Intervistë me Ag Apollonin
-Romani i vlerësuar me çmimin ndërkombëtar, “Kësulëkuqja, përrallë për të rritur” është shkruar gjatë një programi rezidence letrare. Shumë shkrimtarë me famë botërore rrëfejnë se disa nga librat e tyre më të suksesshëm janë shkruar gjatë këtyre programeve. Sa të rëndësishme i shihni programet në fjalë dhe a janë të përshtatshme për çdo lloj shkrimtari, dhe sidomos për shkrimtarët e rinj?
Apolloni: Po, romani im është shkruar në Debrecen të Hungarisë, gjatë qëndrimit tim si shkrimtar në rezidencë, në kuadër të programit “Petöfi”. Këto rezidenca janë konceptuar që t’i ofrojnë shkrimtarit rehatinë aq të domosdoshme për krijime letrare. Në to, përveç ditës së parë, nuk je i obliguar të takosh askënd dhe ke lirinë të çmendesh si e sa të duash. Se, ku ka letërsi pa çmenduri?
-Përveç luftës, migrimit, dhe traumave përkatëse, element i rëndësishëm ose ndër më të rëndësishmit në veprat tuaja janë edhe gratë, si Ferdonije Qerkezi, Pashkë Markaj, Kësulëkuqja/Lorita… A është kjo një strategji postmoderne pasi tema e grave ka qenë dhe mbetet trend në çdo sferë të artit, apo është një dert i juaj lidhur me ndonjë arsye personale?
Apolloni: Sigurisht që në veprat e mia ka diçka postmoderne në formë e qëndrim, meqë vijnë pas postmodernes dhe asimilojnë shumë praktika të mëparshme të shkrimit. Mirëpo, në ide dhe modele, unë merrem me origjinën, me zanafillën e problemeve. Në romanin Një fije shprese, një fije shkrepëse, diskutoj për Eskilin dhe fiksimin e tij me personazhet gra, dhe romanin e ndërtoj si gjetje të modelit të personazhit nga drama e humbur e tij, ndërsa në romanin Kësulëkuqja merrem me origjinën dhe interpretimet e përrallës, që pashmangshëm lidhen me përdhunimet.
-Roman-përrallë, roman-dramë, roman-dokumentar ngjizur me stil postmodernist dhe thurur me teknikë prustiane e të fshehurit të ngjarjeve dhe emocioneve pas detajeve. Çfarë tjetër mendoni se e pasuron veprën tuaj, çfarë mund të presë një lexues që ende nuk e ka marrë veprën tuaj në dorë?
Apolloni: Çdo autor e krijon lexuesin e vet. Kështu që, nuk pres që lexuesi i pasionuar i romaneve tradicionale, apo i romaneve me tezë, ta pëlqejë veprën time. Një lexues të tillë nuk e pres, por nuk ia mbyll derën. Unë duke krijuar një vepër, futem në dialog me lexuesin, e thërras të argëtohet dhe të dëshpërohet, e sfidoj me gjendje dhe skena ekstreme, luaj me ‘rrëfimet e paketuara’ që ai mund t’i ketë marrë nga manifeste, traktate, apo libra të tjerë që qëllim të vetëm e kanë bindjen, kurrë dyshimin.
Në këtë kuptim, çdo vepër e imja është heretike, alternative, jo definitive (ideologjike). Prandaj unë ironizoj shpesh edhe me ata që ‘rebelohen’ duke qenë të nënshtruar ndaj një libri, traktati, apo ideologjie.
-Pas çmimit në fjalë, cili është synimi i ardhshëm? A keni vendosur ndonjë objektivë të cilën e synoni të arrini, apo thjesht ia dorëzoni rastësisë dhe mundësive që trokasin spontanisht?
Apolloni: Mënyra se si shkruaj nuk më lejon të jem i sigurtë në shpalosjen e projekteve. Veprat e mia janë sfidë edhe për mua.
Mos kujtoni se pajtohem me gjithçka që shkruaj. Nëse ndonjëherë duket që jam në luftë me të tjerët, dijeni që luftën më të madhe e bëj me veten time.
-Si shumë shkrimtarë të tjerë, edhe ju e doni vetminë. Si arrin të frymëzohet një shkrimtar për personazhet dhe karakteret e tyre, nëse vazhdimisht është i tërhequr nga njerëzit duke u strukur herë pas here në vetmi?
Apolloni: Unë e dua vetminë, madje e dashuroj. Megjithatë, për shkak që një shkrimtar duhet të njohë tipa të ndryshëm njerëzish, për ta gjetur atë që është esenciale te njeriu brenda korit të njerëzimit, futem gjithkund, shkoj gjithkah, dhe pastaj shkruaj në vetmi totale. Është kënaqësi të jesh shkrimtar, sepse mund të rrish edhe me njerëz që shesin mend, dhe, në pamundësi për të blerë ndonjë gjë prej tyre, i vjedh vetë ata dhe i fut në veprën tënde. Shkrimtari vjedh, prandaj kujdes!
Ai vjedh gjithçka që sheh dhe dëgjon: një shkelje syri, një lëvizje dore, një qeshje, një kafshim të lugës së kafesë, një lëvizje koke… Ai vjedh gjeste dhe gjendje, se për të tjerat as të mos flasim. Ai vjedh në shoqëri dhe, pastaj, shkon e i shijon ato në vetmi. Vjedhja dhe vetmia, dy shtyllat mbi të cilat qëndron letërsia.
-Shumë shkrimtarë të rinj nxitohen të botojnë sa lënë pas dore përmirësimin e punës së tyre nga nxitimi për ta parë veprën e tyre sa më parë të botuar. Nga ana tjetër, shumë shkrimtarë të vjetër (më me përvojë) fshehin në sirtarët e tyre dosje pafund veprash të mira nga frika e kritikës dhe nga mania personale për të qenë perfekt. Si mund të arrihet një balancë mes këtyre dy rrugëve, dhe si e keni kaluar ju personalisht një krizë të tillë?
Apolloni: Rrugët e krijimit dhe të botimit janë të ndryshme. Janë shkruar vepra të mrekullueshme për pak ditë ose javë, dhe janë shkruar vepra të mjerueshme që kanë zgjatur me vite dhe dekada. Letërsia ka ligjet e veta. Nuk varet nga sahati, apo nga kalendari. Pra, nuk do të ketë balancë kurrë. Natyrisht, është e preferueshme një vetëpërmbajtje, një vetëkrontrollë në atë që e shkruan. Nuk i dua vërshimet pa ide. Të rinjtë të mos rrjedhin, të vjetrit të mos pjerdhin!
-Duke shkruar dhe botuar, rrëmbejmë nga kjo kohë e shtrenjtë e lexuesit. Si mund të bindemi se vepra jonë ia vlen të botohet dhe lexohet, duke qenë të qetë se nuk i kemi hyrë në hak lexuesit tonë?
Apolloni: Autori i mirë, pavarësisht çka bën me kohën e vet, nuk ia lejon vetes të abuzojë me kohën e tjetrit. Kjo është arsyeja pse ai kërkon më të mirën e mundshme, madje edhe të pamundurën, nëpërmjet veprës së tij. Për fat, të mirë ose të keq, letërsia dhe siguria nuk shkojnë bashkë. Letërsia dhe rreziku, po. Dhe kur shkrimtarët nuk rrezikojnë, atëherë letërsia është në rrezik.
-Çfarë përfaqëson për ju Heshtja si nocion?
Apolloni: Heshtja është homazh për fjalët, por edhe dialog me vetveten. Ka një epërsi të heshtjes ndaj fjalës, sepse heshtja është më afër mendimit. Fjala tradhton, heshtja jo. Duke shpresuar që nuk i kemi marrë shumë kohë lexuesit dhe duke shpresuar se kemi arritur të themi diçka, le ta mbyllim këtë intervistë me fjalët e Hamletit: të tjerat janë heshtje.
(Botuar në revistën “Heshtje”, nr. 2, 2023)
ObserverKult
Lexo edhe:
AG APOLLONI I REAGON BEN BLUSHIT QË FYEN KOSOVARËT: KU PO TË DHEMB?
Sot e lexova një shkrim të Ben Blushit (“Viktoria, vajza e mbuluar nga Kievi”, Panorama, 25 shtator 2022).
Nga Ag Apolloni
‘Shqiptarët’ mund të pyesin:
-Pse e lexove?
-A s’kishe punë tjetër?
-Çfarë të tërhoqi?
-S’kishe çfarë të lexoje tjetër?
-A je në vete?
Dhe pyetje të tjera pa fund.
“Kosovarët” do të përtojnë të pyesin, sepse s’ua ndien çka mendon Ben W. Blushi.
Për ta shuar kureshtjen e “shqiptarëve”, po them vetëm se këtë shkrim ma sugjeroi një mik.
E lexova. Beni ecën vetë, ama kur shkruan, aman, ndihmojeni, se po rrëzohet shpesh!
Shkrimi i tij është tendencioz fillim e mbarim, por një paragraf është racist, goditje ndaj ‘racës’ kosovare, që s’di as të flasë, as të shkruajë. Racë e poshtër!
Ngjashëm me serbët, që në Jugosllavi na patën konsideruar ‘qytetarë të dorës së dytë’, sot në Shqipëri, Ben Blushi na konsideron “shqiptarë” të dorës së dytë.
Ja paragrafi: “Srdan Kosovic, që duhet të jetë me origjinë të largët nga Kosova, trashëgon zakonet e kosovarëve. Ata bëjnë pak pyetje dhe prandaj nuk shkruajnë letërsi të mirë por nga ana tjetër meqë nuk pyesin kot, shpifin më pak se ne të Shqipërisë, nëpër portalet e tyre.”
Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:
ALI PODRIMJA: TË JESH SHQIPTAR…
Të jesh shqiptar
e vdekja të mos të gjejë
edhe në skaj të botës
e pamundur është
Të jesh shqiptar
e ndonjë qen të mos të ndjek
deri në varr
e pamundur është
Shqiptar të jesh
botën varr të mos e kesh
e pamundur është
e pamundur
Në trupin tim
plaga më e thellë
sa më afër
Bregut
lum lumi nuk është në linjë.
ObserverKult
