Më 18 nëntor 1922 u nda nga jeta shkrimtari gjenial francez që shkroi veprën madhore në shtatë vëllime “Në kërkim të kohës së humbur”.
Ai njihet më së shumti për veprën e tij madhore të përbërë nga shtatë vëllime “Në kërkim të kohës së humbur”. Ndërsa kritika veprën e tij e emërtoi “Përroi i ndërgjegjes”.
Marcel Proust rreshtohet në traditën e madhe të shkrimtarëve totalë, të tipit Dante, Balzak e Xhojs, që me veprën e tyre kanë arritur të krijojnë një univers aq të plotë, sa rivalizon me realitetin.
Ai u lind më 10 korrik 1871 në Auteuil, në periferi të Parisit. Nga familja ishte biri i borgjezisë pariziane. Djali i Adrien Proust, një mjek prestigjioz tradicional dhe Jeanne Weil, një Alsate me origjinë hebraike.
Fëmijëria e shkrimtarit kalon kryesisht në kryeqytetin francez, me shumë pak lëshime për të shpëtuar nga qyteti, sidomos gjatë verës, kaloi kryesisht në shtëpinë e të afërmit e tij nga babai, në Illiers. Në moshën nëntë vjeç, pësoi sulmin e parë të astmës, kështu që ai u rrit midis kujdesit dhe vëmendjes së vazhdueshme të nënës së tij.
Veç sëmundjes që do ta shoqëronte gjithë jetën i duhet shtuar dhe një ndjeshmëri e pazakontë e brendshme, trashëguar nga nëna po aq e ndjeshme, çka e bëri atë të turpshëm dhe të vetmuar, ndryshe nga vëllai i tij Robert.
Ai u regjistrua në një nga shkollat më të mira të mesme në kryeqytet. Në shkollën e mesme Condorcet, ndoqi arsimin e mesëm, të cilin e përfundoi me rezultate të shkëlqyera. Pas përfundimit të shërbimit të tij ushtarak në 1889 në Orleans, ai ndoqi mësimet në Universitetin e Sorbonës dhe në olecole Livre de Science Politiques.
Gjatë viteve të rinisë së tij të hershme ai bëri një jetë në dukje të lumtur, duke fshehur pasionin e tij letrar letrare. Pasi përjashtoi mundësinë e fillimit të një karriere diplomatike, ai punoi për një kohë në Bibliotekën Mazarin në Paris, duke vendosur përfundimisht t’i përkushtohej letërsisë. Frekuentonte sallonet e Princeshës Mathilde, Madame Strauss dhe Madame de Caillavet, ku takoi Charles Maurras, Anatole France dhe Léon Daudet, midis njerëzve të tjerë të famshëm të kohës.
Frytet e para letrare të Proust vijnë në vitin 1892, kur filloi si bashkëpunëtor në revistën “Le Banquest”, themeluar nga një grup miqsh, duke përfshirë Jacques Bizet, Daniel Halevy, Robert Dreyfus dhe Leon Blum.
Në 1896 ai botoi “Kënaqësitë dhe Ditët”, një përmbledhje me tregime dhe ese e me parathënia nga Anatole France.
Midis 1896 dhe 1904 ai punoi në veprën autobiografike “Jean Santeuil”. Aktiviteti i kritikut letrar dhe veçanërisht njohësit të vëmendshëm e artit e çon atë për t’u takuar me teoritë estetike të anglezit John Ruskin, të cilat do të marrin shumë nga koha e tij duke u angazhuar në përkthimin frëngjisht të librit të tij “Bibla e Amiens” .
Gjatë vitit 1900 bëri një udhëtim në Itali, sidomos në Venedik, ku përfundoi një lloj pelegrinazhit të Ruskinit, një verifikim të drejtpërdrejtë të teorive estetike të kritikut anglez. Gjatë këtij udhëtimi ai takohet për herë të parë me botën e pikturës italiane.
Këto udhëtime në kërkim të çasteve të mëdha të artit evropian janë një tipar themelor i stilit të jetës së Proustit dhe do të përsëriten, aq kohë sa mund të lëvizë dhe të përballej me lodhjen e udhëtime të gjata.
Viti 1905 do të sillte vdekjen e nënës së tij e cila u nda nga jeta dy vjet pas babait. Kjo situatë e bëri shkrimtarin të nndihej i vetmuar, i sëmurë dhe i dëshpëruar. Ai lë banesën e familjes dhe zhvendoset në Boulevard Haussmann, ku do të instalojë një dhomë famshme krejtësisht të veshur me tapë dhe të izoluar nga çdo zhurmë e jashtme.
