Në rubrikën Personale, në ObserverKult, mysafir yni është shkrimtari Izet Duraku.
– Si ndodhi takimi i parë me letërsinë?
– Fillimisht ju falenderoj për mundësinë që më jepni të shkruaj diçka për lexuesit tuaj të nderuar. Letërsia lidhet kuptimisht edhe me letrën, me tekstin e shkruar në gazeta, revista, libra… Prej fëminisë ende më kujtohen dy vargje nga një strofë poezie e Konstadin Kristoforidhit, aq sa ishte botuar në Abetaren e klasës së parë. “Yll i vogël lart në qiell, / digjet porsi zjarr në pyll”. Ngjan si një takim qiellor në librin e parë të jetës sime. Më pas vijuan lexime të tjera. Mësuesi na sillte “Fatosin”, një revistë për fëmijë e mbushur me përralla, tregime për zogj e kafshë, vjersha. Tekstet shoqëroheshin nga skica të vizatuara me ngjyra ‘të gjalla’. Lexova më pas revista, gazeta dhe libra të tjerë ku filloj të më shijonte rrëfimi dhe vargjet, një pjesë e të cilave i mësoja përmendësh. Recitimi para shkollës a prindërve e rriste magjinë letrare. Në revista përfshiheshin edhe krijime të moshatarëve të mi në viset tjera të vendit. Përse të mos provoja dhe unë. Vargjet e mia të para ngjanin me tekste të këngëve popullore. Në tetëvjeçare, mësuesja ime e gjuhës më dhuroi një libër të sapobotuar “Vite pa thinja” të shkrimtarit Agim Shehu. Një poezi tjetër, fjalë të zakonshme, të përditshme vinin në një figuracion të ndryshëm që mund të lexoheshin në heshtje. Ende kam në vesh zërin e saj të butë: “Largohu nga rapsodia, Izet, mësohu me poezinë e vërtetë, lexo Kadarenë, Agollin!”
– Kur ratë në “grackën” e saj?
– Në shkollën e mesme në qytetin e Kukësit u regjistrova në vitin 1971. Për rrethin letrar të shkollës kujdesej Saimir Xhafa një mësues letërsie, dashamirës e pasionant. Gjithnjë e më shpesh krijimet e mia ai i afishonte në këndin e Letrarit të Ri, në pjesën më të dukshme të murit në sallonin e shkollës ku vendosej dhe orari i mësimeve. Më doli nami si krijues i zoti. U zgjerua rrethi i lexuesve të mi. Më lavdëronin nxënës e mësues. Më donte edhe shkrimtari i njohur Ferhat Cakaj, drejtor i Filialit të Institutit të Lartë Pedagogjik të Shkodrës. Ferhati kishte një zyrë të vogël në katin e parë të shkollës sonë. Ndër të tjera ai më nxiti të shkruaj dhe prozë. Ende ruaj një tregim timin të korigjuar me kujdes nga shkrimtari i mirë. Në zyrën e tij njoha poetin Bajazit Cahani, me të cilin kam kaluar shumë pasdite mes tymit të cigareve në baret me mure të ulta në Kukësin e vjetër, prej vitit 1978 është përmbytur nga ujrat e liqenit të hidrocentralit të Fierzës. Miqësinë me Bajazitin e ruajta më vonë deri në Tiranë ku ndërroi jetë i nderuar si një poet modern dhe i afirmuar.
Në vitet e gjimnazit botova disa herë në faqet e gazetës lokale “Kukësi i Ri” më ftuan në disa emisione të Radio Kukësit dhe arrita të botoj disa poezi në gazetën “Zëri i Rinisë”, botime të cilat ndikuan që të më jepnin të drejtën për studimet unversitare në Tiranë në degën: Gjuhë dhe Letërsi Shqipe.
– Kur nisët të ndiheshit shkrimtar?
– Duket se jam matur herët me hijen e mëngjesit. Kur recitoja vargjet e mia para miqve, kur skuqesha nga lëvdatat tek më quanin poet, ndoshta e besova se isha i tillë. Mbushja fletoret me lirika, vargje dashurie për sy të bukur, flokë që derdheshin supeve, për faqe të skuqura, bilbila e trëndafila pa fund. Kjo lloj poezie u dënua si liberale e armiqësore në Plenumin e katërt. Poezia u tremb, u bë më serioze, kuptohet më e shtirë, pak ose aspak emocionuese.
Në Fakultet gjeta krijues të mirë si Bashkim Shehu, Ardian Klosi, Adelina Balashi dhe miqtë e mi Skënder Buçpapaj dhe Hamit Aliaj që adhuroheshin nga të gjithë për poezinë e tyre origjinale. Arrita të botoj në gazetën “Studenti” disa poezi, por tërhoqi vëmendjen poema ime “Lumë 1913”, që fitoi çmimin e parë në konkursin letrar të Universitet, me rastin e 20-vjetorit të ngritjes së tij. Po nuk më shkoi gjithçka si në vaj. Poezi të shumta dërguar për gazetën e vetme letrare “Drita” m’u refuzuan gjithmonë duke më lënë hapur një shteg të hollë, që nuk e doja. Duhet botuar fillimisht një poezi, më thoshin, pas një muaj edhe nja dy-tri tjera. Vjen koha kur mund të botoni cikle të plota, një faqe sa kërkoja apo dy faqe gazete. U mërzita, u nervozova, nuk shkela më në zyrat e kësaj gazete. Po më ndiqte si një lloj mallkimi thënia e profesori i letërsisë së vjetër greke kur qejfmbetur me mua pati deklamuar para auditorit: “Që nga Homeri deri te Duraku,/ është ngrënë supa, është ngrënë japraku.
– A ja keni shtruar ende atë pyetjen shumëdimensionale vetes “Pse shkruaj”?
– Po, e pyes ende veten shpesh herë, po nuk jam i sigurtë nëse kjo më ka ndihmuar sadopak. Në publicistikë kur u angazhova nga mesi i viteve ’80-ta, gazeta e përditshme ku punoja na kërkonte çdo muaj planin e punës. Gjithë përpjekja ime e vetëdijshme dhe e pavetëdijshme ishte se si t’i shmangesha sa më shumë atij plani. Më shpëtuan udhëtimet, prej të cilave “lindën” reportazhet, vizatime peisazhesh e karakteresh, larg shablloneve të kohës. Pas botimit të librit të parë poetik “Drini i Bardhë”, për fat të keq poezi shkrova rrallë e më rrallë. Tema e tragjedisë kombëtare, ashtu si në Kosovë, edhe në Shqipëri nuk preferohej. Poema për Lumën u akuzua se trajtonte izolimin e vendit, thua se nuk ishim të mbyllur plotësisht, të braktisur nga bota. Përse shkruaj? Dua të shpreh gjendjen shpirtërore të kohës, dhimbjet e disfatat e jetës në aspektin individual e kolektiv. Poezia vjen si fanitje e një ëndrre të hershme, ka gjithë dritën e trishtimin e pashpjegueshëm të ekzistencës.
– Çka ju bënë të veçantë si shkrimtar?
– Jam gjithmonë në mëdyshje jam a nuk jam shkrimtar. Është e vërtetë se sasia e librave të shumtë nuk të siguron automatikisht titullin e shkrimtarit, por kështu mund të thuhet edhe për librat e paktë. Një gjë mund të thuhet, çdo kush realizohet përmes vlerës dhe jo përmes dëshirave dhe vizioneve të tij. Ndërkohë tashmë janë pakësuar kontaktet e drejtpërdrejta me lexuesit. Të krijohet përshtypja se sot ka më shumë shkrimtarë se lexues. Dhe kritika profesionale është e paktë, e paaftë për të hetuar e nxjerrë në dritë vlerat e mirëfillta letrare të veprës. Ka plot recensione, ka dhe analiza miqsh që nuk kapërcejnë shumë pragun e dashamirësisë. Edhe trajtimet teorike mungojnë ose janë të pakta. Mezi arrijmë të gjejmë ndër studiuesit jo të shumë të letërsisë, profesorë unversitetesh, madje dhe akademik lëndën e nevojshme për ta botuar në revistën Illz, revistë letrare e Tiranës që po e drejtoj prej 50 numrash. Në këto kushte synoj të kthehem nga vetja, të jem i vërtetë dhe i sinqertë me veten plotësisht. Duke rrëmuar në vise të panjohura shpirti dhe duke gjetur visarin gjuhësor, mendoj se mund të shkohet tek e përveçmja që i duhet çdo krijuesi.
-Çka keni thënë me shkrimet tuaja?
– Dhimbja është përherë e pranishme në shkrimet e mia. Kam dashur ta bëj më të njohur, më të kapshme për lexuesit mospajtimin me fatin tragjik shqiptar në shek.XX, me plojën dhe masakrat e pësuara. Gjithashtu kundërshtimi ndaj së keqes dhe mospajtimi me dhunën shkojnë bashkë me përpjekjet qëndrestare. Në poezi vjen natyrshëm krahas heroikes dhe trishtime dhe butësia e së bukurës, ndërsa në prozë vijnë më gjërësisht pamje dhe tablotë e jetës në rrjedhë të kohës.
– Çfarë u ka mbetur ende pa thënë?
– Migjeni ka folur ndoshta më herët në shqip për këngët e pakëndueme. Mua më duket e plotë vepra e tij poetike. Përfshihet mjerimi i jetës me të cilin është abuzuar politikisht edhe nga brezi im i studiuesve të letërsisë, por në të ndjehet edhe trishtimi i butë i dashurisë, gëzimi entuziast i jetës, parabola biblike. Po kështu edhe në prozën e tij mund të shohim krahas Kërlezhës, Dostojevskin, Koliqin etj. Notat realiste gërshetohen me imazhe alegorike dhe simbolike. E megjithatë jeta e tij u ndërpre. Këngët e tij të pakënduara nuk do t’i dëgjojmë kurrë. Mua jeta më ka favorizuar. Sipas ëndrrave të mia duhet të kisha libra më të shumtë, një pjesë e të cilëve nuk do të shkruhen kurrë. Kam arritur megjithatë t’i rrudh kërkesat dhe parashikimet e mia. Shpresoj t’i mbyll disa punime që i kam prej kohësh nëpër duar.
Gjithçka që është e bukur, ende nuk është thënë, thotë në një varg Podrimja. Brezat që do të vinë do të shohin përpjekjet tona dhe do të ecim më përpara.
– A i besoni muzës apo përvuajtnisë së punës së pareshtur?
– Është folur shpesh rreth këtyre raporteve. Muza qiellore vjen prej qiejsh. Janë të bekuar ata që i viziton kjo mike e vjetër. Mendoj se është e pamjaftueshme muza e vetmuar pa përvuajtninë e punës së pareshtur siç e quani ju me të drejtë. Shkrimtarët e mëdhenj si Balzaku kishin talentin dhe punën rraskapitëse. Nëpërmjet punës së përnatshme balzakiane doli në dritë “Komedia hyjnore” vepra e tij kolosale e njohur në të gjithë botën. Po kështu Ismail Kadare, përveç talentit të pashoq, ishte pajisur me një vullnet të hekurt për të rrëmuar në arkiva të hapur e sekret dhe të ulej çdo ditë përballë letrave të bardha që i mbushte me shkrimin e imtë. Shkruaj e shkuaj sendërtoj veprën e tij të njohur në botë. Do të inkurajoja miqtë e mi më të rinj të letrave të lexojnë, studiojnë pa u lodhur dhe të shkruajnë. Përsosmëria jeton në ëndrrat tona. E përsosur është ajo që del nga duart tuaja dhe jo ajo që fle në synimet tuaja.
– Sa jeni sistematik në të shkruar?
– Nuk mund të mburrem për një punë sistematike. ‘I plagosur’ dhe çoroditur nga dyshimet e dyzimet më kanë mbetur shumë punë nëpër duar. Vonesat shkojnë në një shteg me lodhjen, mërzinë e dëshpërimin krijues që shkreh aftësitë krijuese.
– Sikur t’fillonit nga e para, do t’bëheshit sërish shkrimtar apo jo?
– Fjalën shkrimtar po e marr të mirëqenë. Sigurisht do të shkruaja. Në rininë time më ka lodhur censura dhe autocensura, po sikur të kthehesha edhe një herë i ri, madje në një diktaturë më të egër, do të gjeja mundësinë për të shkruar. Si student në fakultet flisnim gjatë për 5 mundësitë e shkrimtarit për t’ia hedhur censurës, të shkruara nga Brehti. Nuk ia arritëm, dështuam, kur pati poetë si Havzi Nela që arritën të shkruanin në qelitë e burgut mijëra vargje kundër diktaturës dhe diktatorit.
ObserverKult
Lexo edhe:
