Mihal Hanxhari pati fatin e hidhur që të zbulohej si shkrimtar vetëm pas vdekjes.
Për shumë vjet me radhë ai pati shkruar një numër të madh poezish, prozë dhe përkthime, të cilat u gjetën veç pas vdekjes së tij, në qershor të 1999. Për botimin e tyre që u kujdesën familjarët dhe shokët.

Vepra poetike e Hanxharit është krejt e pazakontë kundrejt letërsisë shqiptare. Robert Elsie  shkruan se tek ai gjehen ndikime të Kavafisit dhe edhetë haikëve japonez. Mbeti i painfluencuar nga realizmi socialist.

Dorëshkrimet e tij u botuan në vëllimin “Mihal Hanxhari: njeriu dhe vepra” më 2004 dhe vëllimet poetike “Se sytë e mi kështu e shohin botën“, Tiranë 2000; “Na ishte njëherë, Tiranë” 2000; “Ti vdekja ime mbushur me jetë“, Tiranë 2001; “Duke dëgjuar heshtjen”, Tiranë, 2002 dhe “Gdhend një statujë“, Tiranë 2005.

Në vazhdim ObserverKult ua sjell prozën poetike “Duke dëgjuar heshtjen”, botuar brenda librit me të njëjtin titull nga Florimont, Tiranë, 2002.

Duke dëgjuar heshtjen

Mihal Hanxhari

Si perëndoi dielli, qielli u zbardh si një kupolë fildishi dhe malet u fshehën në hijen mavi të muzgut. Fshati i shtruar në fushë, po mirrte bekimin e fundit të ditës që po shuhej. Ecja ngadalë i heshtur. Në shpirtin tim kishte zbritur një prehje e qetë, si qetësia që kishte rënë në fushën e gjerë.

Dy malësorë që ktheheshin nga qyteti më përshëndetën:

Mbramje e mirë – dhe humbën shpejt në mjegullinën që po ulej mbi dhe.

Kaluam pranë mullirit të mbuluar me kashtë. Uji zhurmonte më shumë në heshtjen e natës. Pastaj u futëm në një ngastër të punuar, ku plisat e shkrythur lëshonin një afsh të vakët dheu. Pas gjysmë ore ecje, u ndodhëm përballë një pellgu uji, të cilin në mëngjes kur kaluam andej, patëm parë të rridhte i gëzuar. Tani nuk rrithte më. Fshatarët e kishin prerë vijën e ujit për ta kthyer në ngastra të tjera. Sa i qetë ishte ai pellg i ndenjur. Dukej i fjetur. Ndrinte si pasqyrë. E ashtu më kujtonte një qenie të gjallë të fjetur, me një sy të hapur për nga dielli i lartë. Në fund kishin kulluar llumrat, ai lym i ëmbël i verdhë i një toke të shkrythur. Asnjë dridhje nuk dukej mbi faqen e ujit. Qielli që kishte nisur të merrte kaltërsinë e përhimtë të mbrëmjes pasqyrohej në të. Më dukej se kisha para meje një copë qiell të grisur, ashtu pa formë të rregullt, nga pëlhura e pafund që mbulon dheun. Një yll kishte rënë në faqen e ujit dhe dukej si një gur i xhevahirtë në fund të pellgut. Pastaj mbi të heshtje. Kudo heshtje. Heshtje fushe, natën.

Ndenja ashtu duke parë ujin e përgjumur. Një kapitje më ra ngadalë… një ndjesi e lodhshme, më bënte të ulesha aty mbi barin e njomë e të vesuar e desha të rrinja, të rrinja duke parë faqen e qetë e pas asnjë dridhje të ujit. Një dorë e lehtë fshehtësisht më derdhi në shpirt një paqe që s’e pata ndjerë kurrë në jetë…

Fshati u mbulua nga hijet e fushës, mallet humbën në errësirë, e më dukeshin se i kisha ndofta fare pranë, e veç tej, mezi dallohej një tym i largët, që ngjitej nga qielli, akoma pak i qartë dhe tretej si tretet fryma jonë.

O natyrë e dremitur, sa madhështore je ti me heshtjen tënde!  Paqe qiellore, që re me muzgun mbi dheun tonë të kapitur! O ujë i përgjumur, i lodhur nga rrjedha e ditës! O dorë e fshehtë që më dhe qetësinë prehëse të një meditimi që s’e njoha kurrë.

Flen natyra apo përgjon? Hesht dhe dëgjon një muzikë që veshi im s’e kap dot. Apo ka humbur në vehten e vet, është mbështjellë në gjumin e magjishëm? Ndofta uji që s’dridhet, fusha që s’shihet më, malet që humbën në pështjellën nature, yjet tej në qiell, dëgjojnë melodinë e ëmbël aq të lehtë që njeriu nuk arrin ta kuptojë.

O muzikë që s’të dëgjoj, o melodi e lojtur mbi telat e një harpe të thurur me fije muzgu, mbi të cilat shkasin duart e lehta prej pahu yllor! Sonte po kuptoj se jam i shurdhër…!

Jo, s’dëgjoj gjësendi, por shpirti im ka hapur krahët, firasi në firmament e unë mbeta në fushën e qetë. S’dua të ik që këtej… Dua të dremis edhe unë, dua të më përkundë ajo dorë e paparë dhe e lehtë që i dha krahë shpirtit tim. Nënë, o nënë natyrë mbamë në dheun tënd, shpalos kindin e një pale errësire, dhe fshehmë në këtë fije nate, merrmë, merrmë. E di, se kur do të shoh diellin përsëri, ai do të shkrijë tisin e hollë të kësaj magjie dhe unë do të kem humbur lumturinë vetmitare. Merrmë pra,  natë, mbështillmë me frymën tënde, zhdukmë; e ndiej është magjia e vërtetë e bukurisë sate e diamantit të zi të kurorës së natyrës që arrita ta shoh?!

O çast vraparak, jam i yti, jam i yti. Sa i vogël je ti, aq e madhe është lumturia ime. Ti je një yll e më fal një qiell, ndiej zemrën që po hesht. Çdo goditje e saj godet në krahëror, del jashtë vehtes sime dhe firaset në qiellin e errët. Ndiej ballin që më ftohet dhe flokët që m’i njomë vesa.

….

• Mihal ikim, u bë vonë.

Atëherë humbi çdo gjë. Zëri i saj m’u duk si një gjëmim i llahtarshëm. U drodha. Pata frikë. Zemra m’u drodh në krahëror… Dhe humbi, humbi çdo gjë.

• Mihal, ç’ke?

E pashë në sy. E pashë gjatë. M’ua afrua dhe më zuri të dy duart.

• Iku, u zhduk. Përse fole?
• Çfarë iku?
• S’e di ajo… Oh, përse fole? Të kisha harruar. Isha vetëm, krejtësisht vetëm, me të…
• Me kë?
• Ku e di unë? Me frymën e natyrës, si ta quaj. Isha në gjirin e natës. Dhe ajo më shfaqi aq dashuri sa më tregoi të fshehtën e shpirtit të saj. Ç’bukuri! Ç’paqe!/ ObserverKult