Tërmeti i rëndë që ra këto ditë në Turqi dhe Greqi i tronditi të gjithë, së pari vendet ku ra dhe më pas fqinjët ballkanikë. Ne shqiptarët u solidarizuam menjëherë, shprehëm dhimbjen tonë për jetët e humbura dhe dëmet materiale si dhe mbështetjen tonë, megjithëse jemi vend që vazhdimisht ndihemi si nën tërmet, i acaruar, me rrënoja jashtë nesh dhe brenda nesh.
Nga Visar Zhiti
Megjithatë, qeveria ngre lart flamurët e solidaritetit, i projekton me drita në fasada ngrehinash masive, ndërkaq na vijnë lajme se pikërisht kur konflikti mes Greqisë dhe Turqisë, me spektaklin e luftanijeve të dala në det të hapur, duke shkaktuar krizë të re në marrëdhënie e tyre dhe frikën e përplasjeve të nxehta, thënë hapur, të një luftë, pikërisht në ditët posttërmet, ka një qetësim dhe mirëkuptim mes këtyre dy vendeve, ndërsa qeveria shqiptare e ka çuar në Tribunalin e Hagës mosmarrëveshjen për ndarjen e detit mes Shqipërisë dhe Greqisë. Jo se duan vetëm ujë më shumë, por naftën që është nën ujë, kështu thuhet…
S’dihet ç’tërmet i përbashkët mund ta qetësojë gjendjen. Që unë të shpreh afrinë time me njerëzit grekë e turq në këto ditë të trishta, zgjodha poezinë, s’kam tjetër gjë. Dhe meqenëse është 2 nëntor, gjej se në këtë datë ka lindur një poet grek me njohje botërore, Odisea Elitis, në 1911, po në këtë vit ka lindur dhe im atë.
Duke qenë se s’ka pak që u dha çmimi i ri Nobel, po bisedoja me njohësin e shkëlqyer të poezisë, përkthyes dhe poet, mikun tim Gëzim Basha, dhe po i thosha se një nobelist grek e ka nënën arvanitase. “Odisea Elitis”, e saktësoi me entuziazëm Gëzimi. Unë kam lexuar një intervistë të tij, ja, po e gjej, po e riprodhoj në ligjëratë të drejtë: “Po, jam shumë ngulmues. Këtë kokëfortësi të tmerrshme e kam trashëgim nga nëna ime arvanitase”. Pse jo dhe poezinë, po i thosha Gëzimit. Mos harroni nënat, shkrova diku. Dhe kështu na del se ne si shqiptarë, krahas “Nobelit për Paqe”, që e kemi me Shenjtën Nënë Tereza dhe në shkenca, në mjekësi e kemi me Ferid Muratin, shqiptarin nga Maqedonia që jeton në SHBA, në letërsi kemi dhe një gjysmë Nobeli me Odisea Elitis-in.
Miku im, Gëzimi, qeshte duke më thënë se nuk i kishte shkuar ndërmend kjo. Kretasi Odisea Elitis madje ka qenë dhe në Shqipëri gjatë Luftës së Dyte Botërore, kur jo Turqia, por Italia fashiste sulmoi Greqinë nga Shqipëria, në vitet 1940-‘41. Luftëtarët grekë bënë një kundërsulm heroik dhe u futën edhe në trojet tona. Në familjen time tregonin se nga ata të komandës greke ishin vendosur dhe në shtëpinë e tyre lart në malin e Tomorit, oficerë madhorë thoshte gjyshi, ishin shumë miqësore, madje u jepnim dhe nga ushqimet tona, jo vetëm biseda. Xhaxhai im partizan, teksa kthehej herë pas here në shtëpi dhe bënte punët e fshatit, kujton se teksa kulloste dhitë aty pranë dhe mjekra i ishte bërë e gjatë si e cjapit, por e zezë, gjë që e tha për humor njëri nga oficerët greke frëngjisht dhe u befasua kur xhaxhai im ia ktheu bisedën po në frëngjisht…
Odisea Elitis përkthente poetë francezë, ishte i apasionuar pas poezisë franceze, kishte studiuar për jurisprudence në Athinë dhe u bë përfaqësuesi më i madh i surrealizmit në Greqi. Të ishte njëri nga ata ushtarakët në shtëpinë time?! Me moshatarin e vet, tim atë, mësues që shkruante poezi edhe ai, a do të kenë biseduar? Elitis do të botonte në vitin 1945 “Këngë heroike dhe funebre për nëntogerin e rënë në Shqipëri”, kurse im atë një poemë satirike për njëfarë shoviniste grek, antishqiptar, Kollokotroni.
