Shqipëria ka mbetur me të vërtetë i vogël, por tradita dhe pasuria gjuhësore që ka, është e mahnitshme. Shqiptarët janë shquar gjithmonë për dëshirën e tyre të madhe për të pasur liri. Liri në jetë, liri në zgjedhje e mbi të gjitha liri në besimin e tyre fetar (kjo pas detyrimit të Perandorisë Osmane). Do të flasim për një nga zonat më të njohura në Shqipëri, që është formuar si rezultat i kërkesës për liri, për liri besimi, do të flasim për Myzeqenë. Nga e ka marrë emrin dhe si thirren banorët e Myzeqesë ndryshe?
Si fillim termi Myzeqe vjen nga emri i familjes Muzaka që prej shek. XIV. Ky term: Muzakie-Myzeqe, përdorej vetëm për zonën që shtrihej midis dy anëve të lumit Seman, pikërisht në vendin e quajtur “Dheu i Butë”. Gjatë shek. të XVII emri Myzeqe u përhap në një hapësirë që kufizohej në veri nga lumi Shkumbin e në jug nga lumi Vjosë, duke krijuar edhe nëndarjet dhe emërimet e tjera të saj. Një nga dy pjesët më të rëndësishme të kësaj treve është edhe Myzeqeja e vogël ose siç e quajmë ndryshe Myzeqeja e Fierit, e cila përfshin të gjithë qytetin e Fierit dhe zonat që janë buzë lumit të Semanit dhe kryeqendra është fshati Seman, rreth 30 minuta larg nga Fieri. Megjithatë Muzakajt nuk i dhanë zonës vetëm emrin që ajo mban edhe sot e kësaj ditë, por ju dha edhe një identitet banorëve që e përfaqësonin atë, duke u quajtur kështu myzeqarë. Duhet ta pranojmë që shumë rrallë myzeqarët i thërrasin si të tillë, pasi pothuajse të gjithë i njohin me emrin “lal”, “lalët e Myzeqesë”, një emërtesë kjo që mbetet e pashpjeguar edhe sot e kësaj dite. Gjithsesi disa teori janë hedhur, po akoma nuk janë vërtetuar. Ja tek janë disa nga mendimet e studiuesve shqiptarë përsa i përket emërtesës që iu bëhet myzeqarëve:
Sipas etnografit Rrok Zojzi, emrin “lal”, banorët e Myzeqesë e morën nga njëri prej pinjollëve të familjes Muzaka, i cili është quajtur me emrin Lal Muzaka. Por ky mendim i këtij etnografi mbetet hipotetik, pasi në dokumentacionin historik nuk përmendet asnjë anëtar i kësaj familje feudale, i cili mbante një emër të tillë. Madje as kronisti Gjon Muzaka nuk na jep ndonjë të dhënë rreth këtij fakti.
Një hipotezë tjetër është ajo e studiuesit Perikli Ikonomi, i cili e mbështet argumentin e tij tek të dhënat e autoreve antik. Sipas tij popullsia e Myzeqesë quhet “lalëri”, për shkak të përpunimit gjatë kohës të emrit: Taulantia të kohës së Tukididit, në Talaria të kohës së Strabonit, për të ardhur më vonë në Lalëria të kohës së sotme. Megjithatë edhe kjo hipoteze nuk gjen një bazë mbështetëse historike, nga ku mund të themi me siguri se kjo është e vërtetë.
Ndërsa një tjetër hipotezë është ajo e hulumtuesit Kozma Andonit. Sipas tij gjatë shekullit të XIX me emrin lalë, njiheshin vetëm banorët e zonës përreth lumit Seman në rrjedhën e poshtme te tij. Një emër të tillë këta njerëz e kishin marrë për shkak se jetonin të vetmuar, larg vendbanimeve të tjera duke qenë të veçuar prej shoqërisë. Këta banorë ishin larguar nga vendet e tyre, si për shembull nga Shpati, Berati, Mallakastra etj, dhe ishin vendosur këtu gjatë shekujve XVII-XVIII, për t’i shpëtuar valës së islamizimit. Kështu edhe mendohet të ketë lindur antroponimi “lal”, me kuptimin e të braktisurit, të larguarit, të lënit. Sot me këtë emër quhen të gjithë banorët e Myzeqesë që janë të besimit kristiano- ortodoks.
Gjatë shekujve të XVII-XVIII-XIX, popullsia e quajtur Myzeqare e kësaj krahine etnografike, krijoi tiparet karakteristike-origjinale të saj, megjithëse si vend i hapur, Myzeqeja ka qenë gjithmonë shesh për ndikimet e huaja. Një shprehje e vlerave të këtyre tipareve është edhe veshja, e cila ndryshonte tek të dyja gjinitë, si për nga forma, përmbajtja, ashtu edhe koloriti. Popullsia e Myzeqesë, dallohet për të folurën e veçantë fonetike dhe kulturën e saj materiale. Gjatë pushtimit osman, myzeqarët ruajtën traditën fetare kristiane ortodokse. Nga ky fakt ata u konsideruan nga pikëpamja shoqërore si “popullsi e toleruar”, që ndodhej në një shkallë më të ulët juridike se elementi i islamizuar./konica.al
