Nga: Ernesto Sabato
Vite më vonë, kur Martini përpiqej të zbulonte çelësin e misterit të asaj marrëdhënieje, midis gjërave që i tregoi Brunos i tha se, me gjithë kontrastin e humorit të Alehandrës, gjatë disa javëve ai kishte qenë i lumtur. Kjo e bënte Brunon, të ngrinte vetullat përpjetë, e të nxirrte në pah ato rrudhat që i përshkonin ballin horizontalisht kur dëgjoi fjalë aq të papritura, thënie që kishin të bënin me Alehandrën; ndërsa Martini, pasi e kish kuptuar mirë atë koment të vogël e të heshtur nga ana e Brunos, pasi kaloi një çast shtoi:
-Thënë më mirë: pothuaj i lumtur. Ama, pa masë.
Sepse fjala “lumturi”, në fakt, nuk ishte fare e përshtatshme në lidhje me çdo gjë që kishte të bënte me Alehandrën; e megjithatë, kishte qenë diçka, një ndjenjë apo gjendje shpirtërore që i afrohej më shumë se gjithçka asaj që quhet lumturi, pa arritur të jetë në formë të plotë (prandaj “pothuaj”), duke pasur parasysh shqetësimin dhe pasigurinë për çdo gjë që lidhej me Alehandrën; dhe duke arritur diçka të tillë si kulme jashtëzakonisht të larta (e prej aty “të pamasën”), kulme ku Martini kishte ndier atë madhështi e atë pastërti, atë ndjesi heshtjeje të zjarrtë dhe ekstaze vetmitare që provojnë alpinistët në majat e larta.
Brunoja e shikonte i menduar, me mjekrën të mbështetur mbi grusht.
-Po ajo?-e pyeti. -A ishte e lumtur?
Pyetje që përmbante, qoftë edhe në mënyrë të pavullnetshme, një nuancë ironie të pakapshme dhe të përzemërt, të ngjajshme me atë që mund të kishte pyetja “po nga shtëpia, mirë?”, kur i bëhet një familjari të atyre specialistëve të zjarreve të puseve të naftës në Teksas. Pyetje, ngjyrimin mosbesues të së cilës Martini mund të mos e vinte re, por formulimi i mirëfilltë i saj e bëri të mendojë, sikur më përpara të mos kishte medituar për atë mundësi. Kështu që u përgjigj pas një pauze, (veç tashmë bota e tij e brendshme e turbulluar nga dyshimi i Brunos, që shpejt, edhe pse me maturi, qe përhapur në shpirtin e tij):
-Epo…ndoshta…në atë periudhë…
Dhe mbeti duke vrarë mendjen për dozën e lumturisë që ajo mund të kishte ndier ose, të paktën, kishte shfaqur: me ndonjë buzëqeshje, me ndonjë këngë, me ndonjë fjalë. Ndërsa Brunoja thoshte me vete: Epo fundja, pse jo?, ç’është lumturia, në fund të fundit?, dhe pse ajo të mos e paskësh ndier lumturinë me këtë djalë, të paktën gjatë atyre çasteve triumfi mbi vetveten, në atë kohë kur trupi dhe shpirti i saj iu nënshtruan një beteje të ashpër për t’u çliruar nga demonët?
Dhe vazhdonte të vërente Martinin, me mjekrën e mbështetur gjithnjë mbi grusht, e duke u munduar të kuptonte një çikë më shumë Alehandrën përmes trishtimit, shpresave të mëpasshme dhe afshit të Martinit; me të njëjtën vëmendje melankolike (mendonte) me të cilën, në njëfarë mënyre, përjetohet një vend i largët e misterioz, të cilin dikur e kemi vizituar me pasion, përmes rrëfimeve të udhëtarëve të tjerë, edhe pse ta kenë bredhur nëpër rrugë të tjera e në kohë të tjera.
Dhe siç ndodh pothuaj përherë kur shkëmbehen opinione, që arrihet në një farë përfundimi të mesëm mes palëve, ku as njëri as tjetri nuk kanë qëndrueshmërinë dhe cilësinë e duhur që tregonin në fillim; ndërkohë që Brunoja ishte gati të pranonte se
Alehandra do të kishte arritur të ndiente një farë lumturie apo sado pak lumturi, Martini, nga ana e tij, duke rishqyrtuar kujtimet (një shprehje, një gjest fytyre, një qeshje sarkastike) arrinte në përfundimin se Alehandra nuk kishte qenë e lumtur as në ato pak javë.
Sepse, po të kishte qenë, si shpjegohet ajo shembje e tmerrshme që ndodhi më vonë? A nuk tregonte kjo se brenda shpirtit të saj të munduar patën vazhduar të përlesheshin ata demonë që ai e dinte se ekzistonin, por që bënte sikur s’i vinte re, sikur me këtë mënyrë çiltërsisht magjike të qenkësh i aftë t’i asgjësonte?
Dhe në kujtesën e tij nuk vinin vetëm fjalë të rëndësishme, të cilat që në fillim fare tërhiqnin vëmendjen e tij (të verbrit, Fernandoja), por edhe gjeste e ironi ndaj të tretëve si Molinari, heshtje dhe nënkuptime e, mbi të gjitha, ajo gjendje tjetërsimi ku dukej se jetonte me ditë të tëra, gjatë të cilave Martini kishte bindjen se shpirti i saj ishte tjetërkund, tjetërsim ku trupi i saj ishte aq i braktisur, si ata trupat e të egërve ku shpirti u është shqitur nga magjia dhe endet nëpër vise të panjohura.
Po ashtu mendonte për ndryshimet e befta të gjendjes së saj shpirtërore, për krizat e zemërimit dhe për makthet e saj të herëpashershme, përmes së cilave ai arrinte të kapte ndonjë të dhënë të vagullt e shqetësuese. Por, gjithsesi, vazhdonte të besonte se në atë periudhë Alehandra e kishte dashur fuqishëm dhe, në mos kishte pasur çaste lumturie, kishte pasur çështje qetësie dhe paqeje; dhe kujtonte pasdite të bukura e të qeta, fraza të ëmbla e marroqe që thuhen në raste të tilla, gjeste të vogla ëmbëlsie e shaka të përzemërta.
Dhe në çdo rast kishte qenë si ndonjë nga ata luftëtarët që shkojnë në ballë të betejës të plagosur e në ditë të hallit, të përgjakur e të çarmatosur, dhe që, dalëngadalë, kthehen në jetë, në ditë të qeta e të ëmbla, pranë njerëzve që i duan e kujdesen për ta.
Jo, as Martini nuk e kishte të qartë. Dhe në të vërtetë kurrë nuk mundi ta shpjegonte dot pse gjërat u zhvilluan në atë formë, megjithëse sa vinte dhe kishte prirjen të mendonte se Alehandra kurrë nuk kishte dalë plotësisht nga kaosi ku ajo jetonte para se ai ta njihte, edhe pse arrinte të kishte çaste qetësie; ama ,ato forca të errëta që punonin brenda saj qëndronin gjithmonë aty, derisa shpërthyen përsëri, madje duke e çuar deri në fund tërbimin e tyre. Sikur, me të shteruar aftësia e saj e të luftuarit dhe me të ndier dështimin e saj, dëshpërimi i rishfaqej me një egërsi të dyfishtë.
Martini hapi biçakun e tij dhe e la të lirë kujtesën që të endej nëpër atë periudhë, e cila tani i dukej aq e largët. Kujtesa e tij ishte si një plak pothuaj i verbër që, me bastunin e tij, ecte duke kontrolluar ca shtigje të vjetra që tani qenë mbuluar nga ferra e driza. Një peisazh i transformuar nga koha, nga fatkeqësitë dhe nga stuhitë.
A kishte qenë e lumtur? Jo, mos fol marrëzira. Më mirë thuaj se kishin qenë një sërë ekstazash dhe katastrofash. Dhe kujtonte përsëri atë mëngjes në Belvederin e saj, kur sa kishte mbaruar së veshuri, kishte dëgjuar atë frazën e tmerrshme të Alehandrës: “Mirë, atëherë më lër vetëm”.
E pastaj, kishte ecur si një robot përmes rrugës “Isabela Katolike”, plot mëdyshje e mallëngjim. Dhe ditët që erdhën, pa punë, i vetmuar, duke pritur ndonjë shenjë të mbarë nga Alehandra, çaste të tjera ekzaltimi dhe përsëri zhgënjimi e përsëri dhimbja. Po. Njësoj si një shërbyese që të paskëshin shpurë çdo natë në një pallat magjepsës, e t’u zgjuakësh çdo mëngjes në një thark derrash.
*Fragment i shkëputur nga romani i Ernesto Sabato: “Mbi heronjtë dhe varret”
Përktheu: Bajram Karabolli
Përgatiti: ObserverKult
——————–