Kur nazistët gjermanë i ranë Greqisë nga pas dhe u thyen, urdhri erdhi që ushtarët grekë të tërhiqeshin, të ktheheshin nga kishin ardhur. Më tregonin se ikën nga shtëpia jonë duke qarë, nuk donin ta pranonin mundjen dhe lanë shumë gjëra në shtëpinë tonë, konserva, s’di tjetër, dhe njerëzit tanë i ndihmuan të tërhiqeshin sa më lehtë, mundësisht gjallë na kundërsulmi.
Elitis shkroi poemën “Albaniada”, titull homerik, që nuk e përfundoi, mbase nuk priti si do të donte dhe poema e tij e pa përfunduar… titull homerik…
Shqipëria ndikoi shumë në formimin e Elitisit; lufta dhe njerëzit, qëndresa dhe vlera e jetës. Pasi u sëmur nga tifoja, e kthyen në një spital në Athinë dhe ndodhi mrekullia, shpëtoi… Shqipëria për gjendjen time fizike ishte një aventurë e vështirë, por për historinë time shpirtërore, ishte një plagë e thellë, do të thoshte, dëshmon gazetarja dhe përkthyesja Gerta Banushi.
Pjesë të poemës për Shqipërinë, atë me nëntoger, i përktheu Kadare në antologjinë që doli dikur në diktaturë, kurse të plotë e nxori poeti Romeo Çollaku. Nobeli Elitisit iu dha në vitin 1979, atë vit që mua më arrestuan për poezitë e mia… Aeroporti ndërkombëtar i Lesbos tani ka emrin “Odisea Elitis”.. po ai ka nënën arvanitase, përsëris unë me vete… Krejt pa pritur më ndërmendet se dhe nobelisti turk, romancieri Orhan Pamuk (ai ka lindur në një vit me mua), në librin e tij “Stambolli” tregon se ka dashur një vajzë shqiptare në rininë e tij të parë, madje prandaj dhe e shpërngulën në Zvicër atë, që ta largonin nga piktori i ri Orhan Pambuk. Studionte për pikturë atëherë, se me piktura nuk jetohet dot e do të mbeteshin të varfër… Dashuria e parë ka poezinë e saj dhe romancieri nobelist turk ka dhe ai një poezi, e gjeta italisht, ja ç’thotë:
ESHTË GJITHMONË NJË YLL
Çdo njeri e ka një yll,
çdo yll e ka një mik
dhe çdo njeri ka dikë që i ngjan,
një yll ashtu si të vetin,
që e mban brenda vetes
gjithë besnikëri….
Gruaja shqiptare, si nënë apo si grua, si dashuri gjithmonë, jep dritë dhe forcë, si Rozafë dhe si Nënë Terezë, di të qëndrojë mbi luftërat dhe tërmetet, në opozitë me diktaturat si një Musine Kokalari. Ato që dinë të mbajnë shtëpinë, dinë të mbajnë edhe vendin. Të mirëpritura në drejtim. Ballkani gjaknxehtë i konflikteve pa mbarim ka nevojë për dhembshurinë dhe intuitën e gruas.
Në këto ditë të shqetësuara, me tërmet e pandemi, kur vendet tona si me thika ndër duar duan të ndajnë dhe detin, m’u gjend poezia si përherë, poezia e madhe ballkanike, që të mërmërit me zë dashurie prej gruaje, që e dëgjoj si një fëmijë, që me ato thika metaforike ndani një mollë së bashku, mollën e miqësisë. Pa pritur tërmete të tjera…
