Në kuadër të rubrikës Rekomandime leximi, ObserverKult kësaj radhe ka mysafir shkrimtarin Gani Mehmetaj.
Ja cilat janë librat që Mehmetaj u sugjeron të pasionuarve pas leximit.
Nga Gani Mehmetaj
“Atdheu” nga Fernando Aramburu
Kur ma këshilloi Preç Zogaj ta lexoja romanin “Atdheu” të Fernando Aramburu, nuk e mora me rezervë, por nuk kisha dëgjuar asgjë për këtë shkrimtar. Ishte mungesa ime e informacionit, por prapë nuk hyra fare në google.com që të kërkoja kush është autori, çfarë kishte shkruar më parë, nga ishte. Me mjaftoi këshilla e mikut dhe përkthimi i Bashkim Shehut. Pastaj kur e lexova në ballinën e librit mbresën e Mario Vargas Llosa: “Prej shumë kohësh nuk kisha lexuar roman kaq përpirës, prekës, dhe të konceptuar kaq mrekullisht”, nuk ngurrova asnjë çast. Llosa me kishte mrekulluar me romanin “Festa e cjapit”, s’kishte si ta pëlqente një roman që nuk të përpinte.
“Atdheu” i Fernando Aramburu është një rrëfim tronditës, pikëllues për atdheun e nëpërkëmbur, për mashtrimin e madh, për majtizmin terrorist që e përcakton fatin e kombit, ndërsa ishin shpërdorues të ndjenjave kombëtare. Atdheu, Baskia, kombi, ishin nocione që i përtypnin ata që donin të mbanin në frikë e me shantazhe kombin e vet, ndërsa fshiheshin prapa fjalëve të mëdha e krimeve.
Aramburu me rrëmbeu me nivelin artistik, dendësinë e emocioneve, me rrëfimin e përqendruar, skalitjen e figurave, atmosferën e tendosur e të zymtë, me fuqinë që të qëndrojë mbi situatat dhe ngjarjet. Personazhet janë aq të larmishëm e të veçantë, secili ka nga një vijë që e shquan nga të tjerët.
Ndërkaq, shkrimtari me shpuri në ambientet spanjollo-baske, me pikëlloi, me emocionoi me dramën e familjeve, që i godet aksioni i ETA-s, një organizatë terroriste, që e kishin marr ligjin në duart e veta, ndërsa e caktonin kush është tradhtar e kush patriot. Sa i afërt dhe sa i ngjashëm me dramën tonë, sa të njëjta grupet që morën fatin e kombit në duart e tyre, më shumë do të thosha që e morën kombin në brirë mu si demi i tërbuar në arenë: e shponin sa në ije, sa në barkë, ndonjëherë e vrisnin fare. “Atdheu” është roman që detyrimisht të nxit në përsiatje e krahasime. Ashtu ishte edeh atdheu ynë.
“Të lirë” nga Lea Ypi
Për atdheun shkruan edhe Lea Ypi, një shkrimtare dhe aktiviste e njohur. Por shqiptarët nuk kishin atdhe, ata kishin parti që i grinte e syrgjynoste. Rrallë kam lexuar me shumë dendësi informacioni për diktaturën dhe diktatorin, për Stalinin dhe Stalinizmin nga prizmi i një vogëlushe që e do diktaturën, e do diktatorin, ashtu e kanë brumosur, në shkollë, në kopsht dhe në rrugë.
Ajo ngjarjet një herë i sheh nga këndi i vogëlushes së padjallëzuar, pastaj nga mosha e adoleshentes. Ngjarjet, bëmat dhe të pabërat i kalojnë rrëmujshëm. Rrëfimi i saj në romanin autobiografik “Të lirë” është i sinqertë, emocional dhe i drejtpërdrejtë, ajo shquhet me humor, sarkazëm dhe tallje me mendësinë shqiptare. Ajo nuk ngurron para asnjë situate ta shkruan ashtu si e sheh dhe ashtu si e ka përjetuar.
Lea Ypi nuk e stigmatizon as nuk e kritikon sistemin, por na e përcjell ashtu si e sheh mësuese Nora, edukatorja e saj që ka ndikim të jashtëzakonsghëm mbi vullnetin e saj. Ajo e përpinë çdo fjalë të mësues, kurse ka rezerva ndaj prindërve. Nuk e di pse kritikohet ky roman-biografi, pse ia shohin për të madhe autores, pinjollë e një familje aristokrate që e degradoi diktatura e Enver Hoxhës në proletariat e të syrgjynosur. Lea është edukuar në këtë frymë, zhvillimet e mëvonshme nuk e bindin se është më mirë. Duke e lexuar “Të lirë” ma kujtoi fëmijërinë dhe rininë time.
E lexonim edhe ne Marksin dhe Engelsin, madje meqë studioja shkencat shoqërore-politike kisha obligim t’i lexoja veprat e klasikëve të marksizmit. Por e kapja se Marksi e Lenini kishin parashikuar ishuj dëbimi për ata që nuk pajtoheshin me marksizmin e tyre. Gulagu rus, Goli Otoku jugosllav, burgu i Spaçit etj. Ishin sipas modelit të Marksit. A ka shkulmë të Sindromit të Stokholmit në veprën e Lea Ypit “Të lirë”? Po, ka.
Por s’ke si ia kërkon qëndrimin ndryshe: ajo ka lindur dhe është rritur në atë frymë. Të rrallë janë ata që kanë shpëtuar nga ky sindrom. Unë nuk i kam takuar. Nuk e di kur ua shpjegon studenteve teorinë marksiste dhe Marksin, meqë është profesor a ua sqaron edhe anën e errët të teorisë së Marksit, Engelsit e Leninit?
Librin e Lea Ypit e kisha sugjerim dhe dhuratë nga Henri Çili.
“Verbëri” nga Jose Saramago
“Verbëri” i Jose Saramagos ndryshon nga “Atdheu” i Fernando Aramburu, është ndryshe nga atdheu i librit “Të lirë” i Lea Ypit. Është i veçantë dhe i jashtëzakonshëm, ashtu si është i veçantë dhe i jashtëzakonshëm Jose Saramago, që një pjesë të krijimtarisë ia ka kushtuar diktaturës dhe totalitarizmit. Saramago ka shkruar një roman të jashtëzakonshëm për verbërinë dhe çmendinë, për diktaturën dhe errësirën që e mbërthen një popull kohë të gjatë.
Është ndër librat më të fuqishme që është shkruar ndonjëherë. Me teknikën e shkrimit dhe më mënyrën e rrëfimit me ka hapur horizontet dhe ka ndikuar që të jem ndryshe. Është vështirë të këshillosh lexuesit cilin nga romanet e Saramagos t’i lexon më parë: ’Perëndia dorace’, “Ungjilli sipas Jezu Krishtit” “Kaini”, apo “Tjetri si unë”.
“Emri i trëndafilit” nga Umberto Eko
Umberto Eko më ka mahnitur me erudicionin e dijeve dhe me energjinë e debateve publike. “Emri i trëndafilit” krahas romanit “Baudolino” me pëlqejnë në mënyrë të veçantë. Mesjeta nuk është ashtu si e kemi mësuar, ose sikurse na e kanë thënë mësuesit tonë të historisë.
Ka aq shumë fshehtësi që nuk i kemi zbërthyer, e nuk i dimë, ka aq shumë gjëra të vlefshme që na kanë kaluar, kurse manastiret dh kishat ishin qendra të devocionit e përkushtimit, por ishin edhe qendra të studimeve dhe qendra të intrigave.
Umberto Eco në kryeveprën e tij “Emri i trëndafilit” rrëfen në një mënyrë të veçantë, na mbërthen, ndërsa e kemi vështirë të shkëputemi. Pamjet dhe personazhet të mbetën në kumtesë kohë të gjatë pasi ta kesh lexuar. Po nuk e lexuat humbni shumë.
ObserverKult
Lexo edhe:
GANI MEHMETAJ: ISMAIL KADARE E PRANOI SE KISHTE GABUAR DHE I KËRKOI FALJE IBRAHIM RUGOVËS
MBI ROMANIN FITUES “ZOGJTË E QYQES” TË SHKRIMTARIT GANI MEHMETAJ
