Fragment nga romani “Shqiptari”
Nga Luan Rama
“… – Të kujtohet? Ishte vjeshtë kur ike…
Ajo zgjati dorën dhe preku gishtërinjtë e tij.
Eleonora u drithërua përsëri. Ai mori gotën e Sharlit dhe piu një gllënkë… Vera e kolonelit. Pastaj e shtyu gotën ngadalë, me gishtërinj, drejt saj që dhe ajo të pinte nga ajo gotë.
– Sharli do ishte gëzuar po të shikonte këtu.
– Po, e besoj. Ai më donte dhe unë e doja atë.
– Për Sharlin!
Ajo e mori gotën përsëri me të dyja duart. E shtrëngoi, sikur të mbante Sharlin në dy duart e saj.
– Po, për Sharlin!
Dhe e piu ngadalë verën e mbetur në gotë. Pastaj e lëshoi kokën prapa duke mbyllur sytë. Ç’mendonte vallë?…
Mazi vështroi kokën e saj të nderur dhe atë gushë të bardhë që aq shumë e kishte puthur dikur.
– Më ka mbetur peng që nuk arrita të flas me Sharlin për luftën e tij, – tha ai, – kohën e burgimeve, endjet… Do kisha dëshirë, por tashmë ai nuk është më.
– Në fillim ai nuk më fliste për luftën por me kalimin e kohës, herë pas here më tregonte vuajtjet e tij, ngjarje nga lufta dhe kampet. Ditët e fundit, në prag të fitores dhe çlirimit, ishte sëmurë rëndë nga tifo. Ishte dobësuar shumë dhe nuk mbahej dot në këmbë.
Të vdekurit ishin me qindra, hedhur në rrugët e kampit apo në varret ende të hapura. Kishte një shok polak që u kujdes shumë për të. Pastaj erdhën amerikanët… Shpejt e mori veten. Ndoshta ishte fryma e lirisë që e mbajti gjallë dhe mundi të mbijetonte.
– Duhet të jetë e tmerrshme të jesh rob dhe orë e çast të kërcënohesh nga vdekja.
Një heshtje e madhe ra mes tyre. Papritur ai e pyeti:
– Çfarë po mendon?
– Jetën tënde pas luftës. Atëherë mendoja gjithnjë se do ishe kthyer në Shqipëri.
Ai mohoi me kokë.
– Jo, ishte e pamundur. Bashkë me Gjergj Thanasin u lidha me një shokun e tij të vjetër, Bashon. Ishte një çam i ardhur në Francë kur Lufta e Parë Botërore sapo kishte filluar.
Të dy nga Çamëria, njerëz të besës. Pasi punoi disa kohë në minierat e Pikardisë, zbriti në Paris dhe hapi një braseri në portën e Saint-Ouen. Kishte një zemër të madhe. Gjatë luftës, në masandrën e tij, pranë braserisë, fshehu dy familje hebrenjsh. Pas lufte ne mblidheshim shpesh tek ai. Aty e festonim festën e Pavarësisë Shqiptare. Mbante një flamur të vjetër kuq e zi me një shqiponjë të madhe në krye dhe këndonim këngët tona. E donim shumë njëri tjetrin. Kur Basho u sëmur rëndë, kërkoi ta varrosnin në varrin e Thanasit dhe ashtu u bë. Francezët u habitën se si një njeri donte të varrosej bashkë me shokun e tij të vdekur… Atje do të mbyllem dhe unë!
Ajo e ndjeu menjëherë ngashërimin e tij të lehtë dhe pikasi lotin që i shkëlqeu në sy.
– Ato vite është e vërtetë se humba një dashuri, – shtoi ai dhe i shtrëngoi duart, – por fitova një tjetër lloj dashurie.
Papritur ajo u ngrit dhe nga sirtari i një komodine aty pranë nxori një album të vjetër fotografik. E hapi dhe ia vuri përpara.
– Është fotografia e vetme që kam nga ty. E kam ruajtur. E kam vështruar mijëra herë dhe kam pyetur veten se ç’bëhej me ty, ku ishe, a ishe i lumtur? Kujtoja se një ditë ajo fotografi do të ishte si qindra fotografi të tjera që ruajmë nga e kaluara jonë, por jo… Ishte e pamundur të të harroja!
– Edhe unë Eleonorë…
Dhe pas një heshtjeje të shkurtër, ai shtoi:
– Vite lufte që s’mund të fshiheshin.
– Vite dashurie…
Ai e pa në sy me dashuri dhe menjëherë e ktheu gotën e tij. Donte të pinte, të harronte apo të kujtonte? Kushedi!?
Ajo ia mbushi gotën sërish.
– Nuk ishte faji ynë! – tha ajo.
– Ishte faji i luftës!… Atëherë ne bëmë një pakt. Të kujtohet ajo natë vjeshte kur lart në dhomë të thashë: vetëm nëse Sharli nuk do të kthehet nga lufta, ne do mund të jetonim bashkë.
Ajo i vuri dorën në buzë. Donte që ai të heshtë.
– Po, ne menduam se Sharli ynë i shtrenjti nuk do të kthehej më, – përfundoi ai.
Ajo pohoi me kokë.
– Ndër ata miliona të vrarë, Sharli mrekullisht mbijetoi!
Mazi ndjeu dhimbje. Madje një lloj turpi. Vallë ajo kishte dashur që ai të vritej? Jo, jo… në asnjë mënyrë. Po çfarë atëherë? Thjeshtë të mos vinte, apo të vinte më vonë, kushedi kur.
Ai gjithnjë e kishte dashur. Do ta donte gjithnjë. Ai dhe Sharli, që të dy, sikur ishin ngjizur në të njëjtën figurë, në atë të një burri të krijuar prej atyre të dyve dhe që donin të njëjtën grua.
– Pauvre Sharl! I mjeri Sharl! – pëshpëriti ajo dhe ktheu sytë nga fotografia që ishte në murin e sallonit.
– Notre cher Sharl! Sharli ynë i shtrenjtë! – shtoi ai.
– Ikjen tënde e vuajta shumë. E pamundur të jetoja gëzimin për kthimin e Sharlit. Ai përpiqej të bënte gjithçka që të më gëzonte. Por unë doja të isha vetëm, e mbytur në trishtin tim. Shpesh ikja nga shtëpia, kuturu. Vetëm natyra më qetësonte, vetmia. Aty përjetoja një jetë tjetër, imagjinare, jetën me ty. Sytë e tu, trupin tënd, gojën tënde, fjalët që më thoje. Mbyllja sytë dhe dehesha me ty.
– Ah, nuk e mendoja se mund të ndodhte kështu.
– Jo rrallë shkoja në liqen, në një cep disi të fshehtë, të futur. Zhvishesha e tëra dhe lahesha, si dikur me ty. Ishte e vetmja mënyrë të mbijetoja. Vuaja, vuaja tmerrsisht. Sharli e kuptoi pse unë vuaja. E dinte që vuaja ikjen tënde por asnjëherë nuk ma tha këtë. Lufta e kishte plagosur rëndë dy herë: me mungesën e tij pranë meje dhe burgun e gjatë. Ç’rëndësi kishte fitorja për të kur nuk gjeti më përgjërimin tim, atë që quhet dashuri.
– Po, nganjëherë është keq të duash shumë.
Por ajo mohoi me kokë dhe vazhdoi:
– Më vinte keq për të. Lutesha në kishë. Por unë nuk arrija dot ta ngushëlloja. Përpiqesha ta largoja hijen e trishtit, por e pamundur… Ku ishe ti?
Ai e vështroi një çast dhe uli sytë. Ç’ti thoshte? Zgjati dorën dhe ia mori në të tijën. E përkëdheli instinktivisht, duke u kthyer në ato vite. Eleonora kishte dëshirë t’i fliste dhe t’i tregonte, sikur të mos kishte folur një jetë të tërë.
– Me kalimin e muajve, stinëve, viteve, shpirti im u mësua me atë ndarje. Më dukej sikur jetoja në një botë të ftohtë ku diejtë nuk ngrohnin më, nuk digjeshin më. Dhe pikërisht atëherë e kuptova se unë nuk qaja dot më. Lotët më ishin tharë.
Ajo ndaloi dhe mori frymë thellë. Ishte një gjendje e çuditshme malli, gëzimi, dhimbjeje, pengu e trishti bashkë, e ajo kohë dukej se i rëndonte tani me një peshë të jashtëzakonshme mbi gjoks. Ndoshta se përballë ishte ai, ajo fytyrë e paqtë dhe e ëmbël, dashuria e munguar.
– … Që atëherë nuk mbaj mend të kem qarë. Ishte e tmerrshme të mos kesh lotë, lotë gëzimi apo dhimbjeje, të të vdesin të afërmit dhe të mos mundesh të qash. Sytë e mi u ngjanin liqeneve të shterrur. Doja të klithja, të ulërija për të nxjerrë lotët e mia gjatë gjithë asaj kohe lëngimi. Nuk qava as për vdekjen e nënës dhe babait tim, as për vdekjen e Sharlit. Kjo ishte e tmerrshme, sikur të isha një qenie ndryshe nga të tjerat, një qenie shkretëtire, e lodhur nga dunat e rërës dhe hapësira boshe e pafund.
Ai zgjati dorën dhe përkëdheli dorën e saj. Si mund ta lehtësonte dhimbjen e saj, dhimbjen e një jete?
– Kishin kaluar 20 vjet, – vazhdoi Eleonora, – dhe një ditë Sharli më kërkoi ta shoqëroja për në Gjermani. Donte të shikonte kampin e shfarosjes, ku kishte vuajtur. Në fillim nuk doja që të shkonte. E dija që do tronditej por ai kishte mall për shokët që kishte humbur në furrat e vdekjes.
– Do ketë qenë diçka shumë e dhimbshme.
– Po, por ai nguli këmbë dhe ne shkuam. Ishte pranverë dhe gjithçka lulëzonte. Ngado ndihej një aromë bari, lulesh dhe dielli. Vizituam muzeun dhe barakat që i kishin ruajtur ende. Pastaj Sharli më çoi tek një pemë që kishte mbirë nga një trung tepër i vjetër. Gjethet e pemës fëshfërinin e harliseshin në fllad. Ai e shikonte, ngrinte sytë lart, pastaj vështronte tutje oxhakun e furrave të vdekjes që dikur villte tymin e zi. Pastaj uli sytë dhe qau.
– Pse qan ? – i thashë. Ai heshti një çast të gjatë dhe me një zë të dridhur më tha :
– Nën këtë pemë vija dhe uleshim me shokët e mi të kampit që nuk mbijetuan dot… Ata shkuan bashkë me tymin e zi… Unë vështroja pemën e re e ndërkohë ai shtoi :
– Kjo është pema e Gëtes !… Nuk e kuptova në fillim dhe e pyeta:
– E kujt Gëte ? – E poetit të madh gjerman?
– Kur ishte i ri ai vinte këtu për pushime, në fshatin pranë, dhe ulej nën hijen e pemës së madhe ku shkruante poezi. Gëte nuk mund ta imagjinonte se një ditë nën këtë pemë, do të uleshin njerëz të pafajshëm në prag të vdekjes së tyre.
– E habitshme, – i thashë.
– Në fundin e luftës, avionet e aleatëve e bombarduan kampin dhe pema u shkatërrua duke mbetur veç një trung i mjerë. Dha shpirt. Por është e çuditshme që kjo pemë ka bulëzuar sërish, ndoshta në kujtim të Gëtes që i këndonte paqes. Ndoshta për të përshëndetur gjithë ata të internuar që nuk u kthyen më kurrë. Rilindi nga hiri…
Eleonora mori frymë thellë.
– Pemët janë si njerëzit, – tha Mazi dhe e vështroi drejt e në sy.
– Po, si njerëzit, – shtoi ajo me një buzëqeshje të hidhur.
Mazi mbushi gotat përsëri. Vështroi verën në gotë dhe shkëlqimin e atij lëngu dehës që e mrekullonte gjithnjë. E mbajti një çast gotën në dorë. E tundi. Vera vinte ngadalë brenda faqeve të kristalta duke lënë një gjurmë të lehtë si të donte të linte një gjurmë kujtese.
– Kur Sharli vdiq, mendova të të njoftoja, por pastaj hoqa dorë. Isha e zemëruar me ty. Në fillim kujtova se do ishe kthyer në Shqipëri, në vendin tënd, por si duket ngjarjet kaotike… ”
ObserverKult
Lexo edhe:
LUAN RAMA: MË PUTHI SI E ÇMENDUR…
Letra që nuk erdhi kurrë, poezi nga Luan Rama
Më puthi si e çmendur
duke më kafshuar ëmbël buzët dhe shpirtin,
duke më mbyllur sytë me gojën e saj
me një frymë ëngjëlli,
«Do të shkruaj shpejt më tha» dhe iku,
me krahë ere,
dhe unë e prita duke vrarë vetminë,
dita dehej me ditën
dhe nata puthte agun në delir,
yjet e mi i kishin humbur trajektoret e tyre
ndërsa unë prisja letrën që s’do vinte,
fillikat atje, në kryqëzimin e botës,
ku pemët e mardhura lotët vjeshtake hidhnin
dhe ku era nuk i solli më zogjtë e mi,
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