Në fillim të vitit 1907 vendosi të ndërmerrte shkrimin e serisë së romanit “Në kërkim të kohës së humbur”, të cilën ai e konceptoi si historia e thirrjes së tij, e vonuar dhe e imponuar tani me forcën e një detyrimi personal. Kjo ishte dhe veprën e tij më ambicioze.
Për shkak të këtij angazhimi të madh psikologjik, jeta shoqërore e shkrimtarit, e parë kaq e pasur, gradualisht reduktohet në një numër të kufizuar miqsh, nga të cilët, në çdo rast, ai duket se e mbron veten, ndërsa ritmet e jetës së tij janë tërësisht të mërzitshme: ai fle për shumicën e ditës dhe punon natën.
Me izolimin e tij shoqëror të kryer, ai i kushtoi trupit dhe shpirtit këtij projekti; fryti i parë i kësaj vepre do të ishte “Nga rruga e Swann” më 1913, botimin e të cilit ai duhej të paguante për vete për shkak të mosinteresimit të botuesve. Vëllimi i dytë, Në hijen e vajzave në lulëzim (1918), nga ana tjetër, i dha atij çmimin Goncourt.
Vëllimet e fundit të veprës u botuan pas vdekjes së tij nga vëllai i tij Robert. Romani, të cilin vetë Proust e krahasoi me strukturën komplekse të një katedrale gotike, është rindërtimi i një jete përmes asaj që ai e quajti “kujtesë të pavullnetshme”, e vetmja e aftë të na kthejë të kaluarën në të njëjtën kohë në praninë e saj fizike, të ndjeshme dhe me integritetin dhe kuptimin e plotë të kujtesës.
Koha për të cilën aludon Proust është jetuar koha, me të gjitha digresionet dhe kërcimet e kujtesës, në mënyrë që romani të arrijë një strukturë labirinthe. Detaji më i vogël meriton të njëjtin trajtim si një ngjarje kyçe në jetën e protagonistit, Marselit, një kopje letrare e autorit; Megjithëse janë kryer studime për të krahasuar ngjarjet e romanit me jetën reale të Prustit, e vërteta është se ato nuk mund të ngatërrohen kurrë, sepse, siç pohon vetë autori, letërsia fillon atje ku mbaron errësira e ekzistencës.
Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore, në gusht 1914, përfshin dhe shqetëson botën dhe miqësinë e Proustit; disa nga njerëzit e dashur për të vdesin në front; vëllai Robert është në ballë si mjek dhe rrezikon jetën e tij në më shumë se një situatë. Në Paris, Proust vazhdon të punojë në romanin e tij, me sa duket i huaj dhe indiferent ndaj tragjedisë që e rrethon, në të cilën ai do të lërë disa faqe të mrekullueshme në “Koha e rigjetur”.
Nga këtu e tutje, jeta gjithnjë e më e ndarë dhe e vetmuar e Proustit duket të jetë e ndërlidhur vetëm me ritmin e punës së tij. Vëllimet e ndryshme dalin rregullisht, mirëpritur me vëmendje nga kritikët. Dhënia e çmimit Goncourt në vitin 1918 për librin “Në hijen e vajzave në lulëzim” kontribuoi në njohjen dhe famën e shkrimtarit.
Proust, gjithnjë e më i izoluar, po i jepte fund rishikimit përfundimtar të “I burgosuri” kur, në tetor 1922, u sëmur me bronkit. Duke refuzuar çdo ndihmë mjekësore, pavarësisht insistimit të vëllait të tij Robert, përpiqet të rezistojë nga sulmet, veçanërisht të dhunshme dhe përkeqësuar të sëmundjes së astmës, dhe vazhdon shkrimin e “Në kërkim të kohës së humbur”, të cilin do të jetë në gjendje për ta kryer. Pas kësaj goditjeje të fundit, ai vdiq më 18 nëntor 1922.
Stili i Proustit i përshtatet në mënyrë të përsosur qëllimit të veprës: proza është gjithashtu e ngadaltë, e detajuar në detaje dhe e periudhave shumë të gjata, labirintike, sikur nuk donte të humbte asgjë nga momenti. Puna e Proust, së bashku me atë të autorëve si Franz Kafka, James Joyce ose William Faulkner, përbën një moment themelor në letërsinë bashkëkohore.
Përgatiti : L.Veizi
ObserverKult
Lexo edhe:
