Kur këndon Ermonela Jaho është “çështje jetë a vdekje”. Kjo nuk ndodh vetëm për shkak të roleve të sopranos si p.sh. Madam Butterfly. Këto sopranoja e njohur i rrëfen në filmin “Fuoco Sacro” dhe në këtë intervistë.
Në dokumentarin “Fuoco Sacro” të realizuar nga Jan Schmidt-Garre, “në një kërkim për zjarrin e shenjtë të këngës”, ai paraqet tre këngëtarë që i bëjnë “drejtësi” kësaj belkantos: Barbara Hannigan, Asmik Grigorian dhe Ermonela Jaho. Ato vijnë nga tre kultura të ndryshme – Kanadaja, Lituania dhe Shqipëria – dhe japin gjithçka në skenë. Ermonela Jaho shfaqet veçanërisht e pakursyer në trajtimin e vetes. Kushdo që e ka parë atë si Suor Angelica të Puccinit, e cila merr lajmin “e akullt” të vdekjes së fëmijës së saj jashtëmartesor në izolimin e saj, ose si Madam Butterfly e dashuruar pakënaqur, e di se çfarë do të thotë kjo. Një det lotësh në publik.
–Kur keni filluar të këndoni?
-Së pari në korin e fëmijëve. Duhet ta dini, unë jam rritur në Shqipëri. Vendi ishte totalisht i izoluar. Babai im ishte në ushtri. Nuk është një kohë e mirë.
-Gjithsesi, te ju u poq vendimi për ta bërë profesionin tuaj këngën?
-Po, dhe në Tiranë kishte një konservator muzikor. Doja të bëja një audicion atje. Por për këtë më duhej një pjesë nga repertori romantik dhe nuk kisha as idenë më të vogël për repertorin klasik. Kështu shkova për herë të parë në opera në Tiranë me vëllain tim më të madh.
–Sa vjeç ishit atëherë?
-Katërmbëdhjetë. Shfaqja ishte “Traviata”. E lexova programin dhe mendova: Mirë, interesante. Le ta dëgjojmë. Shqipëria ishte ende një vend komunist në atë kohë, e dini, dhe teatri i operës ishte gjithashtu – mirë, sipas imazhit tonë të keq.
-Dhe pastaj?
-Që në notën e parë të uverturës, diçka më ndodhi. Le ta quajmë dashuri me shikim të parë. Por ishte më shumë se kaq. Isha emagjepsur gjatë gjithë operës. Në fund i thashë vëllait tim: “Do të bëhem këngëtare opere. Dhe nëse nuk e këndoj këtë opera të paktën një herë në jetën time, do të vdes”.
–Megjithatë, ndoshta nuk ishte e lehtë.
-Kur regjimi ra njerëzit u larguan masivisht nga vendi. Isha 18 vjeç kur erdha vetëm në Itali – me xhepa bosh dhe ëndrra të mëdha. Kam bërë shumë punë si dado dhe në kujdesin infermieror për të moshuarit. Tashmë kisha përfunduar shkollimin në konservatorin e Tiranës, megjithatë njerëzit më shikonin gjithmonë me një buzëqeshje të madhe: Më falni? Ti vjen nga Shqipëria dhe dëshiron të jesh çfarë? Një këngëtare opere?
–Keni vuajtur nga këto paragjykime?
-Mendova se ishte e tmerrshme. Dhe sa shpesh mendoja se do të doja të vija nga një vend që mund të kujtonte një traditë të tillë muzikore si Italia apo Gjermania. Vetëm shumë më vonë kuptova se edhe vende të tjera luftojnë me historinë e tyre, se çdo vend ka momente të errëta.
–Pse vendosët të punoni me Jan Schmidt-Garre?
-Ai ka një ndjeshmëri që unë i besoja. Ai e kupton se çfarë po ndodh në skenë dhe çfarë duhet për ta prodhuar atë. Kur pashë filmin për herë të parë, mezi shikoja ekranin (i mban gishtat para syve): Si dukem! O Zot, çfarë po them! Por më pas u bë e qartë për mua: është një gjë e mirë. Në këtë botë, ku të gjithë kanë përshtypjen se një foto e përmirësuar me kompjuter është gjithçka që duhet si arritje dhe për të qenë të lumtur, kjo ndershmëri është e rëndësishme.
