Që me krijimin e shtetit të pavarur shqiptar, në strukturat e ministrisë së Jashtme u angazhuan një sërë personalitetesh, që krahasuar me kolegët e tyre të vendeve ballkanike dhe evropiane, kishin vetëm një të “metë”: ata ishin diplomatë të mëdhenj të një vendi të vogël. Një nga këto personalitete ishte dhe Mehmed bej Konica.
Ai lindi në Konicë në vitin 1881, në familjen e Shahin bej Konicës dhe ishte i vëllai i madh i publicistit, shkrimtarit dhe diplomatit të njohur Faik Konica.
Arsimin fillor dhe të mesëm e mori fillimisht në Janinë, në gjimnazin e njohur “Zosimea”, për ta vijuar në Liceun perandorak të “Gallatasarajit” në Stamboll.
Ky gjimnaz me profil dhe program perëndimor ishte hapur nga shteti osman për edukimin e një elite me parimet më të mira të kohës. Studimet e larta, Mehmed Konica i vazhdoi po në Stamboll, në shkollën e lartë të Shkencave Politike dhe Administrative “Mylkije”.
Pas përfundimit të tyre, ai u rekrutua në strukturat e Ministrisë së Jashtme, si sekretar diplomatik për shtypin e huaj. Ky ishte një lloj stazhi për nëpunësit e rinj, për t’i formuar ata me njohuritë bazë të praktikës administrative. Duke nisur nga viti 1908 deri në vitin 1913, M. Konica shërbeu si diplomat (nënkonsull e më pas konsull) osman në Trieste, Fiume (Itali), Sulina (Rumani), Artë, Korfuz, Varna (Bullgari).
Gjatë kësaj periudhe, ai grumbulloi një përvojë të pasur dhe informacionin e nevojshëm për koniunkturat dhe intrigat e diplomacisë ndërkombëtare, e sidomos ato ballkanike. Kjo bëri që pas kthimit në atdhe, ai të merrte përsipër ose më saktë t’i ngarkoheshin detyra të vështira, që kërkonin nivel të lartë profesional në fushën e diplomacisë dhe së drejtës ndërkombëtare.
Për këto arsye, Ismail Qemali dhe elita politike e kohës, të gjendur përballë sfidave tepër të vështira, krijuan një delegacion të përbërë nga M.Konica, Rasih Dino dhe Filip Noga për të mbrojtur interesat e kombit shqiptar në Konferencën e Ambasadorëve në Londër. Nuk ishte rastësi që kjo treshe diplomatike përbëhej nga njerëz të përgatitur dhe me një përvojë të gjatë në fushën e diplomacisë. Por këtu duhet theksuar edhe një pikë tepër e rëndësishme. Si M.Konica ashtu dhe R.Dino vinin nga familje bejlerësh të krahinës së Çamërisë, të njohura për kontributin e tyre patriotik.
E kush më mirë se dy diplomatë që kishin humbur vendlindjet e tyre do ta mbronin çështjen shqiptare? Megjithëse mundësitë, për rrethanat që dihen, ishin tepër të kufizuara… Për kontributin dhe meritat që kishte, M.Konica u vlerësua maksimalisht edhe nga Kryeministri i principatës shqiptare, Turhan Pashë Përmeti, i cili pas dorëheqjes së Prenk Pashës do ta emërojë si ministër të Jashtëm (korrik-shtator 1914).
Gjatë viteve të Luftës së Parë Botërore, ai së bashku me atdhetarë të tjerë qëndroi në Zvicër dhe Francë. Në fund të vitit 1918, M.Konica u kthye në atdhe. Qeveria e Durrësit e caktoi si delegat të Shqipërisë në Konferencën e Paqes në Paris, ku së bashku me Mihal Turtullin, Luigj Gurakuqin, Luigj Bumçin, Mid’had Frashërin dhe Mustafa Krujën do të mbrojnë interesat shqiptare.
Por mes tij, Kryeministrit Turhan Pashë Përmeti dhe kolegëve të tjerë do të fillojë një kontradiktë. Kjo, sepse pjesa dërrmuese e tyre kërkonin protektoratin italian. Prandaj, M.Konica dhe Mihal Turtulli do të ndahen nga delegacioni i qeverisë shqiptare për t’u bashkuar me delegacionin e Kolonisës Shqiptare të Stambollit, e cila kërkonte sovranitet të plotë të shtetit të pavarur shqiptar. Për këtë qëndrim, M.Konica do të vlerësohet nga të gjitha personalitetet.
Qeveria e Sulejman Delvinës e dalë nga Kongresi i Lushnjës, e ngarkoi atë me detyrën e ministrit të Jashtëm. Gjatë kësaj periudhe, ai vijoi veprimtarinë diplomatike për të mbrojtur interesat e shtetit shqiptar në Konferencën e Paqes. Nga nëntori 1920-janar 1922, M.Konica ishte deputet i Parlamentit Shqiptar, ku dha një kontribut të madh për hartimin e legjislacionit të ri dhe konsolidimin e institucioneve.
Ende pa u njohur zyrtarisht nga Britania e Madhe, në dhjetor të vitit 1920 M.Konica do të niset drejt Londrës për të lobuar pranë Forin Ofisit që të njihte shtetin shqiptar.
Njëkohësisht, ai do të informonte qeverinë edhe për raportet politike e diplomatike me Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kjo e bënte atë automatikisht jo vetëm ministër dhe diplomat që luftonte për afirmimin ndërkombëtar të shtetit shqiptar, por dhe përfaqësuesin më të rëndësishëm të politikës së jashtme të disa qeverive.
Me njohjen e qeverisë shqiptare nga britanikët, Këshilli i Naltë do ta emërojë atë në gusht të vitit 1921 si të Ngarkuar me Punë në Londër dhe një viti më vonë, më 1922, si ministër Fuqiplotë të shtetit shqiptar.
Për disa arsye, deri në vitin 1925 ai do të shërbejë njëkohësisht edhe si përfaqësues i Shqipërisë në Francë. Në periudhën e Republikës, M.Konica do të rikthehet në atdhe për të vijuar detyrën e deputetit. Për cilësitë e tij të veçanta në fushën e diplomacisë, A.Zogu do ta ngarkojë me detyra të rëndësishme.
Pas pushtimit italian, ashtu si shumë personalitete të njohura, M.Konica do të internohet në Itali. Me kapitullimin e saj dhe ardhjen e gjermanëve, qeveria e Rexhep Mitrovicës do ta emërojë ministër të Jashtëm. Por M.Konica, i vendosur për të ruajtur integritetin e tij politik dhe profesional si diplomat i kalibrit ndërkombëtar, nuk pranoi.
Vitet e fundit të jetës do t’i kalojë në Itali, në krye të një komisioni për emigrantët shqiptarë. Këtë detyrë do ta ushtrojë deri në vitin 1948, kur i prekur nga zhvillimet politike në Shqipëri, ndërroi jetë. Në arkivat e shtetit shqiptar ekziston një sasi e konsiderueshme dokumentacioni, e cila dëshmon për veprimtarinë e kontributin politiko-diplomatik të M.Konicës. Këto analiza dhe raporte që janë hartuar gjatë detyrave të tij si diplomat, përbëjnë një informacion të pasur historik mbi pozitën ndërkombëtare të shtetit shqiptar dhe zhvillime të rëndësishme diplomatike.
Ato shquhen për nivel të lartë analitik, për prognoza dhe deduksione, të cilat u kanë ardhur në ndihmë qeverive apo kryeministrave të ndryshëm shqiptarë. Për ta ilustruar këtë, bashkëngjitur po të botojmë një raport të M.Konicës drejtuar Kryeministrit e ministrit të Jashtëm Xhafer Ypi nga Londra, lidhur me një bisedë që ai kishte zhvilluar me ambasadorin francez dhe atë hungarez.
Ai mban datën 27 korrik 1922 dhe tregon për pozitën e vështirë ndërkombëtare të shtetit të brishtë shqiptar dhe për nivelin e lartë të përgatitjes profesionale nga ministri M.Konica.
Korrespodenca e diplomatit pas takimit me ambasadorët e huaj:
Zoti Kryeministër, Horizonti politik dhe ekonomik i Evropës është plot me re të zeza. Interesat e kundërta të Britanisë së Madhe dhe të Francës, pretendimet e çmendura të francezëve nuk janë aspak shenja shprese për përmirësimin e gjendjes së sotme. Sjelljet e Francës në Konferencën e Washingtonit dhe gjetkë, formimi i marrëveshjes së Vogë (la Petite Entente) prej saj, nuk lënë ndonjë dyshim mbi planet e kësaj fuqie.
Qëllimi i Francës është të dërrmojë Gjermaninë përgjithnjë, të shuajë bolshevizmën dhe të sjellë në Rusi një guvernë mike, me anën e së cilës të mund të rrëmbejë pasurinë e këtij vendi në mënyrë të koncesjeve (koncesioneve) dhe në anën tjetër t’i imponohet Anglisë.
Plane prej njerëzve të dehur që nuk kanë vend në shekullin tonë, por kjo nuk i ndalon të jenë fort të rrezikshme. Kazani po zien dhe në mos plastë shpejt, janë probabilitete të mëdha të shohim një aleancë anglo-italogjermane dhe ndoshta anglo-italo-gjermane-ruse. Duke pritur një eventualitet të tillë, rreziqet janë të mëdha për shtetet e vegjël që nuk kanë hyrë në Marrëveshjen e Vogël, transmeton ‘konica.al’.
Dhe sidomos për ne që s’jemi të organizuar. Për Francën, Shqipëria është një dorovi për Serbinë dhe në rastin e volitshëm të parë, nuk do të hezitojë aspak të na hedhë serbët mbi kurriz. Po do t’i pëlqente më mirë që gëlltitja jonë prej serbëve të bëhej në një mënyrë më të bukur.
Duke na futur në Marrëveshjen e Vogël ose duke përdorur armën ekonomike d.m.th., duke hyrë ajo vetë (Franca) në Shqipëri ekonomikisht. Në vizitën e parë zyrtare që u bëra ambasadorëve, sipas zakonit diplomatik, Ambasadori i Francës më mbajti një fjalim mjaft të gjatë, të cilin s’kam dyshim e kish përgatitur që më parë, sepse ma tha me një frymë.
Fjala e tij shkurtazi është kjo: “A keni dërguar përfaqësues në Beograd dhe në Paris? Beogradi ka më shumë rëndësi se Parisi për Shqipërinë. Duhet të vini në një afrim me Jugosllavinë se Italinë e keni armike dhe do të ligën tuaj. Italia është e rrezikshme për ju. Princ Vidi është një imbecil.
A u menduat për ndonjë mbret? Duhet të zgjidhni një mbret që të kënaqë të gjitha Fuqitë ose që të jetë i pranuar prej të gjitha Fuqive”. Këto të gjitha m’i tha në një gjuhë të hapur dhe me një formë brutale dhe aspak diplomatike. Si e pashë që nuk mbaronte dhe që përdridhej përsëri në ato pika, i preva fjalën se kemi dëshiruar dhe jemi përpjekur që të kemi marrëdhënie miqësore me Serbinë, por ata nuk kanë dashur që të na qasen.
Por tani që na njohën zyrtarisht do të përpiqemi dhe ca më tepër që ta kemi mirë me ta. I dimë mendimet e fqinjëve tanë. Por politika jonë është që të mos bëhemi vegël e një fqinji kundër tjetrit dhe në këtë pikë jemi të patundur. Princ Vidin nuk e zgjodhëm ne. Sa për mbretin e ardhshëm, është e pamundur të kënaqim tërë botën.
Fuqia më e rrezikshme për ne është Franca dhe interesi i vendit tonë e do që të kemi me të vetëm fjalë të ëmbla dhe fare gjë tjetër. Marrëveshja e Vogël na ka vënë në mendim disa shtete, si Hungarinë dhe Bullgarinë. Ministri i Hungarisë në Londër, kont Szapary, erdhi apostafat disa javë më parë në legatë që të marrë mendimin tim për formimin e një grupi të përbërë prej Shqipërisë, Hungarisë, Bullgarisë, Greqisë dhe në është e mundur Turqisë në një formë aleance difensive për t’i bërë ballë rrezikut që mund të na vijë prej Marrëveshjes së Vogël.
I thashë kolegut tim hungarez se çështja meriton konsideratë, por më duket “prematuree” (i parakohshëm-H.B.): Greqia me Turqinë janë në luftë dhe në mos i dhënçin Bullgarisë një liman në detin Egje, nuk mund të vihet në një afrim mes Bullgarisë dhe Greqisë. Mbeten pra Shqipëria, Hungaria dhe Bullgaria, të cilat mund të bëjnë një aleancë.
Po Shqipëria nuk mund të hyjë në një marrëveshje të tillë, në mos pastë krahët e ngrohta nga ana e Greqisë. Kështu i fola ministrit hungarez, por i lashë një dritare të hapur për më tutje. Nuk munda t’jua raportoj këto më sipër, sepse letrat hapen në Romë dhe Beograd dhe ndoshta në Paris dhe shifrën tonë e lexojnë ndoshta edhe boshnjakët.
Përfitoj pra, nga ardhja e zotit Boshnjaku aty, për t’ju dërguar këtë raport. Pranoni, zoti Kryeministër, nderimet e mia të larta, (Mehmed Konica, Londër, më 27 korrik 1922)/Hasan Bello
