Tregim nga Ramiz Gjini
– Në shtëpinë tonë dikush duhej të vdiste.
Kështu tha Podina Bolena kur në emër të miqësisë së vjetër, iu luta të më tregonte, mbi atë që ndodhi më pas me Ogan Delinë dhe rrethanat që e çuan të ëmën, vejushën Roza Bolena drejt vdekjes.
Podina Bolena qe vajza e vetme e të ndjerit Zelaudin Bolena, ish farmacist, i cili vdiq nga një krizë në zemër pranverën e vitit 1981, pa mundur të shihte të bijën me vellon e nusërisë.
Dy vjet më pas, në moshën njëzetetrevjeçare, Podina Bolena u martua me Ogan Delinë, njëzetetetë vjeç, malësor në pik të burrërisë, gomist në zanat, shpatullgjerë e i fuqishëm si një dem, por njeri paqësor e zemërdlirë.
Jo vetëm aso kohe, por edhe tani, askush nuk mund të thotë se në ç’rrethana u njoh shitësja e dyqanit të vogël të bizhuterive me gomistin e Parkut të Madh të Automjeteve. Veç fizikut të tij të jashtëzakonshëm, gomisti Ogan Delia, kishte edhe një dhunti: qe i zoti në qitje. E mbërthente pushkën si në morsetë dhe gjuante në dhjetë tabela duke lëvizur si një mekanizem i kolauduar saktë. I ngulte plumbat ku të donte, tamam si ti vendoste me dorë.
Nga fundi i viteve tetëdhjetë, pat vajtur në Rusi dhe kishte fituar atje një medalje të artë, për të cilën, më vonë do të thoshte “nuk di nga e kam lënë”.
Pas martesës, Podina Bolena, shprehej për të shoqin se ai ishte “një shkëmb i rrokullisur nga maja e malit”; ndërsa vetë qe e gjatë, me shtatin si selvi, sytë larush e gërshetat gjer poshtë belit, – kopje e përsosur e së ëmës, Roza Bolenës. Dhe një selvi pranë një shkëmbi i ka hije qytetit, ndaj dhe Ogan Delia u rrokullis që nga fshati i tij malor dhe vajti të banonte në qytet.
Vejusha Roza Bolena nuk ishte e kënaqur me fatin e së bijës. Gjithë jetën kish ësndërruar ta shkollonte. Për t’ia arritur kësaj kishte bërë që e bija të ndërronte katër fakultete, por nuk kishte mundur të mbaronte as edhe një semestër.
E prirur për të keqkuptuar realitetin, ajo binte robinë e falsiteteve; dhe për hir të gëzimeve, që të falin dashuritë kalimtare, braktiste gëzimet e sedrës. Dashuritë e Podinës kishin pasur shkëlqimin e një dielli dimëror dhe patën perenduar njëra pas tjetrës pa mundur t’i ngrohnin zemrën. Në të gjitha rastet e marrdhënjeve me djemtë, Podina bolena qe braktisur mizorisht prej tyre. Dhe kjo kishte ndodhur ngase jepej lehtë.
Ditën që kishte përjetuar fundin e dashurisë së pestë, ndryshe nga herët e tjera, pat vajtur në shtëpi me ndjesinë se atë ditë i qenë rritur tej mase rropullitë e barkut. Sapo kishte hyrë në kuzhinë, kishte hedhur çantën mbi divan dhe duke u përpjekur të buzëqeshte përmes lotëve, i qe drejtuar së ëmës:
– Mirdita, Mama. Ç’do të thotë kur të duket sikur mban në bark rreth pesqind metra zorrë?
Roza Bolena kishte shpërthyer në të qeshura, ndërsa e bija kish nisur të qante, të ankohej për meshkujt e pashpirt, për qytetin e hirtë e të përgjumur si dhe për vajzërinë e saj të nëpërkëmbur.
– Dua të iki, mama; të iki nga ky vend pa e ditur as vetë se ku…
E ëma qe përpjekur ta qetësonte duke i thënë se nuk duhej të binte në dëshpërim, pasi ç’do e keqe, kishte një të mirë nga pas.
– Ç’e mirë më pret moj mama? Sapo i vura zemrës gurin e pestë, dhe nëse do të vazhdohet kështu, zemra imë do të bëhet si Muri i Madh Kines.
Po vejusha Roza Bolena e kishte urdhëruar të heshte duke i thënë, që nuk qenë gurë që rëndonin.
Janë vetëm ca guralecë, ca rrumbullakë të vegjël, që jeta, ashtu si lumi, i sjell dhe i merr përsëri.
Për herë të parë Podina Bolena u takua me gomistin Ogan Delia katër ditë pas “Shën Valentinit”, një e diel e ngarkuar dys me mjergull, për të cilën thoshte se nuk qe reale.
– Kur pashë gjithë atë mal njeriu të vinte drejt meje teksa qartësohej përmes mjegullës, thashë se po përjetoja përrallat me diva që mamaja më tregonte kur isha e vogël,- i kishte thënë kushërirës së saj Ada Bolenës, pas shpalljes së fejesës me gomistin.
Vite më vonë, edhe Ada Bolena, do shprehej se Podina, qe martuar me gomistin e parkut të automjeteve e shtyrë nga cytjet e vazhdueshme të së ëmës.
– Dëgjo moj bijë – i kishte thënë ajo,- duhet të martohesh me këtë njeri, sepse është dy burra bashkë.
Jo vetëm para se vejusha Roza Bolena të varrosej, por edhe në vitet që rrodhën më pas, Podinës do t’i këmbonte në vesh jehona e këtyre fjalëve. Gjithsesi, asnjëherë gjatë asj kohe, nuk deshi të pajtohej me mendimin se pati qenë njësoj si ti thoshte:”Duhet të martohesh me gomistin sepse ai është për dy gra.”
Vejusha Roza Bolena u varros pasditen e ditës së parë të qershorit të vitit 1985. E vetmja gjë që u mbajt mend ditën e varrimit, ishte se kur kortezhi i përmortshëm ende nuk kishte dalë prej varreze, si të qenë shpuar në çast shakujt e qiellit, ia behu një erë e marrë, e cila përlau me fshikullimën e saj gjithë petalet e luleve të akacieve të bllokut pyjor që ndodhej pranë varrezës.
Pati qenë si një rè fluturash të bardha, të xhindosura në fluturim e sipër, që çajnë ajrin përmes një vajtimi të zgjatur e të trishtuar duke u përplasur ngado si të donin ta bindnin gjindjen mbi peshen e madhe të gjëmës së asaj dite. Kjo zgjati vetëm pak minuta, sepse kur kortezhi doli në rrugën kryesore, sido që njerëzit ndjeheshin më të lehtësuar, nën një diell tmerrësisht indiferent, petalet e luleve të rëna përtokë, dukeshin tashmë si të ishin lepërat e lëkurës së të ndjerës, e cila, sapo qe varrosur.
Podina Bolena nuk e përcolli të ëmën për në banesën e fundit. E mbërtheu një dhimbje në kraharor pikërisht në çastin kur arkivoli u nis për udhë. Megjithatë, ishte në merak të madh, dhe kjo sikur i shtonte dhimbjen: kishte frikë se varrmihësit, nuk e kishin zbatuar në mënyrë të përpiktë porosinë e të shoqit; që varri, sipas zakonit për gratë, të hapej i thellë gjer nën sqetull. Ajo e dinte se nuk qe mbushur as një vit, kur zagarët endacakë, kishin zhvarrosur natën plakën Netë, të cilën, sado që u përpoqën, nuk mundën ta mblidhnin të gjithën për ta kthyer përsëri në varrin e dhunuar.
Kjo ndodhi e pazakontë kishte marrë dhenë, kishte trandur qytetin dhe organet e pushtetit patën marrë vendim, që të vriteshin të gjithë qentë endacakë.
Një skuadër pushkatarësh qe caktuar për vrasjen e tyre, por përveç një afisheje të vendosur në qendër të qytetit ku lajmëroheshin banorët të mos frikësoheshin nëse do të dëgjonin krisma armësh natën, nuk pati ndonjë veprim tjetër konkret, që vendimi të zbatohej gjer në fund.
– Nuk dua që me mamanë time të përsëritet historia e pasvdekjes së plakës Netë, – tha Podina kur varrmihësit sollën lajmin, se aty ku qe caktuar për tu hapur varri i vejushës, kishte dalë shkëmb i gjallë dhe për këtë duhej përdorur exsploziv.
– Bëni si të bëni, veç kjo punë të mbarojë – u vuri pikë fjalëve të saj Podina, duke i rrasur në dorë kovaçit Subi, një tjetër kartëmonedhë dhjetëmijëlekëshe.
Elda Shkoza, – tek e cila gratë merrnin modelet e qëndisjeve dhe të ojnave me grep, – tregonte që atë ditë, para se të ndodhte ajo që ndodhi me Roza Bolenën, fiks në orën dhjetë të pasdites, e kishte hasur të ndjerën tek blloku i madh i dyqaneve, mes një zallamahie të madhe njerëzish. Donte të blinte çarçaf jorgani, por kur tregtari i bëri llogarinë, ajo pa se nuk i mjaftonin lekët. Në shtëpi i kishte bërë mirë hesapet, por pati harruar se rrugës për aty, në sheshin para xhamisë, e pati ndaluar sheh Haxhiu. Dhe pasi ishte përshëndetur me të, kishte nxjerrë e i kishte falur një kartmonedhë pesëmijëlekëshe duke i thënë:
– Lutu për mua.
– Rahmet të pastë shpirti – ia kishte kthyer ai, pa e ditur se të njëjtat fjalë do t’i përsëriste edhe në mbrëmjen e vonë të asaj dite, kur erdhën ta merrnin fshehtas bashkë me të shoqen për t’i larë xhenazen e për t’i kënduar nën dritën e zbehtë të hënës ilahitë e fundit.
Elda Shkoza tregonte:
– Atë ditë më kërkoi borxh mua, ngase donte të plotësonte shumën për të blerë katër metër kambrik të bardhë. Nuk kisha të vogla, i dhashë një pesëmijëshe dhe ajo tha se do të m’i kthente nesër. Rrugës në kthim patëm ecur bashkë dhe bëmë një çikëz muhabet. Tha se nuk flinte rehat natën, përpëlitej në shtrat dhe nga kjo, ishte i pesti çarçaf që bënte copë-copë brenda dy vjetëve. E mjera Roza Bolena! E bleu vetë qefinin e saj, madje me para borxh…!
Podina këmbënguli të mos përdorej për qefin kambriku që e ëma, ditën që do të vdiste e kishte sjellë në shtëpi për tjetër gjë. Por Ogani nuk e la, sepse, siç u shpreh ai, “ndoshta vdekja e saj ishte parandjerë dhe orët i patën pëshpëritur në vesh ta kryente vetë atë punë”.
Ditën që do të fluturonte nga ballkoni i katit të gjashtë, vejusha Roza Bolena u ngrit më herët se zakonisht. Të nesërmen ishte një qershori dhe prisnin të festonin dyzetvjetorin e lindjes së saj. Ishte e bija ajo, që i’a kujtoi e para; dhe, sido që e ëma shprehu njëfarë mirënjohje për kujtesën, në çastin e mbramë, u duk se nuk ndjeu ndonjë gëzim të madh.
Podina kujtonte:
– Kur i thashë se duhej të përgatiteshim për festën e ditës së nesërme, mamaja nuk e pati shumë për zemër. Tha se e shqetësonte fakti, që shtëpia ishte bërë për t’u lyer dhe nga kjo nuk kishim patur mudësi të ftonim njerëz siç bënim ngaherë.
Megjithatë, bënë një listë për ushqimet dhe u vendos t’i blinte Roza, pasi Podina, në orën nëntë, i duhej të shkonte në kursin e frëngjishtes, nga i cili, siç thoshte edhe vetë, nuk kishte mundur të nxinte as tridhjetë fjalë, ndonëse qenë mbushur katër muaj që e ndiqte rregullisht.
– Më vjen turp ta lë tani që e kanë marrë vesh të gjithë, – i kishte thënë njëherë të ëmës, kur kjo e fundit, i qe lutur të mos humbiste kohën kot me kursin, por të ngulej në dyqanin e bizhuterive, të cilin për shkak të saj e mbanin pothuaj mbyllur prej shumë kohësh. Madje ditët e fundit, një shkresë e dalë nga zyrat e Ndërmarrjes Tregëtare, e paralajmëronte Podinën, se, nëse do të vazhdohej kështu, do t’a pushonin nga puna duke e zëvendësuar me një tjetër shitëse. “Nuk keni realizuar as tridhjetë përqind të planit të shitjes”, – thuhej në shkresë.
Kur vejusha Roza Bolena i hodhi sytë listës me gjërat që do të blinin, i’u duk se qenë pak.
– Qofsha e gabuar, por kam një parandjenjë, që nesër do të kemi shumë njerëz në shtëpi, – tha ajo, teksa po dilte në ballkon që të nderte xhaketën e sapo larë të gomistit.
Atëherë Ogani i’u kthye edhe njëherë listës: bëri korigjimet e duhura duke rritur shifrat e shkruara e duke shtuar gjësend tjetër me mendimin se nuk prishte ndonjë punë nëse do të kishin ca më tepër ushqime në shtëpi.
Si me një rast, le të psonisim edhe për muajin që vjen, – tha ai duke i zgjatur fletën me shënimet vjehërrës.
Roza Bolena e mori me majat e gishtave pasi duart i pati të lagura, i hodhi një sy, pastaj tha:
– Do të blejmë edhe katër metër kambrik të bardhë, por nuk është e nevojshme të shënohet, pasi ka një javë që kam dashur ta blej me hë sot e hë nesër.
Ndërsa për tortën me dyzet qirinjtë përsipër u la të kujdesej Ogani.
Më pas do të habiteshin të gjithë, se si ndodhi, që ushqimet e blera për përvjetorin e lindjes u hëngrën për mort; kambriku i bardhë, i blerë për çarçaf u përdor për qefin; dhe dyzet qirinjtë e viteve të jetës së saj, u vendosën te varri për t’i ndriçuar e lehtësuar të ndjerës, tmerrin e vuajtjeve të natës së parë të pasvdekjes.
Që prej dy vjetësh nga martesa e çiftit, ç’do ditë që ka dhënë zoti, vejusha Roza Bolena kujdesej që e bija të dilte e para nga shtëpia. Ndërsa Ogani, thoshte me të qeshur, se nga të gjitha të mirat që ka kjo botë, ai kishte zgjedhur gjumin e mëngjesit. Dhe kur Podina zbriste shkallët që nga kati i gjashtë, po të ndodhte të kthente e të ngrinte kokën lart, do të shikonte që e ëma dilte në ballkon dhe rrinte e vështronte, derisa ajo futej në kryqëzimin e rrugës e zhdukej prapa ndërtesave gjashtëkatëshe.
Ditën që ndodhi gjëma, si dhe shumë kohë më pas, Podina Bolena qe e bindur se mamaja e saj, gjatë dy vjetëve të bashkëjetesës me Oganin, kishte bërë një jetë disi të fshehtë. Dukej se dikush kishte ushqyer e ndezur tek vejusha një zjarr, që asaj i duhej ta mbulonte. Pikërisht nga kjo qe përvëluar më keq. Po asnjëherë, Podina nuk mendoi se qe Ogani, dhjetë vjet më i ri se e ëma, dhe me atë alamet trupi prej burri legjendar, që ajo vetë i’a kishte zgjedhur për burrë të vendosur, duke e shpëtuar njëherë e përgjithmonë nga birbot e trotuareve si dhe nga shijet e hidhura të braktisjeve.
Në orën dymbëdhjetë të asj dite, ishte hera e tretë, që vejusha përshkonte rrugën përmes blirëve për t’u futur në banesën e saj. Dy herët e para kishte mbartur ushqimet, ndërsa herën e tretë, bashkë me kambrikun, bleu në kthim edhe një kilogram karamele me mente, por nuk arriti t’i çonte në shtëpi, sepse në sheshin para pallatit, hasi një trumbë fëmijësh të vegjël, që sapo kishin dalë nga shkolla. Në fillim nisi të dhuronte për sejcilin nga tre kokrra, por ata qenë shumë dhe filluan të cicërinin të gjithë përnjëherësh. Atëherë në shpirtin e saj shpërtheu ndjenja e lashtë dhe e papërballueshme e amësisë: i shpërndau me grushte përmes të qeshurave, duke i hedhur karamelet përdhe tamam si të ushqente zogj të vegjël.
Fëmijët i mblodhën dhe u larguan me brohorima, por do të ktheheshin përsëri pas dhjetë minutash, që t’i ngrinin muranën sipas ritit të lashtë duke hedhur gurë në vendin ku ra, si të donin të godisnin të keqen që e mori.
Komshia e katit të katërt tregonte:
– Para se Roza të vdiste, e pashë dy herë nga dritarja: herën e parë u shpërndante karamele fëmijëve të shkollës. Thashë se e bënte për shpirtin e të shoqit. Herën tjetër, nuk kishin kaluar as dhjetë minuta, e pashë të vdekur mes nje morie tullash poshtë pallatit, kur u dha berihaja. Medet! Edhe e vdekur më ngjau kaq e re, kaq e bukur sa mund t’a merrje se qe e bija.
Vejusha Roza Bolena, hyri në shtëpi në orën dymbëdhjetë e dhjetë minuta. Hoqi këpucët dhe si hodhi kambrikun e blerë mbi tryezë, ndjeu lodhje, por nuk deshi të ulej pasi i’u kujtua xhaketa e Oganit. E kishte nderë që në mëngjes, në një tel të vendosur nga pjesa e jashtme e ballkonit, dhe, me gjithë atë diell që mbajti paraditja, pati përshtypjen se do të qe tharë.
Ajo që do t’ia tregonte vetëm natës së varrit, ishte dera që të shpinte në ballkon, e cila u hap me një gërvimë kaq therëse, kaq ngjethëse, sa atë çast i’u bë sikur vajtimi i derës, qe dëgjuar në gjithë qytetin dhe se qindra njerëz në lëvizje, kishin ndaluar e kishin kthyer kokat për të parë drejt saj.
– Djalli të marrtë! – pëshpëriti nëpër dhëmbë ajo; por edhe fjalët që nxori i tingëlluan keq. Iu kujtua e ëma në të gjallë të saj.” Në çdo hap që bejmë, kemi pranë djallin, por mendjen moj bijë, nuk e ka tek ne, ndaj është keq ta zësh me gojë,” – i pati thënë ajo. Sytë i vajtën tek vazoja me “Lule Shqiponje”, e cila nuk dihej në ç’rrethana qe rrëzuar mbi pllakat e dyshemesë. Ndërsa bëri kujdes ta ngrinte, vuri ré, që vazoja kishte pësuar një krisje vertikale, ndërsa lulja, qe këputur në mes. Roza Bolenës i shkrepi mendimi se duhej hedhur në kosh.
Në çastin kur u përkul duke lëshuar gjithë peshën e trupit mbi murin e vogël mbrojtës të ballkonit dhe u zgjat të prekte xhaketën e Oganit, qe shumë vonë për të kuptuar se nuk i përkiste më kësaj bot; sepse pas një befti që i përthithi gjithë gjakun nga trupi, ndjeu ta tërhiqte poshtë djalli, që ajo sapo kishte zënë me gojë, pallati me ballkonet nisi të ngjitej me shpejtësi drejt piellit, dhe së fundi, pas një përplasje (në të cilën i’u bë se u shua një dritë), Roza Bolena humbi masën dhe peshën, kërceu nga toka, u ngrit pezull në ajër me një lehtësi të pazakontë dhe që aty, pa se si më pas, disa njerëz (shumicën prej të cilëve ajo i njihte) u mblodhën rreth trupit të saj, se si rrinin dhe e vështronin në një mënyrë të çuditshme; se si i morën pastaj trupin dhe e futën në një makinë, por nuk kuptoi, përse bëheshin gjithë ato përpjekje të nxituara, kur ajo ndjehej kaq rehat sa nuk ishte ndjerë kurrë ndonjëherë.
Atleti Sirian Tini, një dyzetvjeçar që kishte mbetur djalosh për vetë konstruktin e tij fizik, u ngarkua të gjente Oganin për t’i dhënë lajmin e kobshëm.
Në Parkun e Automjeteve ku punonte gomisti, i thanë se qe futur në lokalin karshi. Shërbente një alamet femre me minifund e me gjysmën e cicave të kërcyera përjashtë.
E gjeti mes shoferëve, teksa qenë zhytur në një zdërhallje të shfrenuar prej pijeve, kuturisjeve e shpotive glikosëse që hidhnin e prisnin me njëri-tjetrin.
Sirian Tini i bëri shenjë gomistit të ngrihej e të vinte pranë tij, por një burrë barkmadh, i ulur karshi Oganit, nxori nga poshtë tryezës një tokmak të rëndë dhe si e ngriti lart, filloi ta tundte në ajër; dhe pastaj duke folur me një zë garravesh tha:
– Na more, ti: Ogan Kapedani do të ngrihet nga tryeza vetëm nëse i ka rënë flaka shtëpisë! – Dhe si heshti një çast, duke u menduar si zgurdallaq shtoi: – Ose në i pastë vdekur ndokush.
I kishte rënë pikës.
Atleti Sirian Tini, bëri pesë hapa përpara dhe duke u përkulur pranë veshit të gomistit tha:
– Ka ndodhur kjo e fundit, Ogan. Jot vjehrrë…
Gomistit të Parkut të Automjeteve, atë çast i’u bë sikur tokmaku që mbante në dorë jevgu, e kishte goditur në kokë.
Më pas do të kujtonte e thoshte:
– Kur pashë Sirian Tinin teksa bënte me dorë që t’i shkoja pranë, më pushtoi një ndjesi: sikur karriga, në të cilën qeshë ulur, ishte e minuar dhe sapo të ngrihesha do të ndodhte një shpërthim i madh.
Ogan Delia, në moshën njëzetvjeçare, kishte lënë në fshatin e lindjes një histori të çuditshme, që edhe sot e kësaj dite nuk është harruar: për shkak të një basti me njërin nga versnikët e tij, kishte mbërthyer me dhëmbë në parmë të qafës një gomar të madh dhe e kishte detyruar të binte në gjunjë me gjithë përpjekjet e vazhdueshme të kafshës, që donte të shpëtonte.
Sirian Tini, që e kishte dëgjuar këtë histori, nuk shprehu kushedi ç’farë habie, kur Ogan Delia, pasi mësoi lajmin e vdekjes së Roza Bolenës, rrugës për në shtëpi, hëngri gotën e qelqit, të cilën e pati marrë me vete në çastin kur u nda nga shokët.
Kur gomisti mberriti në shtëpi, vejushën Roza Bolena sapo e kishin kthyer nga spitali. E përcollën duke e shoqëruar nga pas me çertefikatën e vdekjes të përpiluar nga vetë doktor Omar Bushati, kandidat i Shkencave Mjeksore dhe kryetar i Bashkimeve Profesionale të asaj kohe.
E gjeti të shtrirë mbi të njëjtin krevat portativ, në të cilin katër vite më parë qe vendosur kufoma e farmacistit, të ndjerit Zelaudin Bolena.
Me syrin e djathtë paksa të hapur, vejusha e vdekur, dukej si të deshte të përgjonte të ardhurit për mort se mos i punonin ndonjë rreng; ndonjë rreng që s’kishin mundur t’ia punonin në të gjallë.
Mjekra e saj qe lidhur me një rryp fashoje të bardhë majë kresë për t’i mbajtur gojën mbyllur, dhe, ndonse pa jetë, dukej se ishte pikërisht kjo gjë, që e bënte Roza Bolenën të vuante tmerrësisht. A thua se mbante të shtrënguar mes dhëmbëve një të vërtetë të hidhur, që nuk duhej t’ia thoshte as nates së varrit dhe se e kishin lidhur kësisoj nga frika se mos fliste.
Ogani u afrua pranë së vjehrrës, e preku me gishtërinj në ball dhe pastaj, ashtu siç do të bënte një i verbër që kërkon të sigurohet për diçka, gishtat e tij rrëshqitën drejt majës së kresë mbi nyjën e lidhur të fashos. Qe ora dy e pasdites dhe dielli i fundmajit hynte nga dritarja, binte mbi të vdekurën duke e larë me një dritë të çuditshme.
Ogan Delisë i’u bë se ajo dritë, nuk vinte nga kjo botë dhe se ato çaste, Roza Bolena, ishte më e vdekur se kurrë ndonjëherë; madje më e vdekur se ç’mund të ishte edhe pas njëqind vjetësh.
Ai vajti pranë dritares dhe uli perdet. Në dhomë u dha një mugëtim i ëmbël, por çastet e atij dritëzimi do t’i ngeleshin në kujtesë si të fiksuara me gozhdë të artë. Dhe në vitet që do të pasonin pas vdekjes së vejushës, gomisti i Parkut të Automjeteve, do t’i ikte e do t’i fshihej si syrit të djallit diellit të orës dy.
Rita Kastrati, motër e një barku me Roza Bolenën, nuk arriti t’i ngjiste shkallët gjer në katin e gjashtë. Akoma s’kishte shkelur në sheshpushimin e katit të katërt, kur i ra të fikët. Nuk përballoi dot kujën e grave, që kishte shpërthyer lart e, sidomos, ajo ç’ka e preku më tepër, ishte e qara e vajtocës me namë Lena Bodit, i shoqi i së cilës, kishte pasur shoqëri të madhe me të ndjerin Zelaudin Bolena, farmacistin, që katër vjet më parë ndërroi jetë për shkak të zemrës. Dhe me të vërtetë, asaj bravo i qoftë! E qau vejushën sipas zakonit, duke i numëruar fjalë, që të këpusnin shpirtin, me krahasime që as poetët nuk i gjejnë dot. Më pas do të thoshte:
– E qava sepse Perëndia nuk do të ujdisë më grua si Roza Bolena. Ajo i thoshte diellit: o dil o të dal.
Duke filluar që nga çastet e zbritjes së vejushës në varr, e deri në dyzetditëshin kur u shtrua darka e përshpirtjes, gomisti Ogan Delia kaloi ditët e një humbësi të madh. Gjatë gjithë kësaj kohe, ai bëri një jetë të shpërqëndruar hallakatjesh e pakujdesish prej njeriu që përpiqet të mbulojë heroikisht dërmën e vet.
Pasditen e përgatitjeve për darkën e përshpirtjes, me datën dhjetë të muajit korrik, para se t’ia behnin në shtëpi të ftuarit e pakët, Podina i kujtoi gomistit që nuk ishte larë që nga vdekja e së ëmës; dhe se po shikonte tek ai edhe një fakt tjetër shqetësues. E kapi për mëngëve të së njëjtës xhaketë që u bë sebep për vdekjen e vejushës dhe krejt seriozisht i tha:
– Janë dy gjëra që duhet t’u biesh pas: e para, ka filluar të të bjerë era kalë barre. Dhe e dyta, po të rritet gusha.
Pas fjalëve të saj, ai pa i çuditur në pasqyrë, se si, aty ku kishte qenë gropëza e fytit, qe përftuar nën lëkurë një masë e rrumbullakët. Në fare pak javë, lëmshi i vogël erdhi duke u rritur dhe një ditë prej ditësh ai kuptoi se kishte mberritur koha për t’u paraqitur tek mjeku.
Pas mbylljes së historisë që po rrëfejmë, i dehur nga mrekullia e asaj që ndodhi me Oganin, si dhe me synimin për të hedhur në letër këto rradhë, pata takuar kirurgun që operoi gomistin e Parkut të Automjeteve.
