Mbi vlerën kulturore të polifonisë shqiptare, flet Dr. Eckehard Pistrick nga Instituti për Muzikologjinë Europiane pranë Universitetit të Këlnit.
Ansambli polifonik Sazet e Përmetit ndodhet që nga 2 tetori në landin Nordrhein-Westfalen në një turne të organizuar nga Klangkosmos NRW. Çdo vit këtu ftohen ansamble që sjellin një muzikë ndryshe, të rrallë për Gjermaninë. Cila është vlera, rëndësia e këtyre eventeve?
Eckehard Pistrick: Këto aktivitete përqendrohen te muzika tradicionale, praktikat muzikore të trashëguara gojarisht, të cilat nuk kanë lobim në biznesin muzikor botëror. Qëllimi është të transmetohet një impresion sa më autentik nga kultura e jetuar e popullit në vende të ndryshme. Seria Klangkosmos shërben si „amplifikator” për muzikën jokomerciale, që përndryshe mund ta dëgjosh rrallë, si p.sh. nga ishujt e Oqeanit Indian, nga Andet e Amerikës Latine…
Cili është interesimi për këto ansamble të veçanta, që nuk lëvrojnë muzikë komerciale? Çfarë publiku i frekuenton ato?
Eckehard Pistrick: Janë njerëz, që interesohen për kulturën, për traditat, zakonet dhe folklorin e vendeve të tjera. Interesimi në Domforum në Këln për shembull është shumë i madh, për aktivitete të shumta në provincë në landin Nordrhein-Westfalen nuk gjen dot bileta. Përveç kësaj ka workshop-e me formate të ndryshme për edukimin muzikor, ndër të tjera projektet Jekits në shkolla, ku fëmijet sensibilizohen për kulturat e tjera përmes shfaqjeve të muzikantëve.
Aktiviteti në Bon më 16 tetor është konceptuar si workshop dhe koncert? Mund të na e shpjegoni më hollësisht?
Eckehard Pistrick: Aktiviteti përbëhet nga 3 pjesë: në një panel të profilit të lartë të organizuar nga Instituti i Etnologjisë Muzikore Europiane në Universitetin e Këlnit në bashkëpunim me Shoqatën e Evropës Juglindore diskutohet me përfaqësues të European Music Council dhe të Deutsche Welle-s për statusin që ka deri tani muzika ballkanike tek publiku gjerman. Aty tregohet se roli i aktorëve transnacionalë si UNESCO është ambivalent, por edhe politika kulturore e vendeve përkatëse, që promovon „simbole kombëtare” si p.sh. Goran Bregoviçin, ndërsa muzikat e tjera lokale margjinalizohen dhe dalin rrallë në skenë. Bëhet fjalë edhe për rolin e iniciativave dhe shoqatave lokale si URACult. Pastaj Dr. Bledar Kondi, bashkëorganizator i koncertit dhe etnolog i muzikës në universitetin Halle prezanton muzikën e sazeve para fillimit të koncertit.
Polifonia këndohet në shumë pjesë të jugut të Shqipërisë. Cili është dallimi apo e veçanta e sazeve të Përmetit?
Eckehard Pistrick: Ka tradita të kënduari, që datojnë nga periudha Osmane. Bëhet fjalë për muzikën qytetare, e cila merr në vetvete ndikime të polifonisë. Kështu linjat vokale „përkthehen” në klarinetë, ndërsa toni bazë intonohet nga një lahutë. Sazet e Përmetit qëndrojnë në lidhje të drejtpërdrejtë me klarinetistin e madh Laver Bariu, i cili në Shqipërinë komuniste ishte një idhull në planin muzikor.
Që nga viti 2008 Iso polifonia bën pjesë si trashëgimi kulturore jomateriale në listën ndërkombëtare të UNESCO-s. Si është gjendja e ruajtjes dhe e transmetimit të kësaj muzike në Shqipëri? Ç‘vend kanë këto forma tradicionale muzikore në pejsazhin muzikor të vendit?
Eckehard Pistrick: Megjithë statusin e UNESCO-s mbështetja kufizohet në disa projekte prestigji dhe larmia lokale e ansambleve dhe e grupeve të këngetarëve është në rrezik akut, ndër të tjera si rrjedhojë e pasojave afatgjata të emigrimit por edhe nga mungesa e eventeve sociale për këtë muzikë. Vihet re një profesionalizim dhe institucionalizim i muzikës në shoqata, në praktika amatore. Të kënduarit e improvizuar në dasma apo në tryezë, po mënjanohet gjithnjë e më shumë – edhe nga forma muzikore të popullarizuara dhe nga kultura DJ. Fshatrat po „ngelin ngadalë pa zë”.
Të kënduarit me iso ka traditë edhe në Greqi. A kemi të bëjmë me të njëjtin stil muzikor, apo ka dallime?
Eckehard Pistrick: Polifonia por edhe ansambli saze (në Greqi quhen kumpaneia) është e përhapur në të dy anët e kufirit në Epir. Repertori gjithashtu. Ka shumë muzikantë, që punojnë në të dyja anët e kufirit dhe tekstet e këngëve i këndojnë sipas rastit në shqip apo në greqisht. Në përgjithësi në anën shqiptare kjo traditë është ruajtur më mirë – arsyeja për këtë është organizimi i grupeve folklorike dhe stimulimi i ruajtjes së folklorit nga festivalet folklorike në Gjirokastër. Në Greqi nuk ka pasur organizime dhe përpjekje të ngjashme për ruajtjen e kësaj muzike./ DW
