(Dije Demiri – Frangu, “Gabimi i shqisave”, Bard Books, Prishtinë, 2022)
Nga Dr. Osman Gashi
Poezia e Dije Demiri – Frangut zë një vend të veçantë në kuadrin e poezisë së sotme shqipe, duke u shquar përgjithësisht si një zë gjithsesi origjinal dhe si reagim emocional e racional ndaj agensëve të jashtëm, ndaj botës që na rrethon, e cila po bëhet gjithnjë e më e huaj, më kaotike e më e frikshme.
Çfarë duhet të bëjë poeti kur nuk ndjehet i sigurtë në strehën e tij shpirtërore, madje në lëkurën e tij? Frika nga shprishja e ëndrrave, zgjimi nga gjumi i rëndë dhe prekja e realitetit të vrazhdtë është tundues, dëshpërues. Vargje të tilla, që shpërthejnë si predha papandehur apo tërheqje vërejtjesh gjejmë shpesh në poezitë e saj:
Kur më ik zëri – frika për botën më zë
Në flokë muzash fshihem, në lule bagremi…
(Shpesh më zë frika për botën)
…
Piskas
E pushtoj një copë qiell
Thyej copë-copë zemra
Kalimtarët ecin mbi to
Si mbi copa të lëna mishi
(Piskas)
vrima të zeza shpirtrat janë bërë
mund të rrëzohemi
nga do që ecim
mund të humbim kudo që shkojmë
përnjëherë mbetet bota pa udhë
(Tanimë)
Çfarë është ky tip poezie që na e shpërfaq Dije Demiri – Frangu; një ulërimë, një klithmë, vajtim apo buzëqeshje me dhëmbë?! Do të mund të pyesnim se cili është, në të vërtetë, funksioni i vërtetë i poezisë që nga fillesat e kreacionit letrar e deri tek koha e poetëve Alen Ginzberg, Shejmës Hini, Çesllav Millosh, Josif Brodsk, Derek Wolkot?! Do të mund të flisnim pa dyshim për kalueshmërinë e jetës e të çdo gjëje, dëshirën për zhvendosje a ikje të subjektit në kohë e hapësirë, fatalizmin, rebelimin, por edhe për projeksionet për të ardhmen, në formë utopie apo antiutopie.
Nëse përqendrohemi tek vokabulari apo regjistri tematik, leksikor e stilistik i poezisë së Dije D. Frangut, do të befasohemi nga pasuria e leksikut, e figuracionit dhe e motiveve. Ja disa që shquhen veçanërisht:
– Bota (Makro dhe mikrokosmosi, qielli, gjethet e rëna, hëna, uji)
Secili kemi nga një hënë
Ku mbjellim kujtimet
Për t’ia gjelbëruar asaj
Fytyrën plot hepatit
Secili kemi nga një dhembje të vogël në shpirt
Për t’i kuptuar dhembjet e mëdha…
(Secili)
në oborrin e saj të kaltër të paanë
hëna dukej e vogël e frustruar atë natë
gogël e verdhë as sa syri im
ti e kape si aguliçe
ma vure në ballë
(Hëna)
– Mëkati (Eva, Adami, engjujt, djajtë, Bibla, vdekja);
djajtë asnjëherë
nuk kanë bërë mëkate
ata dinë të ruhen nga
hija e vet
–sa më dhimbsen engjëjt
ata mëkatojnë
duke mbrojtur
dashurinë e përveçme
(Djajtë)
– Trupi (Nënat e plakura, gratë, flutura, dhembja e mitrës, trupi i gjallë, floku)
Dhembja e mitrës është
pëlcitja e qiellit pas bubullimës
Që shqyen ajrin
dhembja e kujtesës së ujit
që ndërton gojën e tij n’ zemër t’ bjeshkës
Për ta shpëtuar botën
Nga ndyrësitë nga thatësitë
Gjak i ndjesive ajo
Për dalldisje
(Dhembja e mitrës)
Kofshët kodrina të shkreta
As nga gishtërinjtë e burrave s’ mbahen më
Nisin e tuten nga sytë-meshkuj
Asnjë dritare trupi s’ mund e hapin
Gjinjtë si retë pa formë
Ju shëtisin eshtrave reumatikë
(Nënat e plakura)
Tërë ky bagazh ndjesish, figurash, dukurish e shpërfaq mirëfilli subjektin e saj lirik sikur të ishte një Penelopë e lodhur që end pandërprerë pëlhurën e dhembjes, të dashurisë, të dyshimit, frikën, përhumbjen.
Janë do ditë
Lërojnë mendjen
Si insektet mbi mish të hapur
(Do ditë)
Subjekti lirik i poezisë së D. D. Frangut është një qenie që jeton në kafaz, që po tkurret gjithnjë e më shumë, që po zhbëhet dalëngadalë, nën ndryshimin e erozionin e pamëshirshëm të kohës.
Si mund të gjejmë prehje në një botë ku njeriu është bërë “ujkdhelpër? Reagimi e ballafaqimi me këtë pëbindësh të padukshëm është i dyfishtë:
… bëhemi fëmijë
rrej unë rren ti
ta tregoj zemrën
fundin e pusit
ku ka rënë përralla
dhe qeshim
…………………………………..
hajde bëhemi fëmijë
rrej ti rrej unë
t’ bëhemi të vërtetë
(Hajde e bëhemi fëmijë)
Apo:
E du me ble një allti
sall ta vras asnjanësinë armiqësinë
për hir të syve të botës
(Du me ble nji allti)
Një pjesë e madhe e poezisë së fundshekullit XX dhe e këtij fillimshekulli pak a shumë merret me preokupime të tilla a të ngjashme, çfarë i shohim tek poezia e D. D. Frangut. John Lennard tërhiqte një paralele me mitin e Orfeut: “Është miti i Orfeut, i frymëzimit hyjnor dhe nocioni i lashtë i poetit që drejtohet nga një tërbim poetik, i cili kryesisht është përgjegjës për atmosferën intuitive dhe iracionale që i bashkëngjitet poezisë së fillim shekullit XXI.”[1]
Megjithatë një frymëzim i tillë nuk bëhet gjithnjë dominacë në poezinë e D. D. Frangut. Në vargjet e saj gjejmë shpesh edhe butësi gruaje, skofiaritet, dëshirë për falje e gjithsesi shumë humanizëm (shih poezitë E vogël ishte hëna, Hajde të bëhemi fëmijë).
Poezia e Dije Demiri Frangut, gjithsesi do t’i qëndrojë kohës, do të lexohet e rilexohet nga brezat e ardhshëm, pikërisht për këto veti e cilësi qe u pohuan më sipër e për ndjeshmërinë e thellë njerëzore që i përshkon.
[1] Poetry Handbook, Oxford University Press, 2005.
ObserverKult
Lexo edhe:
