Era e mbrëmjes përshkonte fushën e betejës, e ftohtë dhe e ngarkuar me aromën e barutit dhe dheut të përmbysur. Rrezet e fundit të diellit derdheshin mbi një trup të shtrirë, mbi një fytyrë të zbehtë ku djersa ishte përzier me pluhurin e luftës. Përbri tij, e ulur në gjunjë, një grua mbante dorën e tij të rëndë në të sajën, sikur donte ta mbante mes dy botëve, midis jetës dhe vdekjes.
— Nanë… — zëri i tij ishte i dobët, por për të, jehonte si një klithmë që çante qiejt.
Ajo u përkul mbi të, i vendosi dorën mbi ballë. Ishte e ashpër nga vitet e punës, nga mundimet e pafundme të jetës, por tani ajo dorë ishte e vetmja lidhje që ai kishte me botën. Djali mbylli sytë dhe buzëqeshi lehtë.
— Merr një grusht dheu, nanë… vere mbi ballë… ta ndjej Kosovën.
Gruaja mori një grusht dheu të lagësht dhe e vendosi mbi ballin e tij. Ai e ndjeu aromën e tokës, atë aromë që e kishte shoqëruar në fëmijëri, kur vraponte zbathur në kodrat e fshatit, kur shtrinte duart për të mbledhur grurin e pjekur nën diellin e verës. Ishte e njëjta tokë që tani do ta mbështillte përgjithmonë.
— Nanë, venma dorën mbi gjoks…
Ajo ia vendosi dorën mbi gjoksin që ngrihej dhe ulej ngadalë, si të numëronte rrahjet e fundit. Ishte një ritëm i njohur për të—ishte e njëjta zemër që dikur rrihte fort kur ai vinte duke qarë nga lodrat e prishura, e njëjta zemër që i digjte nga malli kur ishte larg, në luftë.
— Do më dalë zemra prej vendi… por prej shokëve nuk ndahem.
Ajo mbylli sytë për një çast. E dinte. E kishte ditur gjithmonë. Kishte parë djem të tjerë të iknin para tij. Kishte dëgjuar amanetet e tyre në shtëpitë e heshtura, kishte parë gratë që ulërinin pa zë. Por kjo dhimbje ishte ndryshe—ishte e saj. Ishte një dhimbje që nuk mund të ndahej me askënd tjetër.
— Lere të marrë udhë, biri im… — tha ajo, dhe zëri i saj nuk dridhej. Ishte i qetë, i pastër, si një fjalë e lashtë e gdhendur në gur.
Djali buzëqeshi lehtë. Ai e dinte se nuk ishte vetëm.
— Nanë… mbaje dorën time… me këtë dorë kam mbajtur pushkën… shpresova të mbaja një laps… të shkruaja për shokët…
Fjala iu ndërpre. Dora e tij, që dikur kishte pasur forcë për të luftuar, tani ishte e rëndë dhe e qetë mbi dorën e saj. Një peshë që nuk do ta linte kurrë.
Ajo qëndroi për një çast si hije mbi trupin e tij. E preku ballin, e puthi butësisht dhe e mbështolli me krahët e saj, sikur donte ta mbante ngrohtë për një natë të ftohtë.
Nata po binte mbi fushën e betejës. Dhe nata po binte mbi shpirtin e një nëne, e cila e dinte se agimi nuk do të vinte më njësoj për të.
Një Dhimbje që nuk Plaket.
Vitet kaluan. Lulet u rritën mbi varret e djemve. Por ajo, gruaja me shpinë të përkulur dhe flokët e bardhë, nuk u përkul kurrë para kohës.
Çdo mëngjes, kur dielli ngjitej mbi kodrat, ajo dilte te porta dhe shikonte rrugën. Si një nënë që ende priste.
Në netët e heshtura, kur era frynte mes degëve të thata, ajo e dëgjonte përsëri zërin e tij. “Nanë, ma vë dorën mbi ballë…”
Dhe ajo, me sytë e mbushur me kujtime, e vendoste dorën mbi ballin e saj të rrudhur, duke pëshpëritur:
— Nuk vdes kurrë dashnia për atdhe.
Nëse ai nuk ishte më, atëherë ai rilindte. Në çdo djalë që nisej, në çdo vajzë që rritej, në çdo zemër që rrihte për Kosovën.
Sepse historia nuk shkruhej vetëm me gjak, por me duar nënash që rritnin bij të pavdekshëm.
ObserverKult
Lexo edhe:
