1.
Dy vjet para se të largohej nga shtëpia, im atë i tha sime ëme se isha shumë e shëmtuar. Ajo fjali u pëshpërit mbyturazi në apartamentin që prindërit e mi me t’u martuar, e kishin blerë në zonën Rione Alto, në krye të rrugës San Giacomo dei Capri.
Gjithçka- hapësirat e Napolit, drita blu e një shkurti të acartë, ato fjalë-ka mbetur e ngrirë.
Kurse unë kam rrëshqitur dhe vazhdoj të rrëshqas edhe tani, brenda këtyre rreshtave që mëtojnë të më japin një histori, kur në fakt nuk janë asgjë, asgjë imja, asgjë që të ketë filluar vërtet apo që të jetë përmbushur përnjëmend: thjesht një lëmsh i ngatërruar që kurrkush, as kush po shkruan në këtë çast, s’e di në përmban fillin e duhur të një rrëfimi apo është veçse një dhembje e gafrruar, pa shpëtim.
2.
E kam dashur shumë tim atë, ishte përherë gojëmbël dhe me takt. Kishte sjellje të përkora që i shkonin fort për shtat trupit aq imcak, sa teshat i dukeshin një masë më e madhe, gjë që në sytë e mi i jepte një pamje elegance të pashoqe. Tiparet e fytyrës i kishte të brishta dhe asgjë-sytë e thellë, qerpikë gjatë, hunda si e skalitur nga dora e një mjeshtri, buzët e plota-s’ua prishte harmoninë.
Më fliste gjithnjë tërë gazmend, pavarësisht humorit të tij apo timit, dhe nuk mbyllej në studio-studionte shumë-pa më rrëmbyer me hir a me pahir të paktën një buzëqeshje. E ngazëllenin sidomos flokët e mi, por zor ta them tani , se kur nis të m’i lëvdonte, ndoshta qysh kur isha dy a tre vjeçe. Pa dyshim, gjatë fëmijërisë sime, bënim biseda të këtij lloji:
-Ç’flokë të bukur që më ke, kaq të shndritshëm e të kadifenjtë, do të m’i falësh mua?
-Jo, janë të mitë.
-Hë dhe ti, mos u bëj kaq cingune.
-Po deshe t’i jap hua.
-Uh, sa mirë, shiko po s’i mbajta për vete.
-Po ti ke të tutë.
-Ata që kam, t’i kam marrë ty.
-S’është e vërtetë, ti po më gënjen.
-Preki me dorë, po deshe: ishin aq të bukur, sa t’i vodha.
Unë i prekja me dorë për t’i kontrolluar, por me gjasme, e dija që s’do të m’i vidhte kurrë.
Dhe qeshja, oh sa qeshja, kënaqesha më shumë me të sesa me time ëmë. Donte gjithnjë diçka timen, një vesh, hundën, mjekrën, thoshte se ishin kaq të përkryera, sa s’mund të bënte dot pa to. Më mbushte shpirtin ai zë i tiji, dëshmonte sa të domosdoshme më kishte,
Natyrisht, im atë nuk sillej kështu me të gjithë, ndonjëherë, kur rrëmbehej së tepërmi pas diçkaje, kuturiste në një përrua të trazuar ligjërimesh sqimatare dhe emocionesh të pafre. Kurse herë të tjera i binte shkurt, me fjali të prera, kaq të sakta e me peshë, sa askush s’i kthente më fjalë. Ishin dy etër mjaft ndryshe nga ai që doja unë; ekzistencën e tyre pata nisur ta zbuloja kur isha shtatë a tetë vjeçe, kur e dëgjoja të diskutonte me miqtë dhe të njohurit që vinin ndonjëherë në shtëpinë tonë për mbledhje fort të zjarrta, të përqendruara në disa çështje të cilave s’ua kisha fare haberin. Zakonisht, rrija me nënën në kuzhinë dhe s’para ua vija veshin se si grindeshin pak metra më tutje. Por herë e tek, kur nëna ishte e zënë me punë dhe mbyllej në dhomën e saj, rrija vetëm në korridor duke luajtur ose duke lexuar, sidomos duke lexuar, sepse im atë lexonte shumë, nëna gjithashtu, dhe unë doja të isha si ata. S’ua vija veshin debateve, lojën apo leximin e ndërpritja vetëm kur befas binte heshtja dhe nxirrnin krye ata zëra të çuditshëm të tim ati.
Prej atij çasti e tutje , ishte ai që diktonte ligjin dhe unë prisja përfundimin e mbledhjes për të kuptuar nëse do të kthehej sërish ai i zakonshmi , me ato tone të sjellshme e të përzemërta.
Mbramjen kur e tha atë fjali, sapo e kishte marrë vesh që nuk shkoja mirë me mësime. S’qe parë e dëgjuar kurrë më parë.
Kisha qenë zhivë qysh në të parën filore dhe vetëm dy muajt e fundit sikur po çaloja. Por prindërit e kishin me merak të madh mbarëvajtjen në shkollë dhe sidomos ime ëmë bënte njërën qoftë edhe për një notë të keqe.
-Ç’po ndodh kështu?
-Nuk e di.
-Duhet të mësosh më shumë.
-Po mësoj.
-E po, ç’ke , atëherë?
-Disa gjëra i mbaj në mend, disa të tjera jo.
-Mëso derisa t’i mbash mend të gjitha.
Studioja deri në sfilitje, por rezultatet vazhdonin të ishin zhgënjyese. Atë pasdite, ime ëmë kishte shkuar të fliste me mësuesit dhe ishte kthyer pikë e vrer. Nuk më qortoi, prindërit nuk më qortonin kurrë. Vetëm ma priti:
-Më e pakënaqura është mësuesja e matematikës , por tha që, po të duash , mund t’ia dalësh në krye.
Pastaj shkoi në kuzhinë të përgatiste darkën dhe ndërkaq babai u kthye në shtëpi. Nga dhoma dëgjova vetëm që po i rrëfente përmbledhtas ankesat e mësuesve , e kuptova se për të më dalë në mbrojtje, ajo nxori si shkak ndryshimet e adoleshencës së hershme.
Por ai e ndërpreu dhe, me një nga ato tonet që s’i përdorte kurrë-madje e shprehu në dialekt, gjë rreptësisht e ndaluar në shtëpinë tonë-i shpëtoi nga goja ajo frazë, që pa dyshim s’do të donte kurrë ta nxirrte:
-S’ka punë adoleshence në këtë mes: ajo po merr krejt tiparet e Viktorias. Po ta dinte që mund ta dëgjoja, jam e sigurt që kurrë s’do të fliste në atë mënyrë, që ndryshonte si nata me ditën nga ato fjalosjet tona të hareshme. Të dy pandehin se dera e dhomës sime ishte e mbyllur , e mbyllja gjithnjë, dhe nuk e vunë re që njëri syresh e kishte lënë hapur. Dhe kështu, në moshën dymbëdhjetë vjeçe mësova nga zëri i tim ati, që vinte ashtu i mbytur teksa rrekej ta mbante sa më të ulët, se po bëhesha si e motra që , siç kisha dëgjuar jetë e mot prej gojës së tij, ishte shëmtia dhe ligësia vetë.
Ndoshta këtu mund të ma tërhiqni pak veshin: Mos po e tepron pak, yt atë nuk tha fjalë për fjalë “Xhovana është shëmtirë”. Ashtu vërtet, nuk ishte në natyrën e tij të këpuste të tilla kopaçe. Por isha fort e cingërisur në atë periudhë. Menstruacionet më kishin ardhur prej një viti, gjinjtë më kishin kërcyer dukshëm dhe më vinte turp, druhesha mos qelbësha erë, lahesha kohë e pa kohë, bija të flija si pa qejf dhe ngrihesha po pa qejf. E vetmja gjë që më ngushëllonte, në atë periudhë, e vetmja siguri që kisha, ishte adhurimi i tim ati për gjithçka timen. Ndaj, kur më barabiti me hallë Viktorian, ishte më zi se të kish thënë: “Xhovana dikur ishte e bukur, tani është shëmtuar”. Emri i Viktorias kumbonte në shtëpinë time si ai i një qenieje të përbindshme, që ndote dhe molepste këdo që cikte. Pak dija për të, për të mos thënë aspak, shumë rrallë e kisha takuar, por-dhe kjo është çështja-veç neveri dhe frikë kujtoja nga ato takime. Jo neveri dhe frikë që mund të më ngjallte ajo vetë, si qenie prej mishi dhe gjaku, jo, s’mbaj mend të kem ndier diçka të tillë. Më trembte neveria dhe frika që kishin prindërit prej saj. Im atë, gjithnjë, fliste zymtë për të motrën, a thua se ajo ushtronte rite lapërdhi që e përlyenin dhe njëherësh përlyenin këdo që kishte të bënte me të. Kurse ime ëmë nuk e zinte kurrë në gojë, madje , kur ndërhynte në shfrimet e të shoqit, e cyste gjithnjë ta qepte, si të druhej se mos ajo, kudo që të ndodhej, do të arrinte t’i dëgjonte ato fjalë dhe do të turrej vrap përpjetë rrugës San Giacomo dei Capri, me hapa të ëmdhenj , ndonëse ishte tërë ajo rrugë e gjatë e malore, duke tërhequr enkas me vete tërë sëmundjet e spitaleve rreth e qark, pastaj do të fluturonte shigjetë drejt e në shtëpinë tonë në kat të gjashtë, do të bënte shkrumb mobilien dhe shkreptimat e zeza të dalldisura që i dilnin nga vetë sytë dhe do t’ia hiqte një flakërimë turinjve po të guxonte të bënte gëk.
Sigurisht , e nuhatja që pas atij tensioni duhet të fshihej një histori mërish e qejfprishjesh të ndërsjella, por asokohe s’ua dija anën çështjeve familjare dhe mbi të gjitha, atë hallë kuçedër nuk e shikoja si njeri të shtëpisë.
Ajo ishte një gogol fëmijërie, një siluetë thatanike dhe e ligë, një figurë e kreshpëruar, e strukur në pusi qosheve të shtëpive, kur bie terri.
Si ia nxinte goja të tilla fjalë: të zbuloja kështu, krejt papritur e papandehur, se fytyra po më merrte trajtat e asaj të Viktorias? Mua? Mua që deri atë çast e kisha pandehur veten të bukur, dhe falë tim ati, isha me mendjen top se e tillë do të mbetesha përgjithnjë? Mua, që siç ma kishte mbushur mendjen ai vetë, më dukej se kisha flokë të shkëlqyer, mua që gjakoja të më donin aq shumë siç më donte ai, siç më kishte mësuar ta pandehja veten, mua që vuaja, sepse befas zbulova paknaqësnë e prindërve ndaj meje dhe ajo pakënaqësi më trazonte duke më errësuar gjithçka?
Prita fjalët e sime ëme, por reagimi i saj nuk ma ngrohu zemrën. Edhe pse s’i shihte dot me sy të afërmit e të shoqit dhe kunatën e kishte zët, siç ke zët një hardhucë që të rend nëpër këmbën e zhveshur, nuk iu kthye t’i hakërrehej: “Mos ke luajtur gjë nga mendtë e kresë, ime bijë s’i ngjan kurrkund sat motre”.
U mjaftua thjesht me një “ç’thua dhe ti, jo” të mekur e fare të shkurtër. Dhe unë, atje në dhomën time, nxitova të mbyll derën për të mos dëgjuar më shumë. Pastaj qava në heshtje dhe reshta vetëm kur im atë erdhi të më thoshte-këtë herë me zë dashamirës-se darka ishte gati.
Iu bashkova në kuzhonë lotterur , dhe ashtu me sytë përmbysur në pjatë, m’u desh të duroja një varg këshillash të dobishme për të përmirësuar rendimetnin shkollor. Më vonë bëra sikur po studioja , ndërsa ata u rehatuan para televizorit. Ndieja një dhembje që s’donte të pushonte për kiamet, madje as të zbutej ndopak. Përse t’i kishte thënë tim atë ato fjalë, përse im ëmë nuk i ishte hedhur në grykë? Ta kishin ngjallur, vallë, notat e këqija atë pakënaqësi, apo ishte një alarm që s’kishte të bënte me shkollën dhe kushedi prej sa zgjaste? Po ai, sidomos ai, t’i kishte thënë ato fjalë plumb thjesht nga pezmi i çastit, apo mos vallë me atë vështrimin e mprehtë, të dikujt që s’i shpëton asgjë, prej kohësh i kishte pikasur fillesat e ceneve të së ardhmes, të një të keqeje që po përparonte dhe që e sikletoste, ndaj së cilës s’dinte si të sillej? Hëngra veten me dhëmbë, e dëshpëruar, tërë natën. Në mëngjes i mbusha mendjen vetes se e vetmja rrugë shpëtimi ishte të shkoja e të shihja me sytë e mi fytyrën e hallë Viktorias.
(Shkëputur nga libri ‘Jeta e gënjeshtërt e të rriturve” të autores Elena Ferrante )
Përktheu: Agim Doksani
Përgatiti: ObserverKult
Lexo edhe:
BUQETË POETIKE NGA XHEVAHIR SPAHIU: SHEMBJA E NJË NATE DASHURIE!
Ju ftojmë të lexoni disa nga poezitë më të njohura nga Xhevahir Spahiu:
KOKA IME, ÇUDITEM ME TY
Koka ime,
çuditem me ty.
S’t’u shurdhuan ata veshë?
S’t’u verbuan ata sy?
Si të mban qafë e hollë?
je mbi shpatulla ende?
S’u mërzite aty?
Koka ime,
çuditem me ty.
Të të merrja në duar
të t’i prekja pak okët,
ballin bërë për plumba;
Të të rrokja nën sqetull,
gurë e drurë të këndonin:
shkon njeriu kokëprerë.
Në një këngë të moçme
kjo ka ndodhur njëherë.
Po ti prapë si mushka
mizorisht rri aty.
Koka ime,
çuditem me ty.
I THANË FJALËS: TANI JE E LIRË…
I thanë fjalës: tani je e lirë.
Po fjala s’kish fuqi t’u thosh: nuk më duhet.
E ç’më duhet
kur s’u thashë atëherë kur duhet?!
Kam mbetur pa krahë,
kam mbetur pa qiell,
jam jetë pa ëndërr,
jam ëndërr pa jetë.
I thanë fjalës: je e lirë;
pasi ke ngrënë rrokjet e tua,
pasi ke mbetur cung
dhe liria bëhet burg.
I thanë fjalës: liria jeton.
Fjala ua ktheu:
s’jam Konstandini që pa vdekjes udhëton.
I thanë fjalës: ti je liria;
për ta kuptuar këtë të duhet fare pak.
Ajo e besoi,
ajo hapi gojën,
po në vend të tingujve
prej saj
doli gjak.
TË JESH ME TY…
Të prekësh heshtjen tënde siç prek një send,
të shohësh thellë në ata sy,
ku dashuria hepohet si anije
e të mos duash të jesh përherë me ty?
Të ecësh me krahun mbi supet e tua
e të harrosh oshtimën e kaltër,
limonët mbi krye,
peshkarexhat si zjarre të natës?
Të jesh me ty,
tok me ty të qeshësh
e mos kuptosh se si përpiqet deti
të dalë jashtë guaskës së vetvetes?
Të jesh me ty?
Të jesh me ty!
EJA TË VDESIM, E DASHUR!
Eja të vdesim, e dashur,
shpenzimet e varrimit i merr përsipër shteti,
a s’e dëgjove në TV si kryelajm?
Eja të vdesim, e dashur,
s’ka rëndësi në rron si rob a zot,
arkivoli është gati,
dy metra vend gjithashtu,
makinë e funeralit,
kurora me lule artificiale: të kuqe, të bardha, blu.
Eja të vdesim, e dashur,
ç’na duhet kjo jetë,
e rëndësishme është të vdesësh si zotni;
mbylle TV-në,
të vdesim qysh tani.
TI S’PO VJEN…
Ora 6
Akrepat si dy krahë të hapur që presin
dhe ti s’po vjen
ti s’po vjen as në 6 e një minutë
në 6 e dy minuta vetmia ish me mua
unë isha me vetminë në 6 e tre minuta
në 6 e katër bota ishte po ajo
6 e pesa i ngjante 6 e gjashtës si dy pika uji
6 e shtatë, 6 e tetë, 6 e nëntë, 6 e dhjetë
Ti s’po vjen
S’po vjen
S’vjen
në 6 e pesëmbëdhjetë
hodha sytë si dy vetëtima në fushën e orës së qytetit
akrepat u thyen si dy krahë te një zogu
që s’ekziston
Unë mora pikëllimin për dore
dhe ika.
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
