqëria jonë ka kaluar nëpër disa ndryshime serioze dramatike në një kohë shumë të shkurtër. Unë nuk mund ta imagjinoj një jetë ku do të më duhej të negocionte lirinë time në çdo hap, “thotë ajo. “Për mua të ndihem ashtu siç ndihem, të jem aq e lirë dhe e pavarur sa jam, kjo është lufta që bëri nëna ime.”
Ajo luftë ka lejuar një brez të ri të grave që të gjejnë zërin e tyre përmes filmit dhe të sjellin përvojat e tyre në ekran. “Hive” bazohet në historinë e vërtetë të një vejushe lufte e cila lufton kundër qëndrimeve kokëfortë patriarkale të fshatit të saj në kërkiminpër pavarësi. Në “Duke kërkuar Venera”, një grua e re që lufton me seksualitetin e saj të ri, përpiqet të gjejë veten në një qytet të vogël ku një vajzë pritet mbi të gjitha për të mbrojtur emrin e familjes. Dhe “Kodra ku ulërijnë luaneshat” tregon historinë e tre grave të reja me shpirt të lirë që përpiqen të imagjinojnë një të ardhme përtej traditave mbytëse të atdheut të tyre.
Megjithëse historitë e tyre janë të rrënjosura në Kosovën bashkëkohore, ata kanë rënë dakord në një kohë kur lëvizja më e gjerë për barazinë gjinore ka nxjerrë gjithnjë e më shumë zërat e grave në plan të parë. “Gratë dhe grupet e tjera të margjinalizuara… kanë qenë gjithmonë mënjanë,” thotë Krasniqi. “Patriarkana nuk u shpik në Ballkan.”
Arben Zharku, ish-drejtor i Qendrës Kinematografike të Kosovës, vëren se suksesi i papritur i industrisë është në fakt dëshmi e një përpjekjeje një dekadëshe për të hedhur një themel që lejon ata kineastë të lulëzojnë. OEK ka qenë i rëndësishëm në dhënien e arritjes ndërkombëtare të industrisë së vogël vendase, krijimin e partneriteteve me shkollën e filmit dhe televizionit FAMU të Pragës, Festivalin e Filmit Les Arc dhe Laboratorin Rotterdam për të rritur mundësitë e edukimit dhe trajnimit për të gjithë Kineastët kosovarë. “Nuk është se menduam se duhet t’i mbështesim gratë pak a shumë,” thotë Zharku. “Thjesht vjen natyrshëm, nëse ndërtoni një sistem të mirë.”
Nga ana e tyre, kineastët kosovarë po kërkojnë të ndërtojnë mbi këtë kornizë, me përpjekjet që po krijohen për të krijuar një shoqatë drejtorësh për të lobuar në emër të industrisë. “Është një komunitet i vogël, dhe unë mendoj se ne jemi duke u lidhur edhe më shumë tani,” thotë drejtori i “Hive” Basholli, i cili punoi si A.D. në “Martesa” e Blerta Zeqirit dhe “Duke kërkuar Venera” të Sefa. “Nuk është si një garë. Unë mendoj se ne jemi thjesht të lumtur për sukseset e njëri -tjetrit, dhe ne po përpiqemi të ndihmojmë njëri -tjetrin dhe ta shtyjmë njëri -tjetrin të shkojë përpara. ”
“Ajo që është më e bukura tani është se ne patëm një vit të artë të kinemasë,” shton Sefa. “Është momenti ynë. Ne nuk duhet ta lëmë të ikë. ”
Marrë nga: Variety/ në shqip: LAPSI.AL
