Kapitulli i njëzetenjë
Nga Ismail Kadare
Gjenerali ecte përpara, duke shkelur nëpër gropat e mbushura me ujë, dhe prifti i vinte pas. Kaluan rrugicën e ngushtë, dolën te sheshi i fshatit, i ranë përqark kishës së vjetër dhe papritur humbën udhën në errësirë.
U kthyen përsëri pa folur asnjë fjalë, gjenerali përpara dhe prifti pas, dhe kaluan prapë te pusi i fshatit, te klubi dhe përpara kishës, por shtëpinë nuk e gjetën dot. Dy herë dolën në të njejtën pikë dhe këtë e kuptuan nga kumbonaria e kishës që nxinte mbi kokat e tyre.
Frynte kaq shumë, sa që dukej se era dhe shiu do ta lëviznin këmbanën dhe ajo do të gjëmonte papritur atje lart.
Dora që mbante thesin i qe mpirë.
Sa e letë që je ti Beti, më thoshte një mbrëmje në park. Shëtisnim të përqafuar dy net para martesës sonë. Ishte një natë vjeshte e ngrohtë, e çuditshme. Mbasdite kishte rënë shi dhe në rrugicat e parkut kishte pellgje të vegjël me ujë.
Ai më mbante në krahë si fëmijë dhe përsëriste vazhdimisht: vërtet je kaq e letë, Beti, apo më duket kështu nga lumturia?
Çizmet e tija ushtarake shkelnin rëndë-rëndë dhe pa kujdes mbi ujërat e pellgjeve, duke copëtuar në mijëra grimca pasqyrimin e hënës, në to. Do të doja gjithë jetën të të mbaja kështu në krahë, Beti. Ja, kështu. Ecte dhe më puthte flokët dhe përsëriste: sa e letë je.
Ti tani je vetë më i leti i gjithë njerëzve në botë., mendoi gjenerali. Tre-katër kilogram, jo më shumë. Megjithatë ma dërmove kurrizin.
U kthyen prapë dhe erdhën shumë herë vërdallë fshatit si dy të dehur, duke u munduar të largohen sa më shumë nga kisha që u dilte gjithmonë përpara derisa desh u përlasën në radioatorin e veturës e cila mezi dallohej në errësirë .
Tani u kujtuan se vetura ishte ndalur përpara shtëpisë së tyre.
E gjetën shtëpinë. Gjenerali shtyu portën dhe hyri i pari në oborr. Kanatet e portës u përplasën pas tij. Shtyu derën e brendshme dhe e lëshoi thesin në tokë.
Thesi ra me një zhurmë të butë, dhe ai ndezi çakmakun me dorën e mpirë.
Në dritën e zbetë të çakmakut ngjiti me zhurmë shkallët, hyri në dhomë, hodhi mushamanë e qullur në dysheme dhe ra pa u xhveshur mbi shtrat. Dëgjoi derën që u hap dhe u mbyll përsëri dhe pastaj dikë që u përmbys në krevatin tjetër.
Prifti, mendoi.
U mundua të flinte por ishte e pamundur. Ahere u përpoq të vinte rregull në mendimet, por edhe këtë s’mundi ta bënte.
Dua të fle, mendoi. Të fle. Të fle. Të jem i heshtur si kamioni që është përjashta. Gjumë.
Mbylli sytë fort, por kjo nuk e ndihmoi. Sa më shumë që i shtrëngonte qepallat, aq më tepër errësira bëhej e pafuqishme, sepse aty këtu errësirën e shponin njolla dhe rrypa drite të prera herë nga një qiell tjetër, herë nga një hapësirë plazhi e kaltër, e largët.
Dua errësirë, mendoi.
Dua errësirë të plotë, të pastër, që të fle.
Por rrypat e kaltërta, të bardha, mavi, bashkë me njollat e kuqe e të verdha nuk iknin. Ato ishin aty, përpara tij, disa centimetra larg, në çdo drejtim që të kthente kokën dhe brenda në gjirin e errësirës.
U ngrit, piu luminal dhe ra prapë. Por, tamam kur nisi të dremitë u zgjua i trembur. Atje larg, përtej sheshit, daullja kish filluar të binte përsëri.
Akoma vazhdon kjo dasmë e mallëkuar? tha me vete. Ç’po bëhet kështu?
Mbuloi kokën me batanije që të mos dëgjonte, por s’ishte e mundur. Iu duk sikur një krijesë e vogël, fare e vogël, si ato të përrallave ishte ulur galiç në trurin e tij dhe po i binte një daulleje të vogël, nga ato që mbajnë ushtarët e vegjël prej plumbit.
Kudo që ta fuste kokën dhe sado që të zinte veshët, ai ishte atje, i ulur këmbëkryq dhe i binte, i binte vazhdimisht, në mënyrë ritmike, dam dara dam, dam dara dam, bum buru bumb, bumb, bumb.
Atij iu duk se nën daulle po marshonin ushtarët.
Po marshon armata ime e madhe, mendoi. Pastaj papritur ngriti kokën dhe thirri me vete: Mjaft.
E futi kokën përsëri në jastëk, por pas një minute e ngriti prapë.
-Prift, ej, prift, kolonel, çohuni, -thirri gjenerali.
Prifti brofi i tronditur.
-Çfarë po ndodh?
-Të ikim këndej sa më parë, çohuni!
-Të ikim? Ku?
-Në Tiranë.
-Është akoma natë.
-S’ka gjë. Të ikim.
-Është e nevojshme?-tha prifti.
Çizmet e gjeneralit kërcitën në dysheme.
-A nuk e dëgjoni? A nuk e dëgjoni daullen? Atje tutje gjithshka po vazhdon dhe unë kam një para ndjenjë të keqe.
-Trembeni?- pyeti prifti.
-Po, -tha gjenerali. –Nga çasti në çast më duket sikur ata do të vijnë grumbull drejt shtëpisë sonë duke i rënë daulles për të na dëbuar, ashtu siç dëbojnë ca popuj shpirtërat e ligj . Gjenerali ndezi çakmakun dhe po mbërthente valixhen.
-Ç’mendoni? –pyeti.
-Ikim, -tha prifti.
Gjenerali vazhdonte të mbërthente valixhen.
-Një valle, -murmuriti. –Desha të kërceja një valle me ta dhe desh u bë gjëma. Ç’është ky vend kështu, nëna ime!
-S’duhej të kishim shkuar.
-Vetëm një valle dhe desh u kthye në valle të vdekjes.
Prifti se ç’murmuriti dhe të dy dolën nga dhoma njeri pas tjetrit. Çizmet e gjeneralit kërcisnin nëpër shkallët e drunjta duke bërë një zhurmë të çrregullt.
Ai doli i pari në oborr dhe eci drejt portës. Prifti vonoi pak. Kur gjenerali ktheu kokën, pa se prifti mbantye mbi sup diçka.
Thesi, mendoi.
Dolën në rrugë. Shiu kish pushuar dhe errësira nuk ishte aq e dendur.
-Sa është ora ?-pyeti prifti.
Gjenerali ndezi çakmakun.
-Katër e gjysmë.
-Pas pak do të gdhijë.
Diku nisën të këndojnë këndezët. Nga malet frynte një erë e akullt. Kamioni nxinte atje përtej.
Ata qëndruan pranë veturës dhe hodhën sytë nga lindja. Dukej dikush i binte herë pas herë lindjes me një furçë me bojë të bardhë, që e pinte sakaq errësira e natës dhe në vend të saj mbetej një gjurmë gri, e lagët dhe e ftohtë.
-Ata flenë te kjo shtëpi, -tha prifti duke treguar shtëpinë përballë.
-Zgjojeni shoferin, i thoni se unë nuk e ndjej veten mirë dhe duhet të nisemi sa më parë për Tiranë.
Kur prifti shtyu portën e oborrit tjetër, tringëlliti një zile e vogël dhe në oborrin fqinj lehu një qen. Pastaj lehu një tjetër dhe pas pak gjithë qentë e fshatit.
Por edhe midis të lehurave gjenerali e dallonte gjëmimin e daulles dhe një zallahi të largët.
Porta e oborrit kërciti përsëri dhe prifti doli që andej duke mbajtur thesin në krahë.
Ç’i je qepur thesit? Mendoi gjenerali.
-Po vishet, -tha prifti . –Tani do të vijë.
-Qentë, -tha gjenerali.
-Po. Kështu e kanë qentë e fshatrave. Po të lehë një, lehin të gjithë.
Le të lehin, mendoi gjenerali. Kjo s’është asgjë. Sikur ata ta dinin ç’ka në kamion do të fillonin të ulërinin.
-Erë e mallëkuar, -tha prifti.
Qentë pushuan njeri pas tjetrit.
Diku palli një lopë si nëpër ëndërr.
Porta e oborrit kërciti dhe ata panë shoferin që doli në gjysmëerrësirë. U përshëndetën. Shoferi hapi dyert e veturës duke o kollitur nga ajri i ftohtë i natës dhe gjenerali u fut brenda.
-Hapeni derën e përparme, ju lutem, -tha prifti.
Shoferin e hapi.
-Ç’është kjo?-pyeti ai.
-Një thes, -tha prifti. –Na duhet.
Shoferi rregulloi me këmbë thesin dhe prifti u ul në sedilen e pasme.
U nisën .
Dritat e maqinës rrëshqitën nëpër gjerdhet e errëta në të dy anët e udhës, pastaj ranë drejt në xhade.
Porsa vetura lëvizi, gjenerali u mbështoll me kapotë në qoshe dhe mbylli sytë. Tani nuk dëgjohej asgjë veç zhurmës së butë të motorit dhe ai kish dëshirë të madhe të flinte. Por në vend të gjumit, papritur nisi të rikujtonte me hollësitë më të vogëla ato që ndodhën në dasmë.
Dua të fle, mendoi. Nuk dua të kujtoj asgjë. Nuk dua të hyj më atje.
Por me mend hyri përsëri në dasmë. Hoqi mushamanë e lagur, zuri vend në tryezë.
Hapi sytë dhe vështroi, por s’kish asgjë për të soditur veç gjysmëerrësirës, që hapte një shteg si për të kaluar vetura dhe pastaj e mbyllte përsëri menjëherë pas saj.
Prifti kish varur kokën mbi gjoks dhe po dremiste.
Xhadeja ecte drejt, pastaj dredhonte pak, pastaj përsëri ikte drejt, pastaj lakohej.
Xhadeja, e zgjuar papritur nga dritat e maqinës, dilte për një çast nga kaosi i natës e përgjumur dhe e zbetë dhe prapë zhytej në të. Ndanë saj shfaqeshin herë pas here gurët kilometrikë, krejt të bardhë.
Kjo ishte një bardhësi e keqe, që të ngjeshte mishtë. Gjeneralit i dukeshin ato si gurë memorialë.
Shoferi frenoi papritur . Priftit i takoi koka në sedilen e përparme.
-Ç’ bëhet kështu?- tha i hutuar.
Gjenerali vështronte si i mpirë. Vetura ishte ndalur përpara një ure. Poshtë dëgjohej zhurma e ujrave.
-Përse ndaluat?-pyeti prifti.
Shoferi diçka murmuriti për motorin dhe doli përjashta duke përplasur derën.
Dritat e maqinës binin paralel me parmakët e urës. Shoferi hapi skapamenton dhe u kërrus i gjithi mbi motor. Ai hyri përsëri në maqinë dhe diç po kërkonte. Duke kërkuar mënjanoi thesin që e pengonte.
Pastaj e nxori thesin përjashta dhe ngriti sedilen.
Gjenerali hapi derën dhe doli. Ai filloi të vërtitej me hapa të mëdha rreth maqinës. Prifti nuk lëvizi. Shoferi shau nëpër dhëmbë dhe përsëri kërkoi diçka brënda. Gjenerali u pengua për të dytën herë te thesi.
Ky thes, mendoi papritur. Ky thes desh na hëngri kokën. Gjer tani çdo gjë na shkoi mirë, por ja na doli ky thes ogurzi dhe çdo gjë filloi të na vejë sëprapthi.
-Ky thes është ters-tha me zë të lartë.
-Çfarë thatë, -pyeti prifti.
-Thashë se ky thes është ters, -përsëriti gjenerali, dhe po në atë çast, me majën e këpucës i ra thesit. Thesi u rrokullis poshtë duke bërë një zhurmë të shurdhër.
-Çfarë bëtë? –thirri prifti dhe doli me vrap nga maqina.
-Ai thes ishte një shenjë e keqe, -tha gjenerali duke marrë frymë me zor.
-Ne shyqyr që e gjetëm. Kemi dy vjet që e kërkojmë.
-Për ate thes desh lamë kokën –tha gjenerali i lodhur.
-Çfarë bëtë, -thirri prifti dhe ndezi elektrikun e dorës.
-Unë nuk desha ta hidhja, dreqi e mori!Vetëm e shtyva.
Ata u afruan të dy tek ana e xhadesë dhe vështruan poshtë, atje ku gurgullonte ujët. Dritat e elektrikëve të dorës mezi ndriçonin skarpatën e pjerrët.
-S’duket asgjë, -tha gjenerali.
U afrua shoferi. Të tre vështruan një copë herë poshtë.
-Do ta ketë marrë ujët-tha gjenerali. Në zërin e tij ndihej lodhja dhe pendimi.
Prifti e vështroi me sy të egër dhe eci i pari drejt maqinës.
–Ftohtë, -i tha gjenerali shoferit. –Të pret era.
Ai shkoi në maqinë pas priftit.
Maqina u nis.
Tani ai vërtitet nëpër shtjellën e errët të ujit si në një ankth, mendoi gjenerali. Mbylli sytë për të mos parë gurët kilometrikë dhe u mundua të flinte. Por ishte e pamundur.
(Shkëputur nga romani “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” i Ismail Kadaresë)
Përgatiti: ObserverKult
Lexo edhe:
POEZIA MË E BUKUR E ISMAIL KADARESË: LLORA
“Llora”, nga Ismail Kadare
-I-
Prapë m’u kujtove, Llora.
Dashurinë tonë të shkuar
Prapë ripërtyp
Si demi që ripërtyp barin e livadheve të largët
Natën
Në grazhdin e rrethuar nga bora.
Po ripërtyp
Atë asfalt e zhavorr të zi kërrcitës,
Boritë dhe katrorët mizëri të taksive,
Tabelat e kafeve plot dritë,
Afishe, stacione metrosh
Ku me ty brodha
Nofullat e zemrës
Më dhëmbin
Llora.
-II-
Tani shiu godet me shkelma xhamave.
Atje qielli si negativi i zi i një shkretëtire.
Llora,
Më ka marrë malli,
Mall bojë hiri.
Tani nata si një mbulesë vigane
qëndisur me drita anëve
Karrfosur me paralele dhe meridiane
Nga lindja në perëndim,
Na mbulon e shqetësuar.
Ne shtrihemi nën të,
Si në ethe zbulohemi
Të ndarë,
Të largët,
Të vetmuar.
Pati netë
I qullur nga stuhia jote
Heshtja pranë teje dhe pasjonit të marrë
Mbërthyer mbi krahët dhe këmbët e tua
Si mbi një kryq të madh
Të bardhë.
Në fillim e mora kaq lehtë.
Madje s’thosha as fjalën “dashuri”.
S’e dija se dhjetë vjet me i ri se Krishti
Do të kryqëzohesha mbi ty.
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