–Njëri më tha një herë se e urren kur një regjisor e lë të këndojë me pjesën e sipërme të trupit lakuriq. Atëherë e gjithë bota mund të shihte se çfarë pune të vështirë po bënte kur merrte frymë. Ju këndoni me shpirt lakuriq, si të thuash. Por a nuk duhet të duket gjithmonë gjithçka e lehtë në skenë?
-Por nuk është e lehtë.
-A nuk keni dashur ndonjëherë vetëm të shijoni magjepsjen e të qenit një yll në skenë?
-Ndoshta nuk mund të jesh këngëtar pa këtë magjepsje. Por fama nuk të mban. Të dish që të kënduarit të kthen diçka, diçka thelbësore, kjo është shumë më tepër. Këtë ua them edhe studentëve të mi.
-Në film, ju shiheni para, gjatë dhe pas shfaqjes së “Traviatës” në Mynih e sëmurë me të ftohtë. Pse e bëni diçka të tillë?
-Më vjen mirë që Jan i mori këto sekuenca në film. Kisha një temperaturë të vërtetë. Por gjithsesi doja ta provoja. Ndoshta do të arrij një pikë të caktuar me të, mendova.
-Ai ju viziton në dhomën e zhveshjes, ne ju shohim duke përpjekur të mbani ekuilibrin me një top dhe ne dëgjojmë zërin tuaj shumë të fytit. Këto gjëra zhduken…
-Është një mrekulli. Sikur të jesh në ekstazë. Por sigurisht që pas saj fshihet edhe një punë e vështirë. Përpiqem gjithçka që të mos qëndroj në zonën time të rehatisë. Kur guxon gjithçka, kupton shpirtin e njeriut me gjithë bukurinë e tij. Si këngëtar e ndjen më pas lidhjen me publikun.
–Jan Schmidt Garre e quan këtë shkëndijë mbi “Fuoco Sacro”. A është vërtet i shenjtë ky zjarr, a besoni në Zot?
-Nëse pyetni kështu – ndoshta ka një fuqi më të lartë. Gjithsesi më shoqëroi edhe në këtë rrugë drejt Italisë.
–Kur këndon të gjitha këto arie vdekjeje sot, duket sikur je larguar fjalë për fjalë nga bota. A plotëson kjo një rreth? Ermonela 14-vjeçare nuk vdiq, por ti vdes vazhdimisht në skenë?
-La Traviata është përmbushja e një premtimi që i kam bërë vetes. Ndihem si e mbijetuar edhe si këngëtare. Opera u bë një terapi për mua. Ky rol është një katarsis për mua.
–Me çfarë efekti?
-Pas 28 vitesh në këtë karrierë, për mua nuk është më çështja të këndoj bukur dhe të zhytem në një histori për tre orë. Për mua, ka të bëjë me një përvojë shpirtërore. E di që mund të bërtas, mund të këndoj pianissimo, mund të realizoj tinguj që janë të frikshëm. Duhet të shkosh në ato kufij, tek dhimbja, për t’u lidhur me të në thelbin tënd.
–Vërtet, a duhet?
-E di që nuk është veçanërisht inteligjente. Jo vetëm sepse dikush do të donte që kjo karrierë të zgjaste pak më gjatë. Megjithatë, është një domosdoshmëri për shpirtin tim. Më duhet ky moment magjik, jam e varur prej tij.
–Duket sikur po grishni përsëri një plagë të vjetër brenda vetes me çdo performancë. A nuk është mizore ndaj vetes? Asnjë terapist nuk duhet të rekomandojë trajtimin e një traume personale të tillë.
-Ke të drejtë. Unë e di se ka ende disa gjëra që qëndrojnë në gjumë dhe që duhet të shërohen. Por unë jam duke mësuar. Kjo është arsyeja pse më pëlqen shumë ky film. Më tregon atë që kam arritur tashmë. Po mësoj ta dua veten pak më shumë. Dhimbja po bëhet më e vogël. Ndoshta nga nesër do të këndoj komedi./pars media
Përkthyer dhe përshtatur nga diasporashqiptare.al
————————-
Lexo edhe:
ERMONELA JAHO: ARTI NUK ËSHTË NJË GJË E LEHTË, AI KA NEVOJË PËR DISIPLINË TË HEKURT