Quhej Huzo Rodovina. Kishte njëzet vjetë që merrej me studimin e retinës së syrit. Qe shkencëtar i vërtetë, por i mungonin mjetet laboratorike. Veç kësaj, fati kishte bërë që të mbetej në atë qytet të humbur provincial e të punonte mes mediokrësh profesionistë. Megjithatë, të tria dhomat e katit të parë të shtëpisë, i kishte kthyer në një laborator të vërtetë mjekësie duke përdorur gjatë eksperimenteve lloj-lloj mjetesh rrethanore. Madje kishte arritur të realizonte me sukses edhe një operacion me ngrirje duke e rrasur më parë pacientin në një frigorifer të madh. Kjo i kishte kushtuar një vit burg pasi akti i tij i guximshëm, binte në kundërshtim me ligjet e mjekësisë.
Kirurgun Huzo Rodovina, e gjeta në oborrin e shtëpisë së tij; teksa përpiqej të gënjente me një thelë mishi një maçok të rrugësh. Donte t’a kapte që t’i merrte njërin sy, por maçoku u largua me hapa të sigurtë duke e vështruar shpërfillshëm e dinak.
– Maçokët janë fizionomistë të llahtarshëm, sidomos në muajin shkurt; asnjëherë nuk kanë mëdyshje për një gjë dhe nuk gënjehen lehtë, – tha ai.
Pastaj, si hymë në shtëpi, Huzo Rodovina, më foli mbi hollësitë e çuditshme të metabolizmit si rregullator i organizmit tek njeriu. Gjithë pasion e me fraza të sakta, më shpjegoi se si retina e syrit ruan me fanatizëm të madh imazhet e figurave në rastet kur njeriu dashuron ose urren forcërisht. Ndërsa më tregonte një frigorifer të mbushur me kokërdhokë sysh, që ai i kishte marrë nga kafshë të ndryshme, tha:
– Mrekullitë e retinës janë një shans i madh për kriminalistikën, por rasti i gomistit kapërcen gjithë kufijtë e njohur gjer më sot, pasi trauma, si masë fibroze, është ndikuar nga eksitime nervore…
Duke u kujtuar në çast për një tjetër gjë, bëri një pauzë prej tre sekondash dhe pastaj:
– Se mos harroj…! Kur të ikësh prej këtu, po të lë një porosi; diçka që nuk më kishte vajtur në mendje më parë: takojeni gomistin dhe i thoni nga ana ime, që nëse i vjen për të qarë, duhet të qajë. Të qajë medoemos, ndonëse është burrë.
U përpoq të lidhte përsëi fillin e mendimeve atje ku qe këputur, por unë, i bindur, që nuk do të mund t’i rrokja kurrë të gjitha sa shpjegonte ai, i thashë me shumë takt që të mos zgjatej në hollësira të tilla shkencore. Pastaj iu luta të më tregonte, brenda mundësive, nëse ishin të vërteta fjalët, që gjindja pëshpëriste lart e poshtë mbi ndodhinë e çuditshme gjatë operimit të gushës së Ogan Delisë.
Kërkoi të betohesha para tij, se me të dalë prej aty, do të përpiqesha të dëshmoja të kundërtën para gjithë atyre që mund të më pyesnin.
– Bëje për Ogan Delinë, sepse është nga ata heronj, që nuk duhen shpallur – tha.
Mëqenëse një ditë burrëria ime do të shembej pasi do të më duhej të gënjeja për të bërë gjithaq sa kërkonte kirurgu i famshëm, vendosa ta shemb aty për aty: u betova rrejshëm në atë far feje sa mbeti tejet i kënaqur.
Atëherë, shkencëtari i humbur, hapi një sirtar, nxorri prej aty një kokë gruaje sa një terakotë dhe duke e treguar nga unë tha:
– Ja ç’mund të dalë nga kripa e lotit të ndrydhur të një burri, që ka dashuruar fshehtësisht një grua.
Njoha kokën e bukur të vejushës Roza Bolena, kokën prej kripe loti, që kirurgu i famshëm Huzo Rodovina, e kish nxjerrë nga gusha e gomistit Ogan Delia.
Pranverë, 1988
ObserverKult
Kliko edhe:
“AJO QË DONTE DIELLIN”, TREGIM NGA RAMIZ GJINI
TREGIM NGA RAMIZ GJINI: NGANJËHERË, DUA TË QAJ; E NGANJËHERË, TË QESH… PASTAJ HARROJ…
